اورامانات در چند قدمی ‌ثبت جهانی / ‌آیا ‌بکرترین منطقه جهان به روی گردشگران بازگشایی می‌شود؟ + تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرمانشاه، هورامان یا اورامان نام منطقه‌ای تاریخی با بافت پلکانی و آداب و رسوم بسیار خاص است که بخشهایی از شهرستانهای سروآباد، سنندج و کامیاران در استان کردستان و شهرستان‌های پاوه، جوانرود، نودشه و نوسود در استان کرمانشاه را شامل می‌شود. 

منطقه اورامانات یکی از مناطق زیبای استان کرمانشاه است که به کوه‌ها، جنگل‌ها، قله‌های پر برف، دره‌های سرسبز، خانه‌های سنگی و پلکانی مشهور است. اورامان منطقه‌ای کوهستانی در غرب ایران و شرق عراق است که ساکنان آن به گویش هورامی سخن می‌گویند.

دربارهٔ خاستگاه نام‌گذاری هورامان دیدگاه‌های گوناگونی مطرح شده از جمله در زبان اورامی هَور به معنی ابر و آما به معنی آمدن است و مفهوم کلی آن جایی که ابرها از آن می‌آیند. نظریه دیگر واژه اورامان یا هورامان از دو بخش اهورا و «مان» به معنی خانه، جایگاه و سرزمین می‌داند و آن را سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا تفسیر می‌کند، «هور» در اوستا به معنی خورشید است، هورامان را می‌توان جایگاه خورشید هم معنی کرد.

این منطقه بیشتر کوهستانی و دارای دره‌های پر پیچ‌وخم و عمیق و رودبارهای بی‌شمار است، از مجموع آب این چشمه‌ها و رودبارها دو رودخانه سیروان و لیله پایه‌ریزی می‌شوند که در نقطه‌ای به نام دروله در نزدیکی مرز ایران و عراق به هم می‌پیوندند. بخش بزرگی از اورامان در استان کرمانشاه و بخش کوچک‌تری در حلبچه در خاک عراق واقع است.

کهن‌ترین آثار سکونت انسان در بررسی‌ها و کاوش‌های باستان‌شناسی در اطراف روستای هجیج یافت شده و مربوط به دوران پارینه سنگی است که طبق گزارش باستان‌شناسان بیش از چهل هزار سال تا حدود 12 هزار سال قدمت دارند.

آثار کشف شده شامل ابزارهای سنگی غارنشینان اولیه، استخوان حیوانات شکار شده که بیشتر متعلق به بز کوهی بوده و بقایای اجاق است که در چند غار از جمله گیلوان و مرو دارای کشف شده است، طبق نظر باستان شناسان انسان‌های نئاندرتال که اسکلت آنها در غارهای بیستون و شانیدر یافت شده در پیش از چهل هزار سال پیش در این منطقه می‌زیستند و پس از انقراض آنها انسان هوشمند جدید در این منطقه سکنی گزیده‌اند که آثار آنها در غار کناچه کشف شده است.

آثاری از سکونت انسان در عصر آهن در نزدیکی روستای روآر یافت شده شامل چند سکونتگاه و یک گور بزرگ سنگی با سقف گنبدی شکل است که حدود سه هزار سال قدمت دارد، این گور سنگی احتمالاً از قدیمی‌ترین شواهد گنبد‌سازی در غرب زاگرس بوده که با شیوه خشکه‌چین ساخته شده است.

از دیگر آثار عصر آهن در اورامان سنگ‌نبشته اورامان در نزدیکی تنگی‌ور است، این کتیبه مربوط به دوره آشوری‌ها است که نقش سارگون دوم شاه آشور بر آن نمایش داده شده که همراه با کتیبه‌ای میخی به زبان آشوری در شرح لشکرکشی‌های وی در غرب زاگرس و اورامان است.

از دوره سلوکی و اشکانی چند پوست نوشته کشف شده که با عنوان بنچاق اورامان از آنها یاد می‌شود، این مجموعه در درون یک ظرف سفالی در غاری نزدیک روستای پالنگان در دره تنگی‌ور کشف و توسط دکتر سعید خان کردستانی به موزه بریتانیا در لندن اهدا شد که در نهایت به کتابخانه بریتانیا منتقل شدند، این پوست نوشته‌ها به زبان یونانی و پهلوی نوشته شده‌ و سند فروش تاکستان و زمین‌اند که در آنها به اسامی ساکنان منطقه مانند پاتسپار، تیراک پسر آپن و اویل پسر بشنین اشاره شده است، طبق این اسناد در آن دوره اشخاص با نام پدر شناخته می‌شدند.

مردم این منطقه کرد هستند، آنان به گویش هورامی تکلم می‌کنند، هورامی دارای چند زیر شاخه شامل لهونی، تختی، بیسارانی، حلبچه‌ای و شیخانی است، در مورد ماهیت گویش هورامی و جایگاه آن در گروه زبان‌های شمال غربی ایران دیدگاه‌ها گوناگون وجود دارد از جمله اُرانسکی که آنرا گونه‌ای از گویش‌های کردی گورانی و زازا می‌داند اما طبق نظر مکنزی هورامی مانند دیگر گویش‌های گورانی، دارای برخی مشخصات آوایی است که آن را به گویش‌های مرکز ایران نزدیک‌تر می‌کند، اتنولوگ هورامی را در دسته زازا-گورانی جایی داده است که زبانی مستقل از زبان‌های کردی است.

معماری اورامانات کاملاً با کوهستان انطباق یافته و متکی بر ساخت و ساز با استفاده از سنگ و بصورت خشکه‌چین است و خانه‌ها در روستاهای منطقه با توجه به شیب تند دامنه‌های صخره‌ای به صورت پلکانی ساخته شده‌ است، خانه‌ها در اکثر موارد در دو طبقه ساخته شده و براساس معیشت فضاهای خانه‌ها با یکدیگر متفاوت است و خانه‌های افراد باغ‌دار، کشاورز، دامدار کمابیش با هم متفاوت است، در بسیاری از موارد طبقه همکف به محل نگهداری گله و انبار اختصاص دارد، فضای اصلی مسکونی در طبقه بالاتر واقع است و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود.

مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به‌عنوان تخت یا مرکز حکومت ناحیهٔ اورامان یاد می‌کرده‌اند، به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمه‌های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از دوره‌های گذشته است، پوشاک کردی آمیزه‌ای از رنگ و نقش است، لباس مردم اورامانات کردی است، پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی به ‌استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای‌افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شده‌ است.

محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی کشور در نشست اخیر خود  با اشاره به اینکه پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامانات تابستان امسال در اجلاس یونسکو مطرح می‌شود گفت:  اورامانات یک منطقه بی‌نظیر است که ظرفیت کامل برای ثبت جهانی را دارد و توسعه زیرساختهای منطقه نیاز به استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاران بخش خصوصی دارد و باید در دستور کار مسئولان مربوطه قرار بگیرد تا بتوان از ظرفیتهای بزرگ این منطقه به ویژه در حوزه اکوتوریسم بهره برد.

معاون میراث‌فرهنگی عنوان کرد: در اجلاس مجازی کمیته میراث ملموس جهانی که تیرماه یا مردادماه سالجاری برگزار می‌شود، دو پرونده ثبت جهانی منظر فرهنگی هورامان یا اورامانات و راه‌آهن سراسری ایران برای قرار گرفتن در فهرست میراث جهانی یونسکو بررسی می‌شوند.

پویا طالب‌نیا، مدیر پایگاه منظر تاریخی فرهنگی اورامانات با اشاره به اینکه یونسکو سه نوع ثبت جهانی شامل طبیعی، مصنوع و منظر‌های فرهنگی تاریخی را انجام می‌دهد گفت: اورامانات عناصر فرهنگی لازم برای ثبت جهانی را دارا است.

وی بیان کرد: جهانی شدن منطقه اورامانات گامی بلند و اثرگذار برای جذب گردشگر و ماندگاری آن است و به طور قطع سبب رونق اقتصادی استان نیز خواهد شد.

طالب‌نیا با اشاره به اینکه مطالعات علوم طبیعی، مطالعات مردم‌شناسی شامل واکاوی جشن‌ها، آداب و رسوم، عقاید، سبک زندگی، صنایع دستی فنون این مردم برای حفاظت از آثار تاریخی و فرهنگی، بناها و راه‌ها، مطالعات باستان‌شناسی و معماری در این منطقه به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته است عنوان کرد: بعد از تهیه مدارک و اسناد به سازمان ثبت جهانی واقع در تهران برای تکمیل پروند ارسال شد تا اینکه در بهمن سال 98 این پرونده تکمیل و به سازمان جهانی یونسکو ارسال شد و در اردیبهشت ماه سال 98 از سوی سازمان جهانی یونسکو یک تأییدیه برای ما فرستادند که این پرونده در فاز نخست مورد تأیید واقع شده است.

طالب‌نیا با اشاره به اینکه در مهرماه سال 99 گروه ارزیابی از کشور مصر برای بررسی پرونده ثبت جهانی دوازده روستای منطقه اورامانات در فهرست آثار جهانی یونسکو وارد کرمانشاه شدند و به سوالات آنها پاسخ داده شد گفت: ثبت جهانی منظر فرهنگی اورامان تابستان امسال از تاریخ 25 تیرماه تا 9 مردادماه در یونسکو بررسی می‌شود.

مدیر پایگاه ملی منظر فرهنگی ـ تاریخی اورامان عنوان کرد: توجه بیش از پیش به توسعه زیرساخت‌های روستای گردشگری پالنگان، حفظ و معرفی کتیبه تنگی‌‌ور در راستای تکمیل پرونده ثبت جهانی هورامان امری ضروری است.

به گزارش تسنیم، جلسه کمیته میراث جهانی یونسکو پس از وقفه‌ای یک ساله به ‌دلیل بیماری کرونا، با میزبانی چین برگزار می‌شود و در این جلسه دو اثر از ایران (منطقه هورامان و راه‌آهن سراسری) بررسی خواهد شد.

چهل و چهارمین جلسه این کمیته در شهر فوجوی چین تشکیل می‌شود و از 16 تا 31 ژوئیه (25 تیر تا 9 مرداد) به صورت آنلاین ادامه خواهد یافت. این جلسه، ترکیبی از موضوعات سال گذشته و امسال است که در طول آن بسیاری از اماکن و جاذبه‌های گردشگری جهان به‌عنوان میراث جهانی معرفی خواهند شد. 

در تاریخ 16 ژوئیه، آدری آزولای، مدیر کل یونسکو، در افتتاحیه جلسه شرکت خواهد کرد. در این جلسه، کمیته میراث جهانی وضعیت حفاظت 225 مکان که قبلاٌ در میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند و اکنون 53 مورد از این اماکن در معرض خطر قرار گرفته‌اند را بررسی خواهند کرد. 

در تاریخ 18 ژوئیه، ساعت 9:45 صبح به وقت پاریس، مدیر مرکز میراث جهانی یونسکو یک کنفرانس مطبوعاتی را برگزار می‌کند که به صورت آنلاین پخش خواهد شد. 

از 24 ژوئیه، کمیته میراث جهانی شروع به بررسی اماکنی خواهد کرد که برای ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو نامزد شده‌اند. این برنامه با نامزدهایی آغاز می‌شود که از سال گذشته در نوبت بررسی بودند. در میان این نامزدها نام منطقه هوارامان و راه‌آهن سراسری از ایران به چشم می‌خورد. 

انتهای پیام/833/ش