«روزگار سیاه» پنبه‌کاران ـ ۲| وارداتی که آتش به خرمن پنبه استان گلستان زد / دلالان دسترنج پنبه‌کاران را غارت می‌کنند
گروه استانها ـ حدود چند دهه قبل کشت پنبه در منطقه گرگان و دشت رونق فراوانی داشت تا جایی که چرخ حدود ۴۰ کارخانه پنبه پاک کنی و روغن کشی در این منطقه می‌چرخید و نه فقط معیشت کشاورزان بلکه کارگران مهاجر از استان‌های دیگر را هم تأمین می‌کرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از گرگان، گلستان را از دیرباز به نام سرزمین طلای سفید می‌شناسند، سرزمینی با خاک‌های حاصلخیز و آب و هوایی مناسب برای کشت پنبه. در حدود چند دهه قبل کشت پنبه در منطقه گرگان و دشت رونق فراوانی داشت تا جایی که چرخ حدود 40 کارخانه پنبه پاک کنی و روغن کشی در این منطقه می‌چرخید.
کشت 120 هزار هکتار و در برخی مواقع تا 180 هزار هکتار پنبه در اراضی کشاورزی منطقه نه فقط اقتصاد و معیشت کشاورزان، بلکه کارگرانی که از برخی استان‌های دیگر به منطقه می‌آمدند را هم تأمین می‌کرد و در عین حال چرخ صنایع را هم می‌چرخاند.
کارگران زیادی در مزارع و کارخانه‌های پنبه پاک کنی کار می‌کردند و نان بر سر سفره‌هایشان می‌بردند. اما حالا نه چرخی باقی مانده که بچرخد و نه دیگر خبری از روزهای سفیدبختی پنبه‌کاران و کارخانه‌داران است.
بالا رفتن هزینه‌های تولید و افزایش قیمت تمام شده محصول از یک سو و حمایت نکردن از این محصول از سوی متولیان و جلو افتادن کشت‌های رقیبی مانند شالی موجب شد تا امروز از متوسط 150 هزار هکتار پنبه کاری حدود 20 هزار هکتار و از 40 کارخانه پنبه پاک‌کنی 3 کارخانه در استان گلستان باقی بماند.
البته این روزگار سیاه نه فقط در سرزمین طلای سفید بلکه در سایر نقاط کشور هم بر سر این محصول آمده استکشوری که صنایع نساجی‌اش حرف‌های زیادی برای گفتن داشت حالا وارد کننده الیاف مصنوعی از کشورهای مختلف شده است. در حالی‌که الیاف‌های مرغوب پنبه گلستان چرخ کارخانه‌های ریسندگی را به خوبی به حرکت در می‌آورد و با چرخش دوک‌های کارخانه‌های ریسندگی، صنایع نساجی کشور هم از رونق برخوردار بود.
اما برخی سیاست‌ها و برنامه‌های اشتباه کشت پنبه موجب شد تا از سرزمین طلای سفید خاطره‌ای در ذهن‌ها باقی بماند هر چند در سال‌های اخیر تلاش‌های برای احیای این محصول با ارزش افزوده بالا در کشور در حال انجام است ولی تا رسیدن به روزهای اوج راه طولانی در پیش دارد.
به گفته کارشناسان پنبه کشور، وش تولید شده در گلستان به خاطر اقلیم مناسب و رطوبت متعادل از لحاظ کیفیت در رده نخست کشور قرار دارد اما در تولید با توجه به کشت‌های جایگزین پنبه و مشکلات این بخش بعد از خراسان و فارس در رده سوم کشور قرار گرفته است.
ابراهیم هزارجریبی، مجری طرح پنبه وزارت جهاد کشاورزی از افزایش 10 درصدی سطح زیرکشت پنبه خبر داده و گفته سطح زیرکشت پنبه امسال به 98 هزار و 800 هکتار رسیده است.
او بر خلاف برخی کارشناسان معتقد است که دولت در زمینه احیای پنبه عملکرد خوبی داشته و مدعی است در برخی سال‌ها سطح زیرکشت پنبه در کشور به کمتر از 70 هزار هکتار رسید که با مشوق‌ها و برنامه‌های عملیاتی دولت این سطح حدود 30 هزار هکتار بیشتر شده است.
هزارجریبی معتقد است علاوه بر افزایش سطح زیرکشت، میزان محصول تولیدی نیز نسبت به پارسال بهتر شده به طوری که میزان عملکرد به 2 هزار و 700 کیلوگرم در هکتار رسیده است که این میزان نسبت به سال گذشته افزایش 200 کیلویی را نشان می‌دهد.
مجری طرح دانه‌های روغنی کشور از تولید 270 هزار تنی وش از مزارع کشور خبر داده و گفته 81 هزار تن الیاف برای صنایع ریسندگی تولید می‌شود که خودکفایی در این زمینه را از 58 درصد به 68 درصد افزایش می‌دهد. هزارجریبی گفته به‌رغم تحریم و محدودیت‌های ارزی این رشد مواد اولیه صنایع ریسندگی مطلوب است.
او از توجه جدی دولت و وزارت جهادکشاورزی به احیای پنبه خبر می‌دهد و پیش بینی می‌کند که با واقعی شدن قیمت ارز و بسته شدن راه برای واردات بی‌رویه، تمایل کشاورزان برای کاشت این محصول بیشتر شود.
هزارجریبی به تولید ارقام پرمحصول و بذرهای اصلاح شده به عنوان یک سیاست اولویت‌دار اشاره کرده و گفته برنامه وزارت جهادکشاورزی کشت پنبه در 150 هزار هکتار از اراضی کشاورزی کشور است که تحقق آن می‌تواند کشور را در تولید الیاف به خودکفایی برساند.
اما برای تحقق برنامه دولت برای احیای پنبه چه باید کرد. در این باره محمد حسن کاویانی، مدیرعامل صندوق پنبه ایران معتقد است اگر از نظر اقتصادی تولید پنبه به‌صرفه باشد سطح زیر کشت نیز افزایش پیدا خواهد کرد.
او با بیان اینکه مسئله افزایش سطح زیر کشت یک موضوع فرمایشی نیست که با دستور اتفاق بیفتد، به انتقاد از برخی سیاست‌ها در زمینه کشاورزی پرداخته و گفته محصول شالی به عنوان رقیب و عامل محدود کننده کشت پنبه در کشور است و هرجایی که پنبه کشت می‌شود، شالی هم هست. به عنوان مثال در استان‌های شمالی کشور مانند گلستان و مازندران که بهترین پنبه‌های کشور را تولید می‌کنند، زراعت شالی رقیب بزرگ کشت پنبه است.
او معتقد است برای افزایش سطح زیرکشت و تولید پنبه، دولت باید برخی مشوق‌ها مانند اختصاص یارانه مستقیم به این محصول را در نظر بگیرد.
کاویانی گفته باید زراعت پنبه را مقرون بصرفه کنیم تا کشاورزان به کشت آن رغبت پیدا کنند. با توجه به مشکلات فعلی و تحریم‌ها اگر نتوانیم پنبه کافی تولید کنیم صنعت نساجی با مشکل جدی روبرو می‌شود و تعطیلی کارخانجات را شاهد خواهیم بود.
طبق اعلام مدیرعامل صندوق پنبه کشور نیاز سالیانه صنعت نساجی 120 تا 140 هزار تن وش اما در کشور 70 هزار تن آن تولید شده و باید باقی نیاز مشور از طریق واردات تأمین شود. با وجود مشکلات ارزی، نگرانی‌های زیادی برای واردات پنبه در 6 ماهه نخست سال آینده وجود دارد و ممکن است صنایع نساجی را با مشکلات فراوانی مواجه کند.
او تأکید کرده در برخی استانها مانند گلستان که شرایط برای توسعه کشت این محصول فراهم است باید حمایت‌ها و مشوق‌های بیشتری هم در نظر گرفته شود.
علیقلی ایمانی، دبیر خانه کشاورز استان گلستان گفته هر چند تولید امسال خوب شده اما پنبه‌کاران از هزینه سرسام‌آور برداشت که به روش سنتی در استان انجام می‌شود گلایه دارند و معتقدند افزایش هزینه برداشت در کنار افزایش قیمت افسار گسیخته نهاده‌ها انگیزهای برای کشت پنبه در سال بعد باقی نمی‌گذارد.
او با اشاره به اینکه امسال قیمت خرید تضمینی پنبه 7 هزار و 500 تومان اعلام شده بود، گفت: با توجه به هزینه برداشت و قیمت بالای نهاده‌ها هر کیلوگرم پنبه بیش از 10 هزار تومان برای کشاورزان هزینه داشت و در کنار آن کشاورزان مجبور به تحویل پنبه‌های خود به کارخانه‌های محدودی شدند که بر اساس رقم و کیفیت وش‌ها قیمت‌گذاری پائینی داشتند. در چنین مواقعی باید سازمان تعاون روستایی ورود پیدا کند و با نرخهای توافقی وارد بازار شود تا بتواند جلوی واسطهها و انحصار را بگیرد.
دبیر خانه کشاورز استان گلستان گفته در مجموع میانگین قیمت خرید وش آنقدر پایین است که اصلأ توجیه اقتصادی برای کشاورز ندارد. اگر کشاورز متوجه سودآوری شود قطعاً بدون آنکه نیازی به اقدامات ترویجی باشد خودش کشت پنبه را انتخاب خواهد کرد همان طور که بقیه محصولات را انتخاب می‌کند.
ایمانی با اشاره به راهکارهای موجود برای احیای کشت پنبه در گلستان گفت: برای احیای پنبه نخست باید بحث برداشت این محصول حل شود؛ باید برداشت ماشینی و دستگاه‌ها بومی‌سازی شوند و در اختیار کشاورزان قرار گیرند.
او تأکید کرد: برای احیای کشت پنبه باید هزینه‌های تولید از ابتدا که کشاورز برای کشت وارد زمینمیشود تا برداشت محاسبه و 15 درصد تا 20 درصد سود هم برای کشاورز لحاظ و بر این مبنا قیمت تضمینی تعیین شود.
در گلستان امسال حدود 25 هزار هکتار پنبه کشت شد که نسبت به پارسال که حدود 17 هزار هکتار بود رشد خوبی را نشان می‌دهد ولی مشکلات پیش پای کشاورزان رغبت تولید این محصول را در پنبه‌کاران کم کرده است.
علی موسی‌خانی، رئیس اداره پنبه و دانه‌های روغنی جهاد کشاورزی گلستان، یکی از دلایل رغبت پایین کشاورزان گلستانی برای کشت پنبه را افزایش هزینه برداشت دانسته و گفته که برای رفع مشکل هزینه برداشت پنبه امسال بنا بود با یکی از کارخانجات نساجی در قائمشهر ، طرح کشاورزی قراردادی را اجرا کنند اما به دلیل آنکه دو دستگاه کمباین وش‌چین پنبه با تأخیر وارد کشور شد این کار را به سال آینده موکول شده است. اکنون دو دستگاه کمباین وش‌چین پنبه در گلستان وجود دارد و دو دستگاه دیگر سال بعد از کارخانه نساجی قائمشهر وارد استان خواهد شد.
او درباره نارضایتی پنبه‌کاران از قیمت خرید تضمینی هم گفته در پی افزایش قیمتها، دولت هم قیمت تضمینی را افزایش داد و در مورد پنبه شاهد افزایش دو برابری قیمت خرید در بازار هستیم و قیمت خرید پنبه در حال حاضر مناسب و پاسخگوی هزینه کشاورزان و زحمت آنها است.
برخی استانها از جمله گلستان مستعد کشت پنبه هستند اما بازرگانی نامناسب، پایین بودن قیمت خرید تضمینی، عدم اختصاص مشوق و حمایت‌های دولتی از کشاورزان پنبه‌کار، بالا رفتن قیمت نهاده‌ها، سنتی بودن برداشت این محصول و غیره سبب شده تا کشت پنبه در این استان به شدت محدود شود و حتی در برخی سال‌ها به 8 و 10 هزار هکتار هم برسد. ضمن اینکه کشت فعلی پنبه هم در اراضی درجه دو و سه انجام می‌شود و در نهایت تولید چندانی دست کشاورز را نمی‌گیرد؛ این در حالی است که روزگاری مرغوب‌ترین زمین‌های منطقه گرگان و دشت به کشت پنبه اختصاص داشت. محصولی که هم اشتغال پایدار داشت، چرخ صنایع را به طور مستمر می‌چرخاند و علاوه بر صنایع نساجی در صنایع روغن کشی و دامپروری نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت.
انتهای پیام/582/ش
