اما و اگرهای نفوذ طریقت‌ها در نیروهای مسلح ترکیه

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، طی روزهای گذشته، اخباری در مورد ارتباط نظامیان ترکیه با طریقت های عرفانی این کشور، جنجال به پا کرده و توجه رسانه ها و فضای مجازی را به سوی خود جلب کرده است.

همچنان که انتظار می رفت، روزنامه جمهوریت، به عنوان مهم ترین تریبون کمالیست ها، بیش از دیگر رسانه ها پیگیر این مساله بوده و در چندین گزارش و خبر، بر روی آن متمرکز شده است. کمالیست ها با تکیه بر تجربه تلخ کودتای نافرجام 2016 میلادی، در مورد نفوذ طریقت ها و حضور برخی دریادارها و ژنرال ها در تکایا و خانقاه های ترکیه، به دولت هشدار داده اند.

موضوع ارتباط فرماندهان عالی نیروهای مسلح ترکیه با طریقت ها و حضور آنان در تکایا و خانقاه ها از چنان اهمیتی برخوردار است که علاوه بر روزنامه جمهوریت، روزنامه های دیگری همچون سوزجو نیز آن را در صفحه نخست منعکس کرده و خواستار توضیحات وزارت دفاع و دولت شده اند.

تغییر مشهود در نیروهای مسلح ترکیه

قبلاً در ترکیه، قوانین سفت و سختی در مورد انتخاب افسران و روند زندگی شخصی و خانوادگی و فرماندهان نظامی وجود داشت. ممکن نبود، یک نظامی دارای همسر محجبه به رده ها و درجات بالا برسد، امکان نداشت یک نظامی را با یونیفرم نظامی، در حال اقامه نماز و یا قرائت قرآن، مشاهده شود.

اما حالا همه چیز عوض شده و فعالیت دینی و قرآنی در نیروهای مسلح ترکیه، نه تنها عادی و آزاد است، بلکه مورد تایید و تشویق قرار می گیرد. اما کمالیست ها، هنوز هم تمایل نظامیان به فعالیت دینی و ارتباط با نهادهای عرفانی و طریقت را، معادل ارتجاع می دانند.

احمد زکی اوچ اوک، سرهنگ و قاضی بازنشسته دادگاه نظامی ارتش ترکیه در این مورد گفته است: «قبلاً در مورد دانشجویان دانشکده افسری، در همان مرحله ورود و گزینش، تحقیقات مفصلی صورت می گرفت تا ثابت شود که فرد مزبور، فعالیت ارتجاعی نداشته است. اما چندی پیش به شکل بی سر و صدا، این بند را از قانون انتخاب دانشجویان دانشگاه افسری حذف کردند و این اقدام غلطی بود. حضور فرماندهان نظامی ما در خانقاه ها و تبعیت آنان از مشایخ و مرشدین عرفانی، برای نیروهای مسلح کشور، از دینامیت هم خطرناک تر است و هیرارشی ارتش را از بین می برد.»

مشکل کار کجاست؟

بدون اغراق می توان گفت، ترکیه سرزمین انواع و اقسام طریقت های دینی و عرفانی است. نه تنها در دوران کنونی، بلکه در سده های دور نیز، با دشوار شدن فضای فعالیت برای مرشدین نحله های عرفان و تصوف در آسیای میانه و قفقاز، ده ها مراد و صدها مرید به سرزمین آناتولی آمدند و این دیار، مرکز فعالیت صدها تکیه و خانقاه شد.

بر اساس آمارهای رسمی، در سراسر ترکیه 30 طریقت شناخته شده و مشهور وجود دارند که به آنها «سلسله طریقتی» گفته می شود. اما این 30 سلسلسه، در مجموع بیش از چهارصد انشعاب و نحله متفاوت دارند که هر کدام از این چهارصد انشعاب، دارای پیر طریقت، مرشدهای زیر مجموعه و صدها تکیه و خانقاه هستند. آمار رسمی نشان می دهد که تنها در شهر استانبول، بیش از چهارصد تکیه و خانقاه کوچک و بزرگ در حال فعالیت هستند و دست کم در 25 استان دیگر ترکیه نیز، خانقاه های فراوانی دائر هستند و علاوه بر فعالیت ارشادی و عرفانی برای جوانان و بزرگسالان، دست کم با 250 هزار دانش آموز نیز ارتباط علمی دارند و شمار مدارس و خوابگاه های طریقت های مختلف ترکیه، بیش از 5 هزار مورد است.

بر اساس یک سنت دیرین دینی و اجتماعی، بخشی از مردم با تکایا و خانقاه ها ارتباط تربیتی دارند و وجوهات شرعی خود را نیز به پیران طریقت ها می سپارند و از انواع و اقسام مشاغل و اصناف تا رده های علمی و سطوح اجتماعی، در این طریقت ها رفت و آمد دارند.

در چنین شرایطی است که هر کسی ممکن است بپرسد: با چنین وصفی و در چنین کشوری، چرا باید حضور یک دریادار یا ژنرال در یک خانقاه و ذکر و سماع او، عجیب به نظر برسد؟

به طور کلی، می توان به این سوال، به 2 شکل پاسخ داد:

1.مشکل خاصی وجود ندارد و یک ژنرال یا دریادار می تواند در ساعات آزاد زندگی شخصی خود، با طریقت و خانقاه هم ارتباط داشته باشد و توصیف این وضعیت به عنوان یک مساله خطرناک، ناشی از رویکرد ضد دینی کمالیست ها و لاییک ها است.

2.بسیاری از طریقت های دینی، در خدمت تعالی و تربیت جامعه هستند اما برخی از نحله ها، طریقت ها و جماعات نیز، با تکیه بر سرمایه های فراوانی که از محل اعانه ها و کمک های مبتنی بر باور دینی هواداران خود به دست آورده اند، با نفوذ در تشکیلات سیاسی، اجرایی، امنیتی، نظامی و رسانه ای کشور، به دنبال اهداف خاصی هستند و در مواقع لازم، می توانند گروکشی کرده و یا به تهدیدی علیه بقای دولت تبدیل شوند.

نگاه عمل گرایانه حزب حاکم

حضور سیاست مداران و تکنوکرات های محافظه کار در خانقاه ها و مراکز طریقت و عرفان در ترکیه، اتفاق جدیدی نیست. مهم ترین رهبر و رجل سیاسی مرتبط با این حلقه های عرفانی، مرحوم نجم الدین اربکان نخست وزیر اسبق ترکیه بود که در جریان کودتای خاموش و مدرن سال 1997 میلادی، در جلسه مشهور شورای عالی امنیت ملی، به خاطر رفت و آمد به تکایا و خانقاه های طریقت نقشبندیه و دعوت برخی از منسوبین و مرشدین این طریقت به نهاد نخست وزیری، اربکان به «ارتجاع و تحجر متهم» شد و این مساله نقش مهمی در کنار زدن او داشت.

اما واقعیت این است که اربکان تنها نبوده و نیست و بسیاری از شاگردان قدیم و جدید او، از شاگردان و منسوبین خانقاه های مشهور ترکیه هستند. در نتیجه نمی توان انتظار داشت که حزب عدالت و توسعه، با موضوع ارتباط فرماندهان نظامی با تکایا و پیران طریقت، به شکل قاطعانه مخالفت کند.

دلیل دیگری که در مماشات و چشم پوشی حزب حاکم نسبت به طریقت ها خودنمایی می کند، این است که اردوغان و یاران او بر اساس نگرشی عملگرایانه، منفعت خود را در آن می بینند که همواره با سران طریقت ها و خانقاه ها، ارتباط نزدیک داشته باشند.

چرا که آنان از چهره های مرجع هستند و در فصل انتخابات، به داد حزب حاکم می رسند و یک اشاره یک شیخ و مرشد کافی است تا خیل منسوبین خانقاه او، همگی رای خود را طبق خواسته مراد خود به صندوق بیاندازند.

در پایان باید گفت، تحلیل موضوع فعالیت انواع و اقسام طریقت های دینی و عرفانی در ترکیه، یک موضوع اجتماعی و فرهنگی پیچیده و چندجانبه است. با توجه به زمینه ها و ریشه های تاریخی و اجتماعی قوی این نهادهای دینی – اجتماعی، دولت ترکیه، نه می تواند به راحتی مانع از فعالیت آنها شود و نه می تواند در فضایی خوشبینانه، منکر احتمال بروز مشکل به خاطر نفوذ عمیق این نهادها شود.

انتهای پیام/