علی عزیزی: حمایت از تعزیه باید فراتر از توجهات مناسبتی باشد / شرایط اجرای تعزیه در کشور استاندارد نیست

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، علی عزیزی، تعزیه‌خوان، از اجرای شبیه‌خوانی بر مبنای شاهنامه در بیستمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی خبر داد و دراین‌باره اظهار کرد: من در مواجهه با داستان‌های شاهنامه همواره احساس می‌کردم، این داستان‌ها چقدر باقابلیت‌های اجرایی شبیه‌خوانی مناسبت دارد و تا چه اندازه قراردادهای اجرایی تعزیه می‌تواند جوابگوی روایت این داستان‌ها باشد. درواقع شیوه داستان‌گویی شاهنامه کاملاً منطبق بر شیوه روایت و داستان‌گویی در شبیه‌خوانی است. علاوه بر این جهان‌بینی اسطوره‌ای حاکم بر داستان‌های شاهنامه قرابت بسیار زیادی با جهان‌بینی حاکم بر شبیه‌خوانی دارد. تقابل نیروهای خیر و شر و تفکیک شخصیت‌ها به دو گروه اهورایی و اهریمنی از پایه‌ای‌ترین اشتراکات این دو مقوله است. همین اشتراکات نیز، موجب شد تا برای سرایش و اجرای داستان‌های شاهنامه در قالب مجالس شبیه‌خوانی ترغیب شوم.

وی افزود: در این سال‌ها مجالسی همچون ضحاک ماردوش، آزمون فریدون، کین ایرج را به‌اتفاق اعضای گروه اجرا کردیم که بر مبنای داستان‌های شاهنامه شکل‌گرفته بود؛ یک مجلس نیز، مربوط به حماسه آریو برزن سردار دلیر ایرانی بود که بر مبنای گزارش‌های تاریخی از ایستادگی وی در مقابل سپاه اسکندر تنظیم و اجراشده بود. امسال نیز برای جشنواره آیینی و سنتی مشغول تدارک مجلسی دیگر از داستان‌های شاهنامه هستم.

این هنرمند درباره محتوای این اثر، بیان کرد: این داستان، با عنوان نبرد گردآفرید با سهراب، روایت ایستادگی گرد آفرید در مقابل سپاه تورانیان و سردار آن‌ها سهراب است. دختری که پس از اسیر شدن دژبان ایرانی غیرتش به جوش می‌آید و جامه رزم به تن می‌کند و به میدان می‌رود. البته این توضیح نیز، لازم است که سرایش و اجرای داستان‌های شاهنامه و دیگر داستان‌های ادبیات کهن ایران در قالب شبیه‌خوانی از گذشته نیز مرسوم بوده و مجالسی همچون آزمون سیاوش و نبرد رستم و سهراب، لیلی و مجنون و ... پیش‌تر ساخته‌شده بود اما براثر تحولات فرهنگی اجتماعی دهه‌های اخیر کمتر مجال اجرا داشته‌اند.

عزیزی درباره میزان استفاده از اشعار فردوسی در این اجرا توضیح داد: هرچند اشعار فردوسی به زیبایی همچون یک فیلم‌نامه دکوپاژ شده و در قالب توصیفات دقیق تصویری به روایت داستان می‌پردازد اما به دو دلیل نمی‌توان از آن اشعار به‌طور مستقیم در شبیه‌خوانی بهره برد. نخست آنکه ما به اشعاری در قالب دیالوگ و گفت‌وگوهای دو یا چند نفره در شبیه‌خوانی نیاز داریم، اما اشعار شاهنامه لزوماً این ویژگی را ندارد و از سوی دیگر اشعار نسخ شبیه‌خوانی اغلب باید با آواز اجرا شوند و برای تطبیق آن با موسیقی می‌بایست از اوزان متنوع شعری متناسب با هر ملودی بهره برد و همین امر باعث می‌شود که نتوان از اشعار شاهنامه که همواره وزن یکسانی دارند استفاده کرد. البته در برخی از قسمت‌ها تعابیر حکیم ابوالقاسم فردوسی آن‌چنان زیباست که نمی‌توان به‌راحتی از آن گذشت. لذا با اندک تغییراتی از آن تعابیر شاعرانه در اشعار این مجلس استفاده‌شده است؛ اما به‌طورکلی اشعار این نسخه شبیه‌خوانی از اشعار شاهنامه مستقل است.

وی خاطرنشان کرد: همان‌طور که پیش‌تر توضیح دادم این مجالس کاملاً منطبق بر قراردادهای اجرایی شبیه‌خوانی تنظیم‌شده و اجرا خواهد شد. قراردادهای شبیه‌خوانی به شکلی بسیار خلاقانه هر نوع موقعیت‌نمایشی را قابل بازسازی روی صحنه می‌کند، به همین خاطر، تنها با شناخت دقیق آن قراردادها است که می‌توان روایتی بسیار جذاب و گیرا از این داستان را در قالب شبیه‌خوانی سنتی اجرا کرد؛ بنابراین هیچ محدودیتی در فرم اجرای سنتی این مجلس نداشتیم و تا جایی که ممکن بود بر این قرارداد وفادار ماندیم.

این شبیه‌خوان تعزیه از پایان نگارش متن این اثر، خبر داد و افزود: نگارش متن پایان‌یافته و هم‌زمان با آن موسیقی هر بخش تعیین‌شده است. تقریباً انتخاب شبیه‌خوانان نهایی شده است؛ اما معمولاً در حین تمرین متناسب با ریتم کلی مجلس و اتفاقات حین اجرا نیاز به اصلاحاتی در متن یا موسیقی انتخابی احساس می‌شود، بنابراین هم‌زمان با تمرین باید اصلاحات نهایی روی متن و سایر بخش‌ها صورت بگیرد.

عزیزی، برگزاری جشنواره نمایش‌های آیینی و سنتی را مثبت خواند و اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین تأثیرات جشنواره ایجاد حرکت و پویایی در بین گروه‌های تعزیه است. بسیاری از نسخه‌های قدیمی که در طول سال مجال اجرا پیدا نمی‌کنند برای نخستین بار در این جشنواره اجرا می‌شوند و مخاطب امروز با آن‌ها آشنا می‌شود؛ علاوه بر این با ضبط آن‌ها به‌نوعی این مجالس برای آیندگان نیز حفظ می‌شود. همچنین تعزیه همواره به‌طور عام به‌عنوان یک آیین مذهبی از سوی بانیان موردحمایت قرار می‌گیرد که این حمایت هم بیشتر شامل مجالس عاشورایی است بنابراین مجالسی مانند آنچه ما اجرا می‌کنیم تنها در همین ایام جشنواره امکان اجرا پیدا می‌کند و موردحمایت قرار می‌گیرد. به همین خاطر، اگر این جشنواره نبود شاید اساساً ضرورتی برای سرودن مجالس جدید احساس نمی‌شد زیرا امکان و فرصت مناسبی برای اجرای آن فراهم نبود. درواقع جشنواره موتور محرک حرکت ما بوده است.

وی خواستار حمایت جدی از هنر تعزیه و شبیه‌خوانی شد و گفت: به نظرم باید این حمایت‌ها از تعزیه جدی‌تر و مستمرتر باشد. جشنواره باید گروه‌های فعال و خلاق را در طول سال رصد کند و با حمایت از اجرای عمومی و مستمر این آثار، امکان دیده شدن آن‌ها را فراهم کند. این‌همه زحمت برای آماده‌سازی یک کار که تنها یک اجرا در جشنواره داشته باشد و پس‌ازآن رها شود، ما را ناامید و بی‌انگیزه می‌کند. امیدواریم دبیرخانه جشنواره با مرکز هنرهای نمایشی رایزنی کند و همان‌طور که در مناسبت‌های مذهبی از اجرای مجالس تعزیه عاشورایی حمایت می‌شود در سایر اوقات از اجرای این مجالس زیبا و ارزشمند که به ادبیات و تاریخ کهن ایران می‌پردازد، نیز حمایت شود؛ زیرا از این طریق هم مردم با ظرفیت‌های فراوان این نوع نمایش آشنایی بیشتری پیدا می‌کنند و هم‌گروه‌های شبیه‌خوان به خلق و اجرای این‌گونه مجالس اهتمام بیشتری نشان خواهند داد.

این هنرمند تأکید کرد: دوست دارم به یک نکته دیگر نیز اشاره‌کنم و آن نبودن امکان اجرای استاندارد برای مجالس شبیه‌خوانی در جشنواره است. سال‌هاست که گروه‌ها بدون داشتن فضای مناسبی در بین هیاهوی مقابل تئاتر شهر اجرا می‌کنند درحالی‌که حتی مکان مناسبی برای تعویض لباس یا آماده شدن گروه‌ها وجود ندارد. در این شرایط، مخاطب حتی، امکان نشستن ندارد و بازیگران فضای مناسب برای حرکت‌های نمایشی ندارند و خلاصه همه این موارد روی کیفیت اجراها در جشنواره تأثیر می‌گذارد.

عزیزی افزود: هرسال که با این شرایط اجرا مواجه می‌شوم، به خودم می‌گویم این آخرین سالی است که در جشنواره شرکت می‌کنم اما تابه‌حال انگیزه‌های درونی و اصرار سایر اعضای گروه باعث شده در مقابل این شرایط غیراستاندارد کوتاه بیایم.

بیستمین جشنواره نمایش‌های آئینی و سنتی از 9 آذرماه سال جاری به دبیری داوود فتحعلی بیگی برگزار خواهد شد.

انتهای پیام/