تکیه تسنیم | تاریخچه رژه عاشورایی شاه‌حسین گویان (شاخسی) به روایت کاظم غفارنژاد / چهارپایه‌خوانی آیین سنتی تهرانی‌ها در بازار
این آیین که در لهجه محلی به آن "شاخسی" می‌گویند، از چند روز قبل از ماه محرم شروع می‌شود و تا ظهر عاشورا ادامه پیدا می‌کند. در این مراسم عزاداران سیاه‌پوش کنار یکدیگر می‌ایستند و با قرار دادن یک دست‌شان پشت کمر دیگری، زنجیره‌ای انسانی تشکیل می‌دهند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، عزاداری محرم با فرهنگ و آداب شهرهای مختلف درهم آمیخته شده است. هر یک از مناطق کشورمان هم سبک و سیاق خود را در عزاداری و برپایی مراسم سوگواری دارند. از سوی دیگر، در بسیاری از سنت‌های عزاداری شهرهای مختلف، شباهت‌های فراوانی وجود دارد. برپایی دسته‌های عزاداری، تعزیه، گرداندن علم و نخل و تهیه غذای نذری از جمله مراسمی است که در شهرهای کشور برپا می‌شود.
رژه شاه‌حسین گویان (شاخسِی) استناد تاریخی دارد
یکی از مراسم‌های باشکوهی که در ایام عزاداری امام حسین(ع) در ایران برگزار می‌شود، مراسم رژه "شاه حسین" تبریز است. این آیین که در لهجه محلی به آن "شاخسِی" می‌گویند، از چند روز قبل از محرم شروع می‌شود و تا ظهر عاشورا ادامه پیدا می‌کند. در این مراسم، عزاداران سیاه‌پوش کنار یکدیگر می‌ایستند و با قرار دادن یک دست‌شان پشت کمر دیگری، زنجیره‌ای انسانی تشکیل می‌دهند. سپس با دست دیگر شمشیر یا چوبی را در مسیر سرتاپای خود حرکت می‌دهند. این حرکات همراه با نوای "شاه حسین" (شاخسِی) و "وای حسین" (واخسِی) عزاداران است.
کاظم غفارنژاد مداح اهل‌بیت (ع) در بازخوانی کوتاهی به تاریخچه و فرهنگ آیین عزاداری شاه‌حسین گویان و چهارپایه‌خوانی و رفتارهای نمادین در این آیین‌ها اشاره می‌کند که بخش‌هایی از آن را در ویدئوی زیر مشاهده می‌کنید:
آیین شاه‌حسین‌گویان، رفتاری نمادین است که سرمنشأ آن به اقدام حبیب ابن مظاهر و مسلم بن عوسجه در شب عاشورا بازمی‌گردد. زمانی که حبیب‌بن‌مظاهر در شب عاشورا صدای طبل جنگ را شنیدند و نگرانی حضرت زینب(س) و اهل‌بیت (ع) دیدند، بیرون چادر فریاد زدند: این شمشیرها سوگند یاد کرده‌اند در غلاف نروند، مگر اینکه گردن دشمنان را بزنند. حبیب یاران امام را دور هم جمع کرد و با شمشیرها حرکتی مشابه آنچه در این دسته‌های عزاداری انجام می‌شود، شکل داد. آن‌طور که روایت می‌گوید: پس از اقدامی که یاران امام انجام می‌دهند اباعبدالله‌الحسین (ع) به بیرون خیمه می‌آیند و دوباره با یاران و اصحاب بیعت می‌کنند.
رژه عاشورایی شاه‌حسین، یکی از مردمی‌ترین سبک‌های عزاداری مردم تبریز است، البته شهرهای دیگری همچون زنجان و مراغه هم این آیین را دارند. این دسته عزاداری از سابقه طولانی برخوردار است اما تفاوت‌هایی نسبت به گذشته پیدا کرده است. قدیم که خبری از بلندگو در هیأت‌ها نبود و صدای مداح به گوش همه نمی‌رسید، عزاداران به شعار و رجزخوانی حماسی می‌پرداختند. یکی از معروف‌ترین شعارهای این آیین نیز " هانکی گروهین بله مولاسی وار، شیعه‌لرین حضرت عباسی وار" کدامین گروهی همچنین مولایی دارند/ شیعیان، حضرت عباس دارند. از سه دهه اخیر بود که با آمدن تجهیزات صوتی، نوحه‌خوانی به این آیین اضافه شد. تاکنون تغییرات زیادی در شاخسی ایجاد شده اما هیچ‌گاه این آیین به بیراهه نرفته است.
یکی از نوحه‌های مشهور حاج کاظم غفارنژاد که در آیین شاخسی می‌خواند بدین شرح است.
ای که بیر مرحمتون دولت دارایَه دَیَر
دلبرانه باخیشون هر ایکی دونیایه دیر
سنه دوزدی یاراشیر عالمه ناز ائلیسن
شهریاریم‌سان آقا دارم و نداریم سن آقا
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد در آیین شاه‌حسین گویان، احترام به بزرگان و سادات است. در دسته‌های عزاداری آذربایجانی‌ها و به ویژه در رژه شاخسی، سادات و بعد پیرغلامان در اول صف قرار می‌گیرند و شاید این موضوع در دسته‌جات دیگر خیلی رعایت نمی‌شود.
_ آیا در آیین شاه‌حسین گویان، اشعار فارسی نیز خوانده می‌شود؟
اشعار فارسی هم به تازگی در رژه شاه‌حسین گویان خوانده می‌شود.
باز دوباره ذکر یاحسین
باز روی لبا شهادتین
باز بهشت بین الحرمین
یاحسین
_پایه‌گذاران اصلی آیین شاخسی در ایران چه کسانی بودند؟
این آیین در تبریز قدمت زیادی دارد. در میان پایه‌گذاران اصلی شاخسی در تبریز می‌توان نام حاج ناظم را آورد که وقتی به عراق سفر می‌کند، دسته طویریج را می‌بیند و در تبریز پیاده می‌کند. حاج رضا عرب نیز از چهره‌های نامدار این آیین است. قره‌آقاج تبریز یکی از دسته‌های با سابقه را دارد که از نظم و نظام منحصر به فردی برخوردار است.
شاخسی تهران را هم کربلایی حسن‌بنا از نوکران با اخلاص اباعبدالله که بسیار خوش‌اشک هم بود به همراه حاج اکبر گلگیرساز راه‌اندازی کردند. آن‌طور که نقل می‌کنند ابتدا با سه نفر شروع کردند و به مرور به تعدادشان اضافه شد.
_ شما سالیان زیادی در مراسم چهارپایه‌خوانی بازار تهران حضور دارید و مداحی می‌کنید. لطفاً بازخوانی کوتاهی از تاریخچه و فرهنگ آیین عزاداری چهارپایه‌خوانی نیز داشته باشید.
اگر درباره سنت اصیل «چهارپایه‌خوانی» بخواهیم به‌طور خلاصه بگویم باید به این نکته اشاره کرد که چهارپایه‌خوانی یکی از سنت‌های ریشه‌دار ایرانیان است که هنوز نیز در ایام عزاداری در بازار تهران و همچنین شهرهای مختلف برگزار می‌شود. چهارپایه‌خوانی مخصوص بازار تهران است و به این صورت است که هیأت‌ها در قالب دستجات عزاداری در بخشی از بازار توقف می‌کنند و روضه‌خوان بالای چهارپایه می‌رود و جمعیت به 2 بخش قبل و بعد از چهارپایه تقسیم می‌شوند و هر گروه یک بخشی از شعر را می‌خوانند.
می‌گویند این آیین حدود 120 سال قدمت دارد. چهارپایه‌خوانی علاوه بر نیاز به داشتن صدایی خوش و داشتن مهارت مداحی، نیازمند این است که فرد بتواند روضه خود را در مدت کوتاهی بخواند و عزاداران را به شور برساند. چهارپایه‌خوان باید کلام و بیانی گیرا داشته باشد، چون باید طی مدت کوتاهی که روی چهارپایه می‌ایستد، از مقدمه به اوج روضه و شعر برسد.
رسم هیئت‌ها در مراسم چهارپایه‌خوانی در بازار تهران بدین شکل است که هیئت‌ها از سر بازار پاچنار وارد بازار می‌شوند. چهارپایه اصلی در امامزاده سید‌ولی (ع) قرار می‌گیرد و هر کدام از هیئت‌ها، چهارپایه‌ای را در میان راه می‌گذارند و عزاداری می‌کنند. قدیمی‌ها می‌گویند در گذشته حتی چهارپایه هم نمی‌گذاشتند بلکه نردبانی را به کرکره‌های مغازه‌ها تکیه می‌دادند و روضه‌خوان به بالای نردبان می‌رفت و نوحه‌خوانی می‌کرد. حدود 70 سال است که تبریزی‌ها در مسجد آذربایجانی‌ها در مسجد شیخ عبدالحسین (ره) به عزاداری می‌پردازند. چهارپایه‌خوانی فراتر از یک هنر است و بسیاری از آوازها و ترانه‌ها و شعارهای حماسی و انقلابی نشأت گرفته از نوحه‌های چهارپایه‌خوانی بود. چهارپایه‌خوانی را باید یک سبک خاصی از مداحی به حساب آورد.
انتهای پیام/
