ثبات در افغانستان و چشم‌انداز کریدور ترانس‌افغان در ازبکستان
چشم‌انداز تحقق کریدور ریلی و جاده‌ای ترانس‌افغان از دو مسیر ایران و پاکستان که توسط ازبکستان پیگیری می‌شود، به میزان زیادی وابسته به چگونگی شکل‌گیری دولت آینده افغانستان و فرایند شناسایی آن در جامعه بین‌المللی به عنوان پیش‌نیاز ثبات در این کشور است.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، افغانستان برای منطقه آسیای مرکزی به مثابه یک پل ژئواستراتژیک برای خروج از بن بست ژئوپلیتیکی محسوب می‌شود. کشورهای آسیای مرکزی که محصور در خشکی هستند، نزدیک‌ترین دسترسی به آب‌های آزاد را از مسیر افغانستان می‌توانند به دست بیاورند. با این وجود، بی‌ثباتی و ناامنی در افغانستان مانعی جدی پیش‌روی این طرح بوده است.
اکنون با سلطه طالبان بر افغانستان و زمزمه‌های شکل‌گیری یک دولت فراگیر در این کشور، علی‌رغم وجود نگرانی‌ها، امیدهایی مبنی بر استقرار ثبات و تحقق این طرح‌ها وجود دارد. ازبکستان در خلال طرح ترانزیتی کریدور ترانس افغان به طور ویژه بر این امر متمرکز بوده است.
کریدور ترانس افغان
این کریدور بین‌المللی دسترسی جاده‌ای و ریلی کشورهای آسیای مرکزی از مسیر افغانستان به آب‌های آزاد را فراهم می‌آورد. مزیت دیگری که این طرح برای آسیای مرکزی ایجاد می‌کند، کاهش وابستگی به ترکمنستان است.
طی سال‌های اخیر تردد محموله‌های ترانزیتی از ترکمنستان با مشکلاتی روبرو بوده که ریسک و هزینه‌های تجارت در این کشورها را افزایش داده است. از این منظر طرح کریدور ترانس افغان با محوریت ازبکستان و با همکاری برخی کشورهای آسیای جنوبی و جنوب غرب آسیا، از جمله جمهوری اسلامی ایران، طراحی و پیگیری شده است.
مسیر نخست: ازبکستان- افغانستان- ایران
نخستین مسیر اصلی در کریدور ترانس افغان، کریدوری ریلی و جاده‌ای است که شهر ترمذ در ازبکستان را به مزار شریف در شمال افغانستان و سپس مرزهای ایران و در نهایت بنادر جنوبی ایران در بندر عباس و چابهار متصل می‌سازد.
کریدور جاده‌ای از این مسیر طی سال‌های اخیر ذیل کریدور ایران- افغانستان- ازبکستان فعال شده است. در سال 1399 این مسیر نخستین بار با عزیمت چند کامیون از مبدا گمرک شهید رجایی در بندر عباس و عبور از افغانستان به مقصد ازبکستان فعال شد.
در عین حال یک کریدور ریلی نیز برای این مسیر از کریدور ترانس افغان پیش‌بینی شده است. با اتصال ریلی مسیر خواف به هرات در سال 99، امیدها برای تکمیل پروژه جدید مزار شریف به هرات نیز افزایش یافت. در صورت تکمیل این پروژه، شهر ترمذ در ازبکستان از طریق مسیر ریلی به مزار شریف متصل شده و دسترسی قطارهای ازبکستان و آسیای مرکزی به شبکه ریلی ایران را از افغانستان فراهم می‌آورد.
سال گذشته یک نشست سه جانبه میان هند، ایران و ازبکستان در چابهار برگزار شد که به نظر می‌رسد یکی از حوزه‌های توافق همین کریدور بود. در سفر منطقه‌ای محمدجواد ظریف به آسیای مرکزی در ابتدای سال 1400 نیز مذاکرات ترانزیتی با ازبکستان ادامه یافت.
مسیر دوم: ازبکستان- افغانستان- پاکستان
ازبکستان طی این بازه مسیر دوم را نیز پیگیری کرده است. این مسیر ازبکستان را از طریق افغانستان به پاکستان و سپس بنادر جنوبی این کشور می‌پیماید. در سال 2021 نخستین بار کریدور جاده‌ای از این مسیر با عبور چند کامیون افتتاح شد. مسیر ریلی این کریدور نیز به طور جدی در دستور کار 3 کشور قرار گرفته است.
بر اساس توافقات اولیه، مسیر ریلی این کریدور با شروع از ترمذ در ازبکستان به مزار شریف در شمال افغانستان می‌رسد. با تکمیل اتصال ریلی مزار شریف به کابل و سپس از کابل تا جلال آباد، این کریدور قابل اتصال به شهر پیشاور در شمال پاکستان را دارد. در پاکستان نیز شبکه ریلی این کشور امکان دسترسی به بنادر کراچی و گوادر را فراهم می‌کند.
در همین راستا نیز طی 6 ماه اخیر شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان 2 دیدار را با عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان داشته است. در آوریل سال جاری دو طرف در یک نشست مجازی مناسبات دوجانبه را بررسی کرده و به طور ویژه پیرامون این پروژه مذاکره کردند. ماه گذشته نیز در جریان برگزاری یک کنفرانس بین‌المللی در تاشکند، عمران خان شخصاً به ازبکستان سفر کرد و دیدارهای دیگری را با مقامات ازبک، از جمله میرضیایف برگزار کرد.
بر اساس توافقات دو کشور، تامین مالی پروژه ریلی ترانس افغان قرار است با مشارکت شماری از بانک‌ها، موسسات مالی و سازمان‌های بین‌المللی انجام شود. برخی مطالعات اولیه نظیر امکان‌سنجی، طراحی نقشه‌ها و شکل‌گیری کمیسیون‌ها و گروه‌های کاری مشترک نیز در حال اجرا است.
چالش‌های پیش‌رو
نخستین و مهم‌ترین چالش برای تحقق هر دو مسیر پروژه کریدور ترانس افغان که با محوریت ازبکستان در افغانستان در حال پیگیری است، امنیت است. به ویژه پس از سقوط دولت اشرف غنی، وضعیت امنیتی افغانستان به شدت متزلزل شده است. بسیاری از کارکنان شرکت‌ها و پیمانکاران خارجی، از جمله راه‌آهن ازبکستان طی این بازه افغانستان را ترک کرده‌اند. همچنین مادامی که دولت فراگیر در افغانستان شکل نگیرد و این کشور به ثبات نرسد، ریسک سرمایه‌گذاری در این پروژه‌ها بسیار بالا خواهد بود.
در همین حال اما به نظر می‌رسد طالبان متمایل به همکاری در این پروژه‌های زیرساختی است. در پیام تبریکی که مقامات طالبان هفته گذشته به مناسبت سی‌امین سالگرد استقلال ازبکستان برای میرضیایف ارسال کردند، بر توسعه همکاری‌ها تاکید شده بود.
همچنین پیش‌تر طالبان تمایل خود را برای تحقق و پیش‌برد پروژه‌هایی نظیر خط لوله تاپی و ترانس افغان ابراز کرده بود. ازبکستان نیز در هفته جاری با ارسال نخستین محموله تجاری به افغانستان در شرایط جدید، عزم خود برای توسعه مبادلات با افغانستان را اثبات کرده است.
با این وجود چگونگی تشکیل دولت توسط طالبان همچنان یک چالش مضاعف محسوب می‌شود. در صورتی که با عدم مشارکت گروه‌های سیاسی دیگر و یا بروز تنش‌های پیش‌بینی نشده، فرایند به رسمیت شناخته شدن دولت آینده افغانستان از سوی جامعه بین‌المللی با چالش مواجه شود، این طرح‌ها چشم‌انداز روشنی حداقل در کوتاه مدت نخواهند داشت.
در عین حال باید اشاره داشت که از میان دو مسیر ارائه شده، به نظر می‌رسد نواحی شمال و غربی افغانستان که از مسیر مزار شریف به هرات می‌گذرد، از ثبات و امنیت بیشتری در مقایسه با مسیر جنوبی به پیشاور برخوردار است. با این حال طبیعی است که حمایت پاکستان از مسیر جنوبی انجام بگیرد.
ایالات متحده آمریکا نیز که با طرح استراتژی اتصال آسیای مرکزی و جنوبی حمایت رسمی خود را از مسیر پاکستان و تمام مسیرهای دیگر غیر از ایران اعلام کرده، تاثیر گذار است. اما باید این نکته را نیز در نظر داشت که مسیر پاکستان به ویژه در خط ریلی، از فضای کوهستانی بسیار بیشتری برخوردار بوده و همین امر نیز هزینه احداث خطوط ریلی را افزایش می‌دهد.
انتهای پیام/
