«معجزه آبخیزداری»|ضرورت توجه به آبخیزداری و آبخوانداری در دولت سیزدهم

به گزارش خبرگزاری تسنیم «پرونده معجزه آبخیزداری»؛ دکتر فرود شریفی  «استاد دانشگاه، رئیس انجمن علمی مقابله و سازگاری با خشکی و خشکسالی و رئیس اسبق سازمان جنگل ها مراتع و آبخیزداری کشور»، در آستانه شکل گیری دولت جدید، یادداشتی با موضوع ضرورت پرداختن به آبخیزداری و آبخوانداری، مهار سیل، اهمیت ایجاد بانک آب در شرایط ترسالی،  ممانعت از هدررفت میلیاردها متر مکعب نزولات آسمانی، تحول در کشاورزی و تولید نهاده ­ها با اقدامات آبخیزداری، آبخوانداری و ذخیره آب در زیر زمین و احیای قنوات و تعادل بخشی آب زیرزمینی در اختیار خبرگزاری تسنیم قرار داده­ اند. در این یادداشت چنین آمده است:

خداوند از قول حضرت یوسف در آیات  49-42 سوره یوسف می­ فرماید که باید هفت سال متوالی زراعت کنید و خرمن را که درو می­ کنید جز کمی که قوت خود می ­سازید همه را با خوشه در انبار ذخیره کنید تا دچار فساد نشود. آنگاه از پی این سال­ ها هفت سال سخت  بیاید که آنچه را که آماده کرده اید جز اندکی را ( برای کاشتن ) مصرف می­ کنید.

مقام معظم رهبری:

یک ملت اگر مورد محاصره، دشمنی و بدبینی دشمنان خارجی قرار بگیرد چنانچه نان و پنیر خود را داشت و توانست شکمش را سیر کند خیلی از کارهای دیگر را هم می‌تواند انجام دهد. اما اگر پیشرفت‌های اتمی داشته باشد ولی برای نان و پنیر خود دستش پیش این و آن دراز باشد آن وقت خطرناک است.

آب و بارش در بسیاری از مناطق خشک و نیمه­ خشک دارای نوسانات شدید در مکان و زمان است. در بیشتر مناطق آب عامل اصلی توسعه تلقی می­ شود و در برخی از اوقات محرکی است که توسعه­ های بعدی را نیز به­ دنبال دارد و خشکسالی­ های مداوم می­ تواند یکی از موانع اساسی پیشرفت و آبادانی کشور محسوب شود. اگر آب روی سطح زمین (بدون نفوذ به زیر­زمین) باقی بماند ظرف مدت معینی تبخیر می­شود. اگر در شنزاری راه برویم و بارانی ببارد، بخش بزرگی از آب در دل ماسه‌هایی که تقریباً هم اندازه هستند نفوذ می­ کند. همینطور در دشت‌هایی که اندازه دانه‌ها، از حد رس ریز­دانه، تا قلوه‌سنگ متغیر است، میان این ذره‌ها، معمولاً خالی است و وقتی باران می‌بارد، بخشی از آب باران در فضاهای خالی نفوذ می‌کند و به واسطه جاذبه، تا رسیدن به سفره آب زیرزمینی، پایین می‌رود و از تبخیر مصون می­ ماند. میلیاردها متر مکعب فضای خالی با قابلیت ذخیره­سازی آب مانند بانک ذخیره آب بصورت پراکنده در جای جای کشور از شمال، تا جنوب، و از مرکز تا شرق و غرب وجود دارد.

سال 1399-1400 با خشکسالی مواجهیم و امید زیادی هست که از پاییز 1400  با یک ترسالی خوب، کشور میزان نزولات قابل توجهی داشته باشد. آمارها نشان می­ دهد به طور متوسط سالانه حدود 413 میلیارد متر مکعب بارش نزولات داشته ­ایم که حدود 70 درصد از این میزان به عنوان تبخیر  و هدر رفت اولیه روی آن حساب نمی­شود. با این اوصاف آب تجدید شونده در کشور حدود ١١٧ میلیارد متر مکعب فرض می­شود. چنانکه بخش­ کشاورزی 65 میلیارد متر مکعب آن را با راندمان 45%  مصرف کند، یعنی کمتر از 30 میلیارد متر مکعب آب مصرف تولید شده است. بر اساس ارزیابی­ها، تلفات و ضایعات محصول حدود %30  می­باشد و این بدین معنی است که فقط 20 میلیارد متر مکعب آب در نهایت به تولید تبدیل شده است(که کمتر از 5% نزولات است).  در سال 97 میزان نزولات 280 میلیارد متر مکعب و در سال 98 بارش­ ها به 563 میلیارد متر مکعب رسید. این موضوع به این معنی است که مفهوم خشکسالی دوره ­ای و یا ترسالی دوره­ ای و چند­ساله مفهوم قطعی ندارد. اگر فقط از بارش  سال 98 خوب استفاده می­کردیم و آن­ها در مخازن زیرزمینی ذخیره می ­شد تا بیش از 30 سال معادل تولید سالانه در بانک آبی زیرزمین آب نگهداری شده و  مشکل تولید و یا شرب و خشکسالی حل می­ شد.

با توجه به واقعیت موجود و تجربیات موفق کشورهای پیشرفته دنیا درباره استفاده بهینه از آب باران، دولت جدید لازم است بصورت جدی­ تر از گذشته کاهش تبخیر و هدر رفت آب و استفاده از باران با استفاده از روش­های آبخیزداری، آبخوانداری، پخش سیلاب، توسعه سطوح آبگیر متمرکز و غیرمتمرکز باران، تغذیه قنوات، چشمه­ ها و سفره ­های زیرزمینی در سطح گسترده را در دستورکار قرار دهد. باید در این زمینه با جدیت تمام و بر اساس یک نقشه راه وارد عمل شد. همچنین باید با آسیب­ شناسی مشکلات موجود بمنظور برقراری یک چرخه مدیریتی صحیح، و در ایام ترسالی با حضور و مشارکت تولیدکنندگان و با تکیه بر علم و دانش روز  به مقابله با خشکی و خشکسالی پرداخته شود.

در این میان یکی از نکاتی که باید دولت سیزدهم  در برنامه ­های تحول کشاورزی و منابع طبیعی مد نظرمورد قرار دهد این است که برای رفع مشکل کم آبی نباید از فناوری­ ها و دانش بومی کشور غفلت کند و تنها به توسعه فیزیکی و طرح­ های بزرگ پیمان­کاری تکیه نماید؛ چرا که این نوع توسعه متناسب با شرایط اقلیمی محل تولد(شکل­گیری) ایجاد شده است، در حالی­که فناوری­ های بومی که نیاکان مامتناسب با اقلیم کشور وبرای مقابله با کم آبی بکار می­ گرفتند نتایج اثربخشی داشته است و امتحان خود را پس داده است. براین اساس بررسی فناوری­ ها و دانش بومی و روزآمد کردن آن با فناوری­ های جدید و تکنیک­ های کارآمد، می ­تواند منجر به این امر شود که تلفیقی از تکنولوژی­ های جدید و دانش سنتی برای رفع معضل موجود به­ کار­گیری شود. این فناوری­ ها مانند خوشاب، دگار، هوتک، آب انبار، گورآب، دربند، کش­بند، سدزیرزمین، باغ زیرزمین، ایجاد باغ انجیر نظیر اصطهبانات، می­ تواند احیا شده و مورد استفاده قرار گیرد. برای این منظور قانون مصوب وجود دارد (ماده 27 قانون افزایش بهره ­وری) اما متاسفانه به دلایل مختلف از جمله نخواستن، نتوانستن، سوء مدیریت، فساد،  نگاه جزیره­ ای و سیستم رانتی متکی به نفت مسکوت مانده است. لذا به منظور ایجاد امنیت غذایی و مقابله با وابستگی باید با تحول جدی در مدیریت بخش آب و کشاورزی از استحصال گرفته تا نحوه مصرف و همچنین الگوی کشت، و... در برنامه ­ریزی­ ها و ساختارها بازنگری اساسی صورت گیرد.

بنابراین در آستانه شروع به کار دولت سیزدهم، لازم است دولت جدید با اولویت اقدامات آبخیزداری و آبخوانداری (تقویت اعتبارات، روزآمد کردن روش­ ها و  بسیج امکانات قرارگاهی) و بخش اجرایی و پژوهشی در کنار هم و با تلفیقی از فناوری­ های روز و تجربیات بومی، استفاده از تکنیک­ های کارآمد و همچنین الگو گرفتن از مدل­ های موفق و موجود، اهتمام خود را بر بسیج و مشارکت مردمی قرار داده و نهضت همه با هم را در کل کشور زنده را کنند و وابستگی 14 میلیارد دلاری کشور به محصولات کشاورزی و واردات نهاده­ ها را متوقف وبا جهش تولید و صادرات تراز تجاری کشور را مثبت کنند.

رجاء واثق وجود دارد با عنایت به خیرخواهی، درایت، عدالت طلبی و باور به ظرفیت­ های داخل کشور توسط  رئیس­ محترم­ جمهورمنتخب و دستور بررسی توانایی‌های اجرایی، علمی و تجارب ارزشمند موجود و استفاده از الگوی جهاد سازندگی و بسیج مردمی می توان موانع را از پیش رو برداشت وظرفیت­های بالقوه کشور را بالفعل ومحقق کرد.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

انتهای پیام/