چرا روابط با قزاقستان برای ایران مهم است؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، آسیای مرکزی یکی از حوزه‌های کلیدی و کم‌حاشیه در سیاست خارجی ایران محسوب می‌شود.

در این میان کشور قزاقستان به عنوان یکی از قدرتمندترین کشورهای منطقه و پهناورترینِ آن‌ها، از جایگاه ویژه‌ای برای جمهوری اسلامی ایران برخوردار است. پس از ازبکستان احتمالاً یکی از مهم‌ترین مقاصد سفرهای محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان نورسلطان، پایتخت قزاقستان خواهد بود. در این راستا مهم‌ترین محورهای احتمالی روابط دو کشور را که از جمله مباحث کلیدی مذاکرات نیز به شمار می‌روند، مورد بررسی قرار خواهیم داد.

مشارکت‌های سیاسی

قزاقستان نام آشنایی برای ایران طی سال‌های اخیر بوده است. نخستین تجربه مشارکت سیاسی را ایران در مذاکرات هسته‌ای در دولت‌های نهم و دهم تجربه کرد.

در این دوره قزاقستان به عنوان بازیگر ثالث روندی از میانجی‌گری میان ایران و کشورهای غربی را در زمینه پرونده هسته‌ای ذیل روند موسوم به «مذاکرات آلماتی» به نمایش گذاشت. در همین چارچوب بود که ایران نیز از عضویت غیردائم قزاقستان در شورای امنیت سازمان ملل متحد حمایت کرد و در بازه سال‌های  2017 و 2018 که این کشور عضو شورای امنیت بود نیز مشورت‌های سیاسی و همکاری‌های دو کشور به همین ترتیب ادامه داشت.

در کنوانسیون وضعیت حقوقی دریای خزر که در آگوست سال 2018 در شهر آکتائوی قزاقستان به امضا رسید نیز می‌توان به نوعی به یکی از مشارکت‌های سیاسی دیگر دو کشور اشاره داشت.

مذاکرات صلح سوریه محور دیگری است که قزاقستان در یک فرایند مشارکت سیاسی در کنار ایران نقش‌آفرینی کرده است. در مذاکرات موسوم به «روند آستانه»، 3 بازیگر کلیدی عرصه جنگ سوریه از جمله ایران، روسیه و ترکیه حضور داشتند. در این مذاکرات بود که نخستین بار دستاوردهای ملموس و واقعی از مذاکرات طرفین درگیری در قالب آتش‌بس به دست آمد. البته طرف‌های غربی اقدامات زیادی در مخالفت با این روند از خود نشان دادند. در سال 97 بود که سخنگوی وزارت امور خارجه قزاقستان در پاسخ به اظهارات آمریکایی‌ها مبنی بر عدم نتیجه‌بخشی روند آستانه، انتقاداتی را علیه جیمز جفری مطرح کرد.

به هر ترتیب، قزاقستان طی سال‌های اخیر یک پتانسیل میانجی‌گرانه بین‌المللی را از خود به خوبی نشان داده که در چند مورد مهم از آن‌ها، منافع جمهوری اسلامی ایران نیز دخیل بوده است. طبیعتاً تداوم چنین نقشی در مسائل آتی، محوری است که می‌توان ضامن توسعه مشارکت‌های سیاسی دو کشور باشد.

همکاری‌های ترانزیتی

در کنار مسائل سیاسی، ترانزیت و حمل‌و‌نقل بین‌المللی در محور کانونی همکاری‌های راهبردی ایران و قزاقستان طی یک دهه اخیر قرار داشته است. از همین رو است که از سال 93 دستگاه مسئول در کمیسیون همکاری‌های مشترک دو کشور در ایران به وزارت راه و شهرسازی تغییر کرد.

اولین پروژه ترانزیتی راهبردی دو کشور ذیل عنوان کریدور ریلی شرق خزر حاصل شد که در سال 88 مورد توافق طرفین قرار گرفت و با وجود 924 کیلومتر طول خط ریلی، در مدت کمتر از 5 سال این پروژه در سال 93 با حضور نورسلطان نظربایف و قربانقلی بردی‌محمداف در شهر مرزی اینچه‌برون (استان گلستان) افتتاح شد.

قزاقستان همچنین از سال 2003 به کریدور بین‌المللی شمال- جنوب که ایران یکی از اعضای کلیدی و مبتکر آن بود، پیوست. طی سال‌های پس از آن نیز این کشور تمایل زیادی برای سرمایه‌گذاری در بندر استراتژیک چابهار از خود بروز داده است.

تاسیس کنسولگری قزاقستان در بندرعباس در پاسخ به همین همکاری‌های ترانزیتی در سال 97 افتتاح شد. همچنین در آذرماه سال 99 بود که مسیر دریایی کریدور شمال-جنوب با انتقال نخستین کشتی از بندر امیرآباد مازندران ایران به بندر کوریک در قزاقستان به صورت رسمی فعال شد. دی ماه سال گذشته نیز برخی منابع هندی از آمادگی قزاقستان برای پیوستن به پروژه چابهار خبر دادند. قزاقستان همچنین در سال 2015 به موافقتنامه عشق‌آباد پیوست.

مبادلات اقتصادی و تجاری

یکی از محورهای مهم مناسبات ایران و قزاقستان، مبادلات اقتصادی و تجاری بوده است.

در بازه سال‌های پس از استقلال قزاقستان، حجم مبادلات تجاری دو کشور با رشد قابل توجهی همراه شده و در بازه‌هایی نیز به رقم بی‌سابقه 1 میلیارد دلار رسیده است. با این حال از سال 2015 و هم‌زمان با امضای برجام، مبادلات تجاری دو کشور به مرور زمان افت کرده و از 636 میلیون دلار در سال 2015 به 380 میلیون دلار در سال 2019 رسیده است (بر اساس گزارش معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه).

به طور مشابه سهم ایران از تجارت خارجی قزاقستان نیز از 8 درصد در سال 2015 به 4 درصد در سال 2019 رسیده است. البته باید اشاره داشت که بخش مهمی از این کاهش مبادلات تجاری به کاهش واردات ایران از قزاقستان مربوط است.

این موضوع در حالی است که قزاقستان یکی از موسسین و درواقع مبتکرین اتحادیه اقتصادی اوراسیا است. پس از امضای موافقتنامه تجارت آزاد ایران و این اتحادیه، انتظار می‌رود مبادلات تجاری دو کشور با رشد چشمگیری همراه شود.

با این حال گزارش‌های رسمی نیز اگرچه رشد در واردات ایران از قزاقستان و کاهش صادرات ایران به این کشور را نشان می‌دهند، اما همچنان تاثیر ملموس این بستر در روابط دو کشور مشاهده نشده است.

البته باید اشاره داشت که اقدامات قابل توجهی نیز در این راستا صورت گرفته است. شانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در سال 98 با حضور مقامات ایرانی در شهر نورسلطان، پایتخت قزاقستان برگزار شد و اکنون در انتظار برگزاری هفدهمین کمیسیون به میزبانی ایران است.

در همین حال همکاری‌های استانی با محوریت آذربایجان شرقی، قزوین و استان گلستان نیز طی ماه‌های اخیر رشد چشمگیری با قزاقستان داشته است. راه‌اندازی پرواز مستقیم گرگان- آکتائو از فروردین 1400 آخرین اقدام در این زمینه محسوب می‌شود.

در همین حال باید در نظر داشت که قزاقستان پتانسیل بسیار بالایی در حوزه کشاورزی دارد و از همین منظر دارای یک تفاهم‌نامه کشت فراسرزمینی با ایران است.

چین نیز در تفاهم‌نامه‌ای مشابه تامین نهاده‌های دامی، به ویژه سویا از قزاقستان را پس از آغاز جنگ تجاری با آمریکا در دستور کار قرار داده است. در شرایطی که بحران خوراک دام و طیور مسائل زیادی را در تامین گوشت سفید و قرمز در کشور ایجاد کرده است، قزاقستان یکی از مقاصدی است که در صورت توجه قابلیت‌های زیادی در تامین نهاده‌های دامی ایران خواهد داشت.

نقش قزاقستان در روابط ایران و چین

حوزه دیگری که اهمیت قزاقستان را در سیاست خارجی ایران نشان می‌دهد، نقش این کشور در روابط کشورمان با چین است. قزاقستان اصلی‌ترین شریک چین در پروژه کمربند و جاده محسوب می‌شود.

پیش از این نیز قزاقستان در سال 2016 در یک توافق چندجانبه با حضور قزاقستان و چین، اولین قطار باری از چین وارد ایران شد. در  سال 2017 نیز این همکاری‌ها منجر به امضای یک تفاهم‌نامه همکاری بین‌الملل چهارجانبه با حضور ترکمنستان شد.

در همین راستا، با توجه به امضای سند جامع همکاری‌های 25 ساله ایران و چین که مشارکت راهبردی جامع دو کشور را ایجاب می‌کند، نقش قزاقستان نه‌تنها در حوزه ترانزیت و حمل و نقل، بلکه در مشارکت‌های سیاسی چندجانبه نیز حائز اهمیت است.

انتهای پیام/