قدیمترین‌های صنعت چاپ در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی خودنمایی می‌کنند

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، درست است که صنعت چاپ در دوران صفویه وارد ایران شده، اما چاپ کتاب‌هایی به زبان فارسی، حکایت از آن دارد که مدت‌ها از قبل از این سفر خوش یمن، چاپ و نشر با ایرانیان رابطه‌ای فرامرزی داشته است. قبل از ورود چاپ به ایران، بعضی از کشورها از جمله هلند، آلمان و روسیه نسبت به انتشار کتاب به زبان فارسی اقدام کرده‌اند که نمونه‌هایی از این قبیل کتاب‌ها در مخزن چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی دیده می‌شود.

اما یکی از نمونه‌های بسیار نادر که تنها یک نسخه از آن موجود بوده و در حال حاضر در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، کتاب «شاهنامه کاترین» است که در سال 1793 یعنی حدودا 220 سال پیش به عنوان اولین کتاب چاپ سربی در دارالسلطنه پطرزبورغ روسیه منتشر می‌شود.

این کتاب به دوزبان فارسی و روسی به نظم درآمده که متن فارسی در سمت راست کتاب و متن روسی در سمت چپ آن نگاشته شده است.
اشرفی آذربایجانی نویسنده این کتاب 140 صفحه‌ای است که در مدح کاترین کبیر امپراطور روسیه سروده شده و بنا به اهمیت این اثر نسخه پشتیبان دیجیتال آن تهیه شده است.

نخستین رساله چاپی در ایران

نخستین مطبعه سربی درایران که اقدام به چاپ کتاب باحروف الفبای فارسی وعربی کرد به ‌دستورعباس میرزانایب‌السلطنه و به همّت میرزا زین‌العابدین تبریزی در تبریز و با چاپ کتاب رساله جهادیه تالیف میرزا نایب‌السلطنه عیسی قائم‌ مقام به سال 1233 هجری قمری راه‌اندازی شد.

زمانی که ایران درگیر جنگ با روس‌‌ها بود، عباس میرزای ولی‌عهد تمام تلاش خود را به کار بست تا به هر طریق که شده این صنعت را در ایران برپا و توسعه دهد. 

وی طی چندین دهه جنگ و رفت و آمدهای سیاسی و مذاکره با روس‌ها همواره درصدد انتقال این صنعت به ایران بود تا آن که توانست اولین دستگاه چاپ را از امپراتوری روس به تبریز بیاورد و با جسارت تمام اولین کتابی را که با همین دستگاه چاپ و انتشار داد رساله‌ای جهادیه بود که علیه روس‌ها حکم به جهاد می‌داد.

این کتاب که در مرکز نسخ خطی و چاپ‌سنگی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، در 84 صفحه‌ در 13 سطر، بر روی کاغذ نخودی رنگ ضخیم به چاپ رسیده و جلد آن از نوع تیماج مشکی ضربی است. 

کتاب با مرکب مشکی چاپ شده و عاری از هرگونه آرایه و تصویر است و تنها در بعضی صفحات نام فتحعلی شاه و شاهزاده عباس میرزا، به رنگ طلایی خوشنویسی شده است. 

هرچند زبان متن کتاب فارسی است، اما عباراتی به زبان عربی مانند آیات و احادیث نیز به متن وارد شده است که گویی بعدها به منظور درست خوانی، با رنگ مشکی و در معدود صفحاتی به رنگ سرخ، بر روی این عبارات زیر و زبر گذاشته شده است. 

از مخزن کتاب‌های خارجی چه خبر؟

اما بخشی از نسخ نفیس چاپ سنگی گنیجینه رضوی به آثار خارجی اختصاص دارد. «قاموس کتاب مقدس»، چاپ 1473 میلادی، به خط و زبان لاتین، یکی از قدیمی‌ترین کتاب‌های چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است که در مخزن کتاب‌های خارجی این کتابخانه نگهداری می‌شود.

معاون امور کتابخانه های آستان قدس رضوی  به وجود قریب به 2هزار نسخه کتاب قدیمی و نفیس در مخزن کتاب‎‌های خارجی اشاره دارد که تاریخ چاپ آن‎ها قبل از 1900 میلادی است. 

چاپ کتاب 5 سال بعد از مرگ مخترع طبع

حسین خسروی به یادداشتی در ابتدای «قاموس کتاب مقدس» با دست خط سید جلال الدین طهرانی اشاره دارد که در آن آمده است: «کتاب از مطبوعات سال 1473 مسیحی است یعنی پنج سال بعد از مرگ مخترع طبع، گوتنبرگ، بسیار بسیارنفیس است و به اصطلاح اهل فن «اینکونابولا=Incunabula» یعنی آنچه ماقبل از سال 1500 مسیحی به طبع رسیده است می‌باشد.

مطبوعاتی که در مهد عصر اختراع طبع بوده است. این کتاب بر روی صفحات چوب حک شده و طبع شده است. در روز یازدهم دسامبر 1956 مسیحی در بروکسل ابتیاع گردید بمبلغ 5400 فرانک که واقع باید گفت: جمادی چند دادم جان خریدم ختم کتاب در سیم آوریل 1473 مسیحی مطابق جمعه چهارم ذیقعده 877 قمری از هجرت بوده است. محمد الحسینی سید جلال الدین طهران».

معاون امور کتابخانه های رضوی علاوه بر قاموس کتاب مقدس، به دیگر کتاب‌های چاپی قدیمی و نفیس موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی اشاره می‌کند و می‌افزاید: کتاب‎های نفیس دیگری به زبان‎های ایتالیایی، لاتین و غیره موجود است که تاریخ چاپ آن‎ها سال‎های 1581، 1582 ، 1586و 1595 میلادی است.

وی در این زمینه به کتابی به زبان فرانسه موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی اشاره می‌کند که با موضوع افکار و عقاید مذهبی در سال 1614 میلادی به چاپ رسیده است.

انتهای پیام/281/ی