یادداشت|سفر ظریف و ترتیبات منطقه‌ای پس از جنگ قره باغ؛ تهران در کجای معادلات است؟
سخن صریح و بی پرده وزیر خارجه ترکیه از مکانیسم ۳+۳ نشان می‌دهد که آنکارا به دنبال سهم دهی برابر به بازیگران دیگر نیست و مهمتر اینکه ایران را همچنان در تیم ارمنستان می‌داند، یعنی متغیر وابسته ترتیبات و نه متغیر مستقل و تعیین کننده آن.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، دور جدید گفتگوهای منطقه ای ایران پس از یک آرامش نسبی در منطقه آغاز شده است. این تحرکات، 5 محور اساسی را شامل می شود که در این میان به جز یک موضوع مهم که آن هم چینش جدید ششگانه منطقه ای است, مابقی موضوعات تکراری و به نوعی کاملاً رسانه پسند بود.
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
اولین موضوع، روابط آتی ایران و ترکیه است که باز هم بر تحکیم روابط دو کشور تاکید شد، بی آنکه طرحی شفاف برای این استحکام ارائه شود. بدیهی است آنکارا به هزینه های ارتباط فزاینده با تهران آگاه است و تجربه همکاری های اقتصادی نشان می دهد که ظرفیتی بیش از اینکه در کمیسیون اقتصادی ایران- ترکیه که بیش از یکسال پیش برگزار شد فعال نخواهد شد و به همان اقتصاد مرزی و محدود دولتی بسنده خواهد شد.
موضوع دوم تحریم های آمریکا علیه ایران و ترکیه است که به برداشت دستگاه دیپلماسی ایران چون نقطه مشترک است بهتر می تواند درک متقابل ایجاد کند، اما نکته مهم این است که به هیچ وجه میزان شدت این تحریم ها و بازیگران پشتیبان آن مانند اعراب و اسرائیل برای دو کشور شباهتی به هم ندارند. ضمن آنکه رفتار عملگرایانه ترکیه آن را از ایران متمایز خواهد کرد.
موضوع سوم، ترتیبات کهنه آستانه, قانون اساسی سوریه و نقش همکاری های سه جانبه است که به نظر به موضوعی دسته چندم تبدیل شده و پیکره آن قبلاً در دو قطعنامه بسته شده است. با این تاکید، روسیه، آمریکا و اسرائیل همچنان حساسیت های خود را دارند و ساده از تعیین تکلیف آینده سوریه نخواهند گذشت.
موضوع چهارم همکاری های ایران و ترکیه در افغانستان و احتمالاً پاکستان است. این بحث با توجه به نیاز ترکیه برای استفاده از خاک ایران در راستای ارتباط بیشتر با مناطق یاد شده، مهمتر از موضوعات قبلی است، اما تجربه ثابت کرده که ترکیه مسیر دور زدن خاک ایران را نیز خوب بلد است.
خط تجاری روسیه، چین و ترکیه و پروژه های انتقال انرژی که چندی پیش راه اندازی شد گویای همه چیز است.
ترکیه بایستی به شرکای خود ثابت کند که رابطه آنچنان خوبی با ایران ندارد و این نقش را به خوبی ایفا می کند، به ویژه بعد از تحولات داخلی افغانستان و طرح موضوع طالبان. البته با تحلیل روندهای موجود افغانستان نیز رغبت کمتری به سمت تعمیق روابط با ایران دارد زیرا ترکیه خود را بیشتر، رقیب ایران در افغانستان می داند و کمتر شریک.
آخرین و مهمترین محور گفتگوهای ایران و ترکیه به قفقاز مربوط است. جایی که بیشترین تنش بر سر آینده قفقاز و فضای طراحی شده توسط ترکیه و روسیه است. ایران که بعد از یک غفلت باورنکردی تمایل به بازگشت به این ترتیبات را داشت، قفقاز را حوزه راهبردی خود(البته روی کاغذ و شعار، و نه در عمل) می داند و به سرنوشت آن حساس است. به ویژه اینکه عینک امنیتی هم بر چشم دارد.
طرح ارائه شده چاووش اوغلو برای شکل گیری ترتیبات منطقه ای قفقاز 3+3 است، یعنی اگر ادب و نزاکت دیپلماتیک و نیز حسن همجواری و شعارهای اینگونه را کنار بگذاریم، معنی اش این است که برنده ها یکسو و منفعلین و بازنده ها در سوی دیگر باشند.
برای اولین بار اردوغان و پوتین یک ماه پیش، از ترتیبات 6 گانه صحبت کردند اما از مختصات این طرح ششگانه حرفی به میان نیاوردند، گو اینکه دستگاه دیپلماسی ترکیه و روسیه قبلاً بر سر این موضوع مهم نیز همچون جنگ قره باغ به توافق رسیده اند.
این مسئله مهمترین و تازه ترین محور گفتگوهای وزیر خارجه ایران در آنکارا بود و شاید مهمترین هدف از دیدارهای منطقه ای وزیر خارجه کشورمان.
آنچه مسلم است، این نکته اصلی و بنیادین است که سهم هر یک از بازیگران در ترتیبات جدید سیاسی و اقتصادی منطقه بر مبنای میزان هزینه آنها و نیز قدرت ملی و توان چانه زنی آنها خواهد بود.
سخن صریح و بی پرده وزیر خارجه ترکیه از مکانیسم 3+3 نشان می دهد که آنکارا به دنبال سهم دهی برابر به بازیگران دیگر نیست و مهمتر اینکه ایران را همچنان در تیم ارمنستان می داند، یعنی متغیر وابسته ترتیبات و نه متغیر مستقل و تعیین کننده آن.
گفتنی است ترتیبات مورد ادعای روسیه و ترکیه بیشتر رویکردی اقتصادی و توسعه ای دارند که این موضوع با برداشت های امنیتی ایران در محیط منطقه ای در تناقض است.
اما به هر حال در روابط بین الملل سهم هر بازیگر از دستاوردهای منطقه ای و بین المللی با میزان مشارکت، منزلت و قدرت ملی آن رابطه مستقیم دارد. اینکه قدرت ملی جمهوری اسلامی ایران نمی تواند در خارج از مرزهایش منجر به ایجاد دست برتر شود با همه تعارفاتی که با خودمان داریم جای سئوال است.
تاملی عمیق لازم است تا بدانیم چرا به تماشاگر بازی های منطقه ای تبدیل شده ایم و شاید آسیب شناسی خالی از قضاوت و نارسیسیزم موجود, چاره کار است.
بدیهی است احتمال شکل گیری 3+3 بیش از بازی ششگانه برابر است آن هم نه به ابتکار ترکیه، بلکه روسیه و آذربایجان هم در این رابطه نقش خواهند داشت و این تداوم مسیری است که در قفقاز پیموده ایم.
همچنان بی توجه به مسائل منطقه، برداشت های غیر واقعی از کشورهای منطقه ای و فقدان شناخت کافی و واقعی از محیط پیرامونی و البته درگیری در لفاظی های بزرگ جهانی بدور از آینده پژوهی و آینده سازی مثل خوره به جان سیاست منطقه ای ما افتاده که در این خصوص باید فکری شود.
یادداشت: علی سعادت آذر، کارشناس مسائل قفقاز
انتهای پیام/
