روش مولکولی شفیعی کدکنی در تصحیح «تذکرةالاولیا»
محمدرضا شفیعی کدکنی در تصحیح کتاب «تذکرةالاولیا» نسخه‌ها را به دو دسته تقسیم کرده است. او می‌گوید در تصحیح این اثر باید از روش مولکولی استفاده کرد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، تصحیح محمدرضا شفیعی کدکنی بر کتاب ارزشمند «تذکرةالاولیا» توسط نشر سخن به چاپ ششم رسید. این اثر که حاصل 50 سال تحقیق و تأمل شفیعی کدکنی بر اثر گرانسنگ عطار نیشابوری است، در دو جلد منتشر شده است؛ جلد نخست شامل مقدمه مصحح و متن کتاب است و جلد دوم نیز شرح واژگان و اصطلاحات، معرفی نسخه‌های مختلف تذکرةالاولیا و ... است.
شفیعی کدکنی که پیش از این نیز به تصحیح آثاری از عطار نیشابوری پرداخته، در کار جدید خود نیز همانند آثار پیشین، در مقدمه‌ای مبسوط به زندگی و احوال عطار نیشابوری در بحبوحه حمله مغول و سرنوشت این شاعر شوریده پرداخته است. شفیعی کدکنی معتقد است از عطار اطلاعات کاملی در دست نیست؛ جز آنکه نام او و نام پدرش چیست و در کجا متولد شده و مدفن او در کدام شهر است. شفیعی در این بخش بر این نکته تأکید می‌کند که «زندگی عطار ناشناخته‌ترین زندگی» را دارد؛ حال آنکه درباره شاعرانی چون سنایی که حدود یکصد سال پیش از او می‌زیسته‌اند، اطلاعات بیشتری در دست است.
اما اینکه چرا دستمان از سرنوشت و زندگی عطار خالی است، پاسخ‌های متعددی را می‌توان برای آن در نظر گرفت. نخست آنکه زندگی عطار همواره با افسانه آمیخته شده است. افسانه‌هایی دور از ذهن که احتمالاً بیشتر متأثر از دوره وحشت‌زای زندگی او و سرنوشت او به دست مغولان رقم خورده است. گاه این افسانه‌ها و سخنان بی‌پایه به آثار او نیز راه یافته و بعد از حیات او، نوشته‌هایی به وی منسوب شده است. از سوی دیگر، عطار برخلاف اسلاف خود، شاگردپرور نبوده که آثار و احوال او را جمع‌آوری کنند؛ از این رو کمتر اطلاعاتی درباره او به دست آیندگان رسیده است.
شفیعی کدکنی در ادامه این مقدمه ضمن معرفی آثار متعدد عطار، به معرفی «تذکرةالاولیا» می‌پردازد. پیش از تصحیح شفیعی کدکنی، «تذکرةالاولیا» با تصحیح نیکلسون، استعلامی و قزوینی نیز در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است، اما تصحیح شفیعی به دلایلی از نظر کارشناسان و اهل فن، بهترین تصحیح ارائه شده تاکنون است. او درباره روش تصحیح این اثر می‌گوید: در تصحیح تذکرةالاولیا باید از روش مولکولی استفاده کرد. این کتاب هر جمله‌اش حاصل اندیشه و ذهن یکی از بزرگان زهد و تصوف است و هر کدام از این جمله‌ها خود جهانی است ویژه خویش. باید در تصحیح این جمله‌ها از تمام اسناد و قراین بهره برد ضمن اینکه نسخه‌های کهن تذکرةالاولیا در این راه می‌تواند به ما بیشترین یاری را برساند.
این استاد دانشگاه در ادامه مخاطبان خود را با دو شیوه قرائت «تذکرةالاولیا» آشنا می‌کند. تصحیح شفیعی کدکنی به لحاظ استفاده از کهن‌ترین نسخه‌های موجود نیز حائز اهمیت است. او نسخه‌های به کار گرفته شده در امر تصحیح را به دو قسمت تقسیم کرده است؛ نخست نسخه‌هایی که با سرانجام حلاج روایت می‌شوند؛ به گفته شفیعی کدکنی نسخه‌های قدیمی تذکره که تاکنون در کتابشناسی‌های جهان شناخته و معرفی شده‌اند، با زندگی نامه حسین بن منصور حلاج به پایان می‌رسند. بخش دوم نسخه‌ها نیز آثاری هستند که به شرح زندگی عارفان مابعد حلاج اختصاص دارند. به عقیده شفیعی کدکنی؛ در این بخش دوم نسخه کهن کمتری در دست است و در میان آنها نوعی آشفتگی نیز به چشم می‌خورد؛ مثلاً حجم حکایات و گفتارها در همه آنها یکسان نیست یا در شمار عارفان پس از حلاج متفاوت عمل کرده‌اند.
نوشتن از زندگی‌نامه عارفان و شرح حالات و ارائه حکایت‌هایی از زندگی آنان، پیش از عطار نیز سابقه داشته است. اما عطار در «تذکرةالاولیا» در کنار ارائه همه این موارد، در صدد است تا عرفانی عملی را به مخاطب خود آموزش دهد. او که این اثر را به درخواست دوستانش نوشته، تأکید دارد که بعد از قرآن و احادیث نبوی، هیچ سخنی برتر از سخنان مشایخ طریقت نیست. از دیگر وجوهی که کار ارزشمند عطار را از دیگر آثار مشابه پیش از خود ممتاز می‌کند، توجه او به نثر و زبان اثر است.
نشر سخن چاپ جدید این اثر را به قیمت 450 هزار تومان در دو جلد در دسترس علاقه‌مندان به ادبیات عرفانی و ادبیات کلاسیک قرار داده است.
انتهای پیام/
