آیا "تحریم" ایران از سوی آمریکا جنایت علیه بشریت است؟

به گزارش خبرنگار قضائی خبرگزاری تسنیم، پژوهشکده حقوقی شهر دانش، کرسی نظریه‌پردازی "تحریم‌های ایران در دیوان کیفری بین‌المللی" را با سخنرانی محمدهادی ذاکرحسین، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران (ارائه‌کننده)، سید قاسم زمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی (ناقد نخست)، امیر مقامی، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد (ناقد دوم) و مونا خلیل‌زاده، دبیر علمی این کرسی نظریه‌پردازی، برگزار کرد. در این کرسی نظریه‌پردازی، جنایت علیه بشریت بودن تحریم‌های آمریکا علیه مردم ایران مورد بررسی قرار گرفت.

در آغاز این نشست محمدهادی ذاکرحسین، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به برخی سؤالات از جمله؛ آیا می‌توان تحریم‌های اقتصادی را در شمار جنایات علیه بشریت در نظر گرفت؟ آیا ایران می‌تواند از طریق یک کنشگری حقوقی، موفق به اخذ صلاحیت دیوان در رسیدگی به آثار و تبعات ناشی از تحریم‌های اقتصادی، در ذیل رفتارهای مندرج در بند K ماده هفت اساسنامه رم شود؟ آیا ایران می‌تواند صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی را تنها نسبت به قضیه تحریم‌های ایالات‌ متحده بپذیرد، بدون آن‌که به دیوان این صلاحیت را بدهد که به بحران‌های دیگر ورود پیدا کند؟ پاسخ داد.

وی پس از تبیین خاستگاه و سیر نظریه (جنایت علیه بشریت بودن تحریم‌)، به بیان نکاتی در خصوص مختصات ایده پرداخت و گفت: تحریم به مثابه یک جنایت بین‌المللی فاقد عنصر خشونت است. تحریم عبارت است از هرگونه رفتاری که با هدف محروم ساختن مردم عادی از مایحتاج زندگی انجام می‌شود و تحریم اقتصادی یکی از مصادیق آن است.

ذاکرحسین ادامه داد: اگرچه در "اساسنامه رم" عنوان تحریم غایب است، اما این رفتار قابل انطباق با برخی از عناوین است و تحریم‌های اقتصادی می‌تواند تحت شرایط خاصی به واسطه نتایج مجرمانه‌ای که ایجاد می‌کنند، به آستانه جنایت علیه بشریت برسند. در این مورد، هدف، تقویت گفتمان جنایت علیه بشریت بودن تحریم‌هاست و حتی اگر دادستانی دیوان در قضیه جاری در ارتباط با ارجاع تحریم‌های آمریکا از سوی دولت ونزوئلا اعلام نماید که تحریم‌ها مصداق جنایت علیه بشریت نیست، باز هم باید برای تقویت و توسعه این گفتمان تلاش شود.

در ادامه امیر مقامی، عضو هیئت علمی دانشگاه یزد به عنوان ناقد، بر ضرورت ورود حقوق‌دانان ایرانی برای تجزیه‌ و تحلیل تحریم‌ها و ایده‌پردازی و تلاش برای احقاق حقوق ملت ایران در این مورد تأکید و بیان کرد: فقدان رویه قضائی در معنای خاص، نباید در مسیر ایده‌پردازی و دفاع از حقوق ملت ایران مانعی ایجاد کند. ما نباید به انتظار حرف‌های تازه و ایده‌های دیگران باشیم و این مسیری است که پژوهش سپری می‌کند تا بتواند ایده‌ای جدید خلق کند و حرف تازه‌ای داشته باشد.

وی با تأکید بر اینکه با کلیات ایده جنایت علیه بشریت بودن تحریم‌ها موافق و هم‌رأی است، گفت: تحریم یک عمل خشونت‌آمیز محسوب نمی‌شود؛ اما در جنایت علیه بشریت، اساساً به وجود خشونت که یکی از ارکان جرایم جنگی است، نیاز نیست. شناسائی جنایات علیه بشریت در واقع یک حمایت کیفری بین‌المللی از حقوق بشر است.

مقامی ادامه داد: چیزی که باید به آن پرداخته شود این است که متن اعلامیه پذیرش صلاحیت دیوان چگونه باید تنظیم شود؟ آیا امکان دارد پذیرش صلاحیت دیوان باعث شود که مقامات دولت ایران هم در مظان اتهام قرار بگیرند؟ برخی از افراد و بنگاه‌ها در حال حاضر از موضوع تحریم‌ها سوءاستفاده می‌کنند. آیا صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی این افراد را هم در برمی‌گیرد؟ آیا ممکن است بخشی از مسئولیت تداوم این تحریم‌ها متوجه اشخاص غیرآمریکایی - اعم از ایرانی و غیرایرانی - باشد؟ باید توجه داشت که جمهوری اسلامی ایران منتقد دیوان بوده و نهایتاً ممکن است که هر نوع اقدام حقوقی نسبت به تحریم‌های آمریکا از طریق دیوان کیفری بین‌المللی تحت تأثیر برخی ملاحظات غیرحقوقی قرار داشته باشد.

پس از آن سید قاسم زمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی دیگر ناقد حاضر در این کرسی به طرح دیدگاه‌های خود پرداخت. وی بر مطالب ارائه‌شده انتقادات متعددی وارد کرد و البته نوآوری در مطالب را به نوبه خود قابل تقدیر و دفاع دانست.

زمانی گفت: قاعده جنایی، ارکان و عناصر خاصی دارد که هم در نظام حقوق جزای داخلی و هم در حقوق کیفری بین‌المللی حساسیت خاصی نسبت به آن وجود دارد؛ زیرا می‌تواند حقوق و آزادی‌های فردی متهم را تحت تأثیر قرار دهد.

وی افزود: در استناد به ماده 7 اساسنامه دیوان کیفری بین‌المللی در مورد اعمال غیرانسانی مشابه باید توجه داشت که این رفتار 5 رکن دارد و هر یک از این ارکان باید در مورد تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران اثبات شود. اگر قرار است که تحریم‌های اقتصادی آمریکا را جنایت علیه بشریت قلمداد کنیم، باید اثبات کنیم که این تحریم‌ها به منزله یک حمله یا یک اقدام جمعی است که علیه یک جمعیت غیرنظامی صورت گرفته است.

زمانی در بخشی از سخنان خود به این مسأله اشاره کرد که نباید نتیجه‌گرا باشیم و صرفاً آثار تحریم‌ها را مورد توجه قرار دهیم و انگیزه، اقدامات مقدماتی و شیوه عمل نیز بسیار مهم بوده و باید مورد توجه قرار گیرد.

وی تأکید کرد: مسئولیت در حقوق کیفری بین‌المللی فردی است و اگرچه باید با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا و هر دولتی که خلاف استانداردهای جهانی عمل می‌کند، مقابله شود، اما ظرفیت دیوان کیفری بین‌المللی با محدودیت مواجه است و این ایده‌ها اگر جنبه عمومی پیدا کند، می‌تواند زمینه اصلاح اساسنامه دیوان را فراهم کند. در حقوق کیفری نباید صرفاً به نتایج نگریست و از شیوه و نحوه ارتکاب جرم غافل شد. جنایات علیه بشریت از جمله جرایم سیستماتیک است که ارتکاب آنها منجر به نقض مستقیم حقوق اساسی بشر می‌شود.

در بخش دوم کرسی نظریه‌پردازی پژوهشکده حقوقی شهر دانش، محمدهادی ذاکرحسین انطباق تحریم‌ها با جنایت علیه بشریت بودن را منطبق با موازین و اصول تفسیری حقوق کیفری از جمله اصل تفسیر مضیق قلمداد کرد و بند K اساسنامه رم را یک جرم‌انگاری نتیجه‌گرا دانست.

ذاکرحسین همچنین با اشاره به رویه قضائی دیوان در مورد قضیه ساحل عاج و تصریح شعبه تجدیدنظر دیوان در این ارتباط استدلال کرد؛ در صورتی که یک دولت غیرعضو مانند ایران صلاحیت دیوان را تنها نسبت به یک قضیه و بحران خاص مانند تحریم‌ها بپذیرد، صلاحیت دیوان به سایر جرایم مرتبط با قضایای دیگر در قلمروی سرزمینی آن دولت تعمیم نخواهد یافت و از این حیث پذیرش موردی صلاحیت دیوان مانند ارجاع یک وضعیت از سوی شورای امنیت قضیه محور خواهد بود.

وی در پایان با اشاره به اینکه دولت ایران به عنوان دولت امضا کننده اساسنامه رم باید از ظرفیت دیوان در راستای احقاق حق مردم خود استفاده کند، تأکید کرد: نبود سابقه و نو بودن ایده جنایت علیه بشریت بودن، به هیچ عنوان مانعی در مسیر پذیرش آن نیست چراکه باید بتوان در عرصه عدالت بین‌المللی ابتکار عمل و تولید داشت و صرفاً مصرف کننده نبود.

در پایان جلسه، ارائه‌کننده ضمن پاسخ‌گویی به سؤالات مطرح‌شده، مباحثی را در خصوص صلاحیت موردی دیوان کیفری بین‌المللی براساس بند 3 ماده 12 اساسنامه رم، ضرورت تقویت و توسعه گفتمان تأکید بر جنایت علیه بشریت بودنِ تحریم‌ها حتی در صورت به نتیجه نرسیدن اقدام حقوقی از طریق دیوان کیفری بین‌المللی و مطالبه‌گری در این حوزه مورد اشاره قرار داد.

انتهای پیام/