تشریح چالش‌های پیش‌روی شرکت‌های دانش‌بنیان/ موفقیت "پارک‌های علم و فناوری" در گرو موفقیت دانش‌بنیان‌ها
رئیس پارک علم و فناوری شریف گفت: تیم‌سازی، بازار، قواعد کسب و کار و مسئله تامین منابع مالی ۴ چالش اساسی شرکت‌های دانش‌بنیان است؛ شرکت‌های دانش‌بنیان، نسل نوین موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه هستند و موفقیت پارک نیز در گرو موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان است.
به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف در سال 1395 تأسیس شد و با شکل‌گیری پارک علم و فناوری، فعالیت‌های مرتبط با زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی دانشگاه صنعتی شریف که در طی 20 سال گذشته به تدریج و متناسب با نیاز و تقاضای موجود، ایجاد شده بودند، زیرنظر پارک قرار گرفتند و به‌صورت یکپارچه در این بستر ادامه و توسعه می‌یابند.
مجموعه پارک علم وفناوری دانشگاه شریف، متشکل از شتاب‌دهنده، مرکز رشد، مجتمع‌های فناوری و صندوق پژوهش و فناوری به ارائه خدمات به کسب‌وکارهای فناور می‌‌پردازند؛ این پارک علم و فناوری به عنوان یک پارک دانشگاهی در نظر دارد تا با ایجاد یک تعامل دوطرفه و سازنده با بدنۀ علمی دانشگاه صنعتی شریف و بخش خصوصی توانمند، به بروز استعدادها و شایستگی‌های دانشگاهیان کمک کند و به یک الگوی ملی در زمینه توسعه پایدار و ارزش‌آفرین در سطح جامعه تبدیل شود.
ایجاد ناحیه نوآوری شریف در اطراف پردیس اصلی دانشگاه، هدف میان مدت این پارک است؛ شتاب بخشیدن به روند رشد و توسعه کمی و کیفی شرکت‌ها در این ناحیه، از اثرات شکل‌گیری ناحیه نوآوری شریف است؛ ناحیه نوآوری شریف با شعار "کانون امید و ارزش‌آفرینی" در دی‌ماه 1397 به طور رسمی به جامعه فناوران و نوآوران معرفی شد. این فضای نوآور با وسعت 250 هکتار شامل 500 کسب‌وکار فناور و نوآور در صنایع مختلف است که برای "خلق ارزش مشترک" متناسب با مأموریت، توانمندی و شایستگی محوری خود به ایفای نقش می‌پردازد. مهمترین اصل در ناحیه نوآوری شریف، توسعه با محوریت بخش خصوصی و بدون مشارکت مستقیم نهادهای دولتی است.
پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف به عنوان متولی راهبری این ناحیه، تسهیل‌گری لازم را در ورود کسب‌وکارهای فناور و رشد بازیگران زیست‌بوم نوآوری و کارآفرینی در منطقه انجام خواهد داد تا ارزش‌آفرینی حداکثری محقق شود؛ ناحیه نوآوری شریف نیز به زودی تبدیل به قطب توسعه کسب‌وکارهای فناور و دانش‌بنیان در پایتخت ایران خواهد شد.
در راستای پرونده ویژه‌ای که تحت عنوان "علم نافع" با محوریت مسئله "ارتباط دانشگاه و صنعت" در تسنیم آغاز کرده‌ایم، به سراغ "مجید دهبیدی‌پور" رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف رفته و با وی به گفتوگو نشستیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: در ابتدا، تاریخچه‌ای از شروع و فعالیت‌های پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف بفرمایید؟
فعالیت‌های کارآفرینی در دانشگاه صنعتی شریف یک عمر 20 ساله دارد و مرکز کارآفرینی، اولین مرکزی است که در دانشگاه ایجاد کردیم و به عنوان یک مرکز کارآفرینی در سال 1379 ایجاد شد؛ بعد از مرکز کارآفرینی، در سال 1382 مرکز رشد ایجاد شد که این مرکز، مکانی است که شرکت‌های نوپا که توسط دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و اعضای هیات علمی تاسیس می‌شوند از امکانات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری و فضای مهیاشده استفاده می‌کنند؛ مرکز رشد دانشگاه صنعتی شریف جزو مرکز رشدهای موفق کشور است و به عنوان نمونه "تلوبیون" از خروجی‌های موفق مرکز رشد دانشگاه صنعتی شریف است.
بعد از مرکز رشد، "صندوق پژوهش و فناوری" ایجاد شد که این صندوق، یک نهاد مالی و اعتباری است که در زمینه نوآوری و فناوری کار می‌کند و خودِ دانشگاه نیز سهامدار و موسس آن بوده است که با همکاری چند نهاد دیگر، خدمات مالی اعتباری مثل سرمایه‌گذاری، تسهیلات و ضمانتنامه‌ها را در اختیار شرکت‌ها و متقاضیان قرار می‌دهد.
نهاد بعدی که تاثیر زیادی نیز در توسعه نوآوری و فناوری دانشگاه داشته است، "مجتمع خدمات فناوری دانشگاه صنعتی شریف" بوده که یک مجموعه 7 ساله است که در سال 1392 ایجاد شد و هدف از آن این است که دستاوردهای فناوری و ارتباط صنعت و دانشگاه را تجمیع کرده و باعث هم‌افزایی این مجموعه‌ها و نهادها شود؛ امروز حدود 50 دفتر خدمات فناوری در این مجتمع خدماتی مستقر هستند و در حوزه‌های فنی مختلف و متناسب با دانشکده‌ها و پژوهشکده‌های مستقر در دانشگاه، این دفاتر خدمات فناوری نیز در حال فعالیت هستند.
"شتاب‌دهنده دانشگاه شریف"، نهاد بعدی است که در سال 1393 ایجاد شد که در طول 7 سال بیش از 2600 ایده به این شتاب‌دهنده مراجعه کرده است که از این تعداد، 150 استارتاپ پذیرش شده است که بالغ بر 35 مجموعه نیز موفق به جذب سرمایه‌گذار شدند، در واقع یک تیم چند نفره دانشجویی آماده است که از خدمات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری شتاب‌دهنده استفاده کند که بعد از 6 الی 9 ماه به یک مجموعه ارزشمند در بخش خصوصی تبدیل شده است که سرمایه‌گذارانی را نیز جذب کرده است.
امروز بیش از 500 واحد فناور در اطراف دانشگاه صنعتی شریف مستقر هستند و در واقع شرکت‌هایی که از دل شتاب‌دهنده، مرکز رشد و مجتمع خدمات فناوری بیرون آمدند به خاطر دسترسی به نیروی انسانی، نزدیکی به پژوهشکده‌ها، نزدیکی به آزمایشگاه‌های فناورانه و به خاطر هم‌افزایی بیشتر، دفاتر کار خود را کنار و اطراف دانشگاه انتخاب کردند.
در سال 1395 مجوز پارک علم و فناوری را گرفتیم تا پارک عملاً راهبری و مدیریت کل این فعالیت‌ها و مراکزی که در طول 15 سال از مرکز کارآفرینی، مرکز رشد، شتاب‌دهنده و صندوق پژوهش و.. ایجاد شده است را بر عهده بگیرد و در واقع پارک علم و فناوری، راهبری این اکوسیستم و زیست‌بوم عظیم را برعهده گرفته است.
3 دسته شرکت در مجموعه پارک علم و فناوری داریم که دسته اول تیم‌هایی هستند که در شتاب‌دهنده‌ها مستقر می‌شوند که هنوز هویت حقیقی پیدا نکردند، در دسته اول نزدیک به 15 تیمِ مستقر داریم که از ابتدا تا امروز نزدیک به 145 تیم از خدمات شتاب‌دهنده استفاده خواهند کرد، در واقع ظرفیت اسمی پارک 15 تیم است که از ابتدا تا امروز 150 تیم آمده و رفته‌اند.
دسته دوم شرکت‌های مستقر در مرکز رشد هستند و مرکز رشد نیز جایی است که شرکت‌های نوپا را پذیرش می‌کند و ما میزبان 60 واحد فناور در مرکز رشد از ابتدای تاسیس آن هستیم؛ از ابتدای تاسیس مرکز رشد تا الان حدود 330 واحد فناور از خدمات مرکز رشد استفاده کردند.
در فاز "پسارشد" شرکت‌هایی که رشد یافته هستند، قرار دارند که تعداد 35 شرکت داریم که در دسته پسارشد قرار دارند که این آمار و ارقام به ماه و هفته ممکن است تغییر کند؛ حدود 110 واحدِ عضو پارک داریم که در 3 دسته "پیش‌رشد یا شتاب‌دهی"، "رشد" و "پسارشد" قرار می‌گیرند و حدود 500 شرکت نیز در اطراف دانشگاه مستقر هستند که لزوماً همه آنها عضو پارک نیستند.
تسنیم: در موضوع ارزیابی‌ها و نظام ارزیابی تیم‌ها، سیاست پارک علم و فناوری چگونه است؟
برای هرمجموعه‌ای که پذیرش تیم‌ها را انجام می‌دهد یک نظام ارزیابی داریم به عنوان مثال اگر تیمی بخواهد در یک شتاب‌دهنده پذیرش شود یک کمیته پذیرش دارد که آن تایید یا عدم تایید تیم را مشخص می‌کند؛ از بین 2600 ایده‌ای که در پارک به دست ما رسیده است 140 شرکت موفق به ورود به شتاب‌دهنده و تایید کمیته پذیرش شده‌اند.
کمیته پذیرش به ایده‌های محوریِ افراد دقت بسیار زیادی دارد و اینکه آیا این ایده، دانش و فناورانه است و یا ظرفیت ایجاد کسب و کار را دارد یا خیر؟! و نکته دوم نیز این است که تیم مورد نظر ظرفیت ایجاد کسب و کار را دارد یا خیر و نکته سوم نیز این است که مدل کسب و کار آنها چگونه است و آیا به بازار توجه کرده است یا خیر که همین در مورد مرکز رشد نیز صادق است.
"نیاز" مادر نوآوری است و جایی که نیاز نباشد قطعاً نوآوری اتفاق نمی‌افتد و در تمام مراحل پذیرش تیم‌ها، "نیازمحوری" مدنظر است و حالا هم در مورد مرکز رشد، قواعد شرکتی همچون قانون کار، بیمه و مالیات پررنگتر می‌شود زیرا اعتقاد داریم که همه شرکت‌ها باید در فضای عینی و حقیقی جامعه کار کنند؛ در موارد پسارشد نیز ابعاد و اسکیلِ تیم‌ها متفاوت است و همه کسانی که به عضویت پارک در می‌آیند از میان خیل عظیمی از متقاضیان انتخاب می‌شوند و این انتخاب بر مبنای یک رای کمیته پذیرشی است که به این شاخص‌ها توجه می‌کند.
تسنیم: آیا از نظام ارزیابی در پذیرش تیم‌ها در پارک رضایت دارید؟
بنده به شخصه از نظام ارزیابی خودمان یک رضایت نسبی داریم و این یک بحث مبنایی است، زمانی که شما یک کمیته پذیرش برای ورود به مجموعه‌ای درنظر می‌گیرید، افراد و تیم‌ها باید آن شرایط را پاس کنند و در این راه نارضایتی‌هایی نیز وجود دارد؛ ما به نظام ارزیابی خودمان نمره 100 نمی‌دهیم و ممکن است یه جایی نیز ما اشتباه کرده باشیم ولی یک نمره قابل قبولی را می‌دهیم، ضمن اینکه راه برای بازنگری باز است یعنی اگر شرکتی آمد و رد شد می‌تواند دوباره اقدام کرده و نواقص را برطرف کند؛ یکی از تیم‌هایی که در "شتاب‌دهنده شریف" پذیرش شده است در ایده هفتم خود، در شتاب‌دهنده پذیرش شد یعنی بعد از ارائه تقاضا و رد توسط کمیته پذیرش، ناامیده نشده و دوباره رفته و ایده خودش را تکمیل می‌کند.
امروز ما در حال تغییر نظام ارزیابی و پذیرش هستیم چراکه گاهی مخاطبان ما گیج می‌شوند و نمی‌دانند به شتاب‌دهنده مراجعه کرده یا به مرکز رشد یا پسارشد مراجعه کنند که ما در حال تجمیع همه این مسائل هستیم تا هرکسی برای ارائه درخواست خود از یک پنجره واحد اقدام کند.
تسنیم: از خروجی‌های موفق پارک علم و فناوری مواردی را نام ببرید؟
اگر از مجموعه شرکت‌هایی که عضو پارک بوده و از خدمات آن در سال‌های مختلف استفاده کردند، بخواهیم نام ببریم باید مجموعه "تُرب" را نام ببریم؛ تلوبیون نیز از نمونه‌های موفق مرکز رشد پارک است که از دل شتاب‌دهنده بیرون آمده و به مرکز رشد رفته و در آنجا نیز موفق شده است؛ شرکت "پارسا پلیمر" نیز عضو پارک شریف است که در حوزه مواد دارویی فعالیت می‌کند که در بالای دانشگاه مستقر است و اعضای این شرکت، یک تیم بین‌رشته‌ای از بچه‌های دانشگاه علوم پزشکی و جاهای دیگر است که در حال فعالیت بوده و روند رو به رشدی نیز دارند.
ما شرکت‌های زیادی در حوزه‌های مختلف که متناسب با فناوری دانشگاه است را داریم که البته در دسته فناوری اطلاعات، شرکت‌ها شهیرتر هستند اما در حوزه نانوتکنولوژی، انرژی، دارو و .. نیز مجموعه‌هایی در پارک هستند که فعالیت می‌کنند؛ رتبه اول مربوط به فناوری اطلاعات است ولی به نظر بنده 20 درصد از آمارِ شرکت‌ها مربوط به شرکت‌های فناوری اطلاعات است و بقیه، مربوط به تخصص‌های دیگر است.
تسنیم: دغدغه‌ها و چالش‌های پیش‌روی موضوع ارتباط دانشگاه با صنعت چیست؟
بحث ارتباط صنعت با دانشگاه به 2 بخش تقسیم می‌شود که قسمت اول به خدماتی که دانشگاه در قالب دفاتر ارتباط با صنعت ارائه می‌دهد، مربوط می‌شود که البته دانشگاه صنعتی شریف رتبه اول قراردادها با ارتباط با صنعت را دارد که دفتر خوبی نیز است و خدمات خوبی نیز از لحاظ حقوقی و پشتیبابی می‌دهد و بیش از 2 دهه نیز سابقه دارد.
شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به نوعی از مصادیق ارتباط صنعت و دانشگاه هستند، یک شرکت دانش‌بنیان با پیدا کردن یک نیاز جامعه، با توجه به همان موضوع "نیاز مادر نوآوری است" تیم مجهزی را تشکیل می‌دهد و بر مبنای یک ایده‌ای، یکسری ابزار و امکانات را فراهم کرده و به آن نیاز صنعت و جامعه پاسخ می‌دهد و از این راه نیز درآمدزایی می‌کند؛ شرکت‌های دانش‌بنیان، نسل نوین موضوع ارتباط صنعت و دانشگاه است و در واقع شرکت دانش‌بنیان یک نوع متشکلی از پاسخگویی به نیاز صنعت است؛ شرکت‌های دانش‌بنیان در مسیر توسعه ارتباط دانشگاه و صنعت گام بر می‌دارند و اینطور نیست که بدون اتکا به علم و فناوری و یک تیم دانش‌بنیان و یک تیم دانشی، بتوان آن مسئله را حل کرد.
در بحث خدمات، متاسفانه شاخص‌های ما مطلوب نیست که این موضوع شامل 2 موضوع است که لایه اول به حاکمیت مربوط می‌شود و اینکه اگر بخواهیم یک شرکت را ثبت کنیم و یا پرونده مالیاتی خود را ثبت کنیم و همه مسائلی که یک شرکت نوپا با آن مواجه می‌شود حاکمیت باید در جهت تسهیل شرایط این کسب و کار، اقدامات لازم را مورد توجه قرار دهد.
یک دسته از اقدامات به نهادهایی مثل پارک علم و فناوری مربوط می‌شود که پارک وظیفه دارد شرایط ایجاد شرکت را تسهیل کند و من نیز وظیفه دارد که شرکتم را با قوانین کسب و کار آشنا کرده و مسائل مربوط به بازارِ شرکت‌ها را به عنوان یک نهاد واسط حل کنم؛ یک شرکت دانش‌بنیان اگر درگیر 10 مسئله باشد، من به عنوان پارک باید بخشی از این مسائل را حل کنم و ذکر این نکته نیز ضروری است که موفقیت پارک علم و فناوری در گرو موفقیت شرکت‌های دانش‌بنیان است.
خدمات حقوقی، مشاوره‌های کسب و کار، کمک در تامین بازار، تسهیل دسترسی به منابع مالی، کمک به تکمیل و تجهیز تیم‌ها خدماتی هستند که پارک‌های علم و فناوری باید در اختیار شرکت‌ها قرار بدهند؛ بنده به عنوان رئیس پارک علم و فناوری دانشگاه صنعتی شریف از خدمات ارائه شده توسط پارک یه تیم‌های متقاضی و مستقر در دانشگاه رضایت ندارم و معتقدم که خدمت در خورِ تیم‌های فناور ارائه نکردیم و امیدوار هستیم که با تلاش و فعالیت این رویه اصلاح شود.
تسنیم: مهمترین و شاخص‌ترین مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان چیست؟
مهمترین دغدغه و چالش اول شرکت‌های دانش‌بنیان موضوع "تیم‌سازی" است این مورد از جمله مواردی است که گاهاً خود تیم‌ها نیز به آن توجهی ندارند و ممکن است به این موضوع توجه نکرده باشند؛ ما موضوع مهارت‌های نرم را در فضای دانشگاه‌ها به دانشجویان و تیم‌ها یاد نداده‌ایم و در واقع مهارت‌های زندگی کردن، انجام کار تیمی و پروژه‌های مشترک از جمله مواردی است که یادگیری آنها به دانشجویان در حین تحصیل به موضوع تیم‌سازی کمک زیادی خواهد کرد و بنابراین موضوع تیم‌سازی چالش بسیار بزرگ پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان است.
موضوع و چالش بعدی "بازار" است یعنی دسترسی و اتصال به بازار، اقناع بازار و اقناع مخاطب از جمله مشکلاتی است که شرکت‌های دانش‌بنیان به شدت با آن مواجه هستند چرا که تولید محصول یا تولید ارزش، یک بخشِ داستان است و اینکه آن ارزش توسط مخاطب پذیرفته شود، بخش مهم‌تر است!
موضوع و چالش بعدی "قواعد کسب و کار" است که این قواعد به معنای همین نظامات اجرایی شرکت، از جمله بیمه، انعقاد قراردادها، مسائل حقوقی، مالیات و ... است؛ شرکت‌های دانش‌بنیان به خاطر اینکه تمرکزشان بر روی مسائل فنی و فناورانه است قواعد کسب و کار نیز برایشان چالش است و بیشتر ذهنشان را آزار می‌دهد و جزو گلایه‌هایی است که شرکت‌های دانش‌بنیان همیشه مطرح می‌کنند.
موضوع بعدی و چهارم "مسئله تامین منابع مالی" است که با ورود معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و صندوق نوآوری و شکوفایی، امروز وضعیت بهتر شده است؛ اعتباری که صندوق نوآوری وشکوفایی از طریق صندوق‌های پژوهش و فناوری و مکانیزم‌های دیگر تامین کرده است، مسئله مناسبی است.
یک لایه‌ی دیگر آن، نهادهای مالی اعتباریِ بزرگ است یعنی برای بالا بردن سهم دانش‌بنیان در اقتصاد، باید نهادهای سرمایه‌گذاری از جمله بانک‌ها بخشی از منابع خود را در اینجا هزینه کنند و از آنطرف هم مطمئن باشند که از لحاظ اقتصادی به نفعشان خواهد بود که این نهادهای سرمایه‌گذاری می‌توانند در حوزه‌های دارو، انرژی‌نو، فناوری اطلاعات، نانوتکنولوژی، بایو تکنولوژی و سلامت سرمایه‌گذاری کنند؛ این موضوع را شرکت‌های دانش‌بنیان اثبات کرده‌اند به عنوان نمونه یک تیم دانشجویی با یک ایده بیش از 6 ماه در شتاب‌دهنده بوده است که موقع خروج، 1.5 میلیارد تومان ارزش آن شرکت است؛ این 4 مشکل، اساسی‌ترین مشکلات شرکت‌های دانش‌بنیان از نگاه بنده است که امیدواریم هرچه زودتر مرتفع شود.
امروز بیش از هر زمان دیگری به امید نیاز داریم و این امید یک خوشبینی مستدل است و برای آن نیز دلیل دارم چرا که در همین شرایط اقتصادی بغرنج، شرکت‌های دانش‌بنیانِ زیادی در حال کار و فعالیت هستند که موفق نیز هستند که البته همین شرکت‌های دانش‌بنیان، دلیلی برای امیدواری به آینده است؛ نکته دوم بازار بزرگ 80 میلیونی در ایران است که ظرفیت و پتانسیل بسیار زیادی است و نکته سوم نیز ظرفیت‌های مغفول‌مانده در کشور است چراکه به خاطر متکی بودن کشور به واردات، به بسیاری از نیازهای عادی جامعه پاسخ داده نشده است به عنوان مثال در حوزه لوازم خانگی یک دنیا ظرفیت وجود دارد که شرکت‌های دانشی و فناورانه می‌توانند وارد این حوزه شده و کار و فعالیت کنند.
گفتوگو از: "علی‌اصغر اصولی"
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در صفحه اینستاگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
جدیدترین خبرها و تحلیل‌های ایران و جهان را در کانال تلگرامی تسنیم بخوانید. (کلیک کنید)
انتهای پیام/
