سهم نزدیک به صفر ایران از تجارت جهانی ۱۰۰ میلیارد دلاری گیاهان دارویی!/ دفن "سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی" زیر خروارها خاک!
"سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی" کشور در حال خاک خوردن است؛ در حالی که حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ افزایش یافته است اما سهم ایران به‌عنوان مهد گیاهان دارویی از این تجارت جهانی نزدیک به صفر است!
به گزارش خبرنگار علمی خبرگزاری تسنیم؛ ایران کشوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیستی و دارای 11 اقلیم از 13 اقلیم شناخته‌شده جهانی است.
بر اساس نظر گیاه‌شناسان و پژوهشگران، تعداد گونه‌های گیاهی ایران در حدود 8000 گونه است که از نظر تنوع گونه‌ای حداقل دو برابر قاره اروپاست. تحقیقات نشان داده است که بیش از 2300 گونه از گیاهان کشور دارای خواص دارویی، عطری، ادویه‌ای و آرایشی ــ بهداشتی هستند، به‌علاوه 1728 گونه از این گیاهان به‌عنوان گیاهان بومی ایران هستند، منحصراً در سرزمین ایران می‌رویند و به‌عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب می‌شوند.
حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی از 60 میلیارد دلار در سال 1996 به 100 میلیارد دلار در سال 2010 افزایش یافته است و براساس پیش‌بینی بانک جهانی در سال 2050 گردش مالی و تجارت جهانی متمرکز و مبتنی بر گیاهان دارویی و داروهای گیاهی به حدود 5000 میلیارد دلار خواهد رسید که متأسفانه سهم ایران از تجارت جهانی گیاهان دارویی با وجود ظرفیت عظیم کشورمان در این حوزه، چیزی نزدیک به صفر است!
در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، طب سنتی در ابعاد مختلف تحت حمایت دولت قرار گرفته و سهم خوبی از تأمین سلامت مردم را در سیستم سلامت کشور به‌عهده گرفته است. طب سنتی چین 40 درصد خدمات بهداشتی و درمانی را در این کشور به‌عهده دارد؛ پوشش بیمه‌ای هزینه درمان، دارو و خدمات طب سنتی در ژاپن، چین، کره و ویتنام به‌صورت کامل است و در کشورهای آلمان، استرالیا، نروژ، انگلستان، کانادا و آمریکا قسمتی از هزینه‌ها توسط سازمان‌های بیمه پرداخت می‌شود.
باتوجه به افزایش حجم تجارت جهانی گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن، پیشینه غنی ایران در طب سنتی و نیز اینکه در نقشه جامع علمی کشور، گیاهان دارویی در اولویت الف حوزه علوم پایه و کاربردی و طب سنتی در اولویت ب حوزه سلامت قرار گرفته‌اند، بدیهی است برای هدایت حرکت احیاء و توسعه گیاهان دارویی و طب سنتی ایران با استفاده بهینه از تمامی منابع ملی، داشتن یک سند علمی که به همه نکات لازم توجه کافی مبذول داشته باشد، امری واجب و اجتناب‌ناپذیر است که در همین راستا "سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی" براساس نقشه جامع علمی کشور طراحی و تدوین شده است.
یکی از اهداف مهم و راهبردی این سند، ماده 5 آن است که در آن اهداف، راهبردها و اقدامات و افق 1404 در حوزه "گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی" و "حوزه طب سنتی و داروسازی" سنتی آمده است. از جمله اهداف حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی در این سند شامل موارد ذیل است:
- کسب سهم 20 درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تأییدشده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعی
- کسب سهم 20 درصد ارزش بازار داروی حوزه دامپزشکی کشور توسط محصولات تأییدشده مبتنی بر داروهای گیاهی و محصولات طبیعی
- افزایش صادرات گیاهان و فرآورده‌های دارویی گیاهی و فرآورده‌های گیاهی برای حضور بین 10 کشور جهان
- کسب 3 درصد سهم تولید علم حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های دارویی گیاهی در عرصه جهانی
- کسب 1 درصد سهم ثبت اختراع جهانی در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های آن
- ثبت و تحت پوشش قرار دادن کلیه گونه‌های انحصاری و بومی یا در حال انقراض گیاهان دارویی کشور در سامانه‌های حفاظت ملی
- کاهش سطح برداشت رسمی و غیررسمی از عرصه‌های طبیعی به 200 هزار هکتار در افق 1404
- افزایش سطح زیرکشت گیاهان دارویی و اسانس‌دار به 500 هزار هکتار در افق 1404
اهداف حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی در افق 1404 نیز به‌شرح ذیل است:
- کسب سهم 10 درصد ارزش بازار بهداشت کشور براساس قواعد و مبانی طب سنتی از جمله رعایت اصول شش‌گانه سلامت
- کسب سهم 4 درصد ارزش بازار درمان کشور
- کسب سهم 2 درصد ارزش بازار داروی کشور توسط محصولات تأییدشده مبتنی بر داروهای طب سنتی
- پوشش بیمه‌ای مناسب به‌منظور رسیدن به نرخ پرداخت از جیب 30 درصد در حوزه سنتی
- ارتقای سطح سلامت جامعه مبتنی بر توسعه طب سنتی و بهره‌گیری از اصول شش‌گانه سلامت و نگرش کل‌نگر
- کسب رتبه نخست منطقه در رفع نیازهای سلامت و پزشکی در حوزه طب سنتی و صدور خدمات، دانش فنی و فرآورده‌های گیاهی و طبیعی به‌میزان 20 درصد از صادرات خدمات پزشکی کشور
- افزایش سالیانه ثبت پتنت در این حوزه و رسیدن به ثبت سالیانه 50 پتنت در سال 1404 در زمینه فرآورده‌های طب سنتی
اقداماتی نیز برای رسیدن به اهداف حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی در افق 1404 در سند تعریف شده است که شامل موارد ذیل است:
- هماهنگی و ارتباط‌گیری مستمر با کلیه مراکز قانون‌گذاری و اجرایی به‌منظور پیشنهاد ضوابط و مقررات مورد نیاز
- بازنگری و تعیین ضوابط و مقررات اعتبارسنجی برای تسهیل تأسیس مراکز آموزشی، پژوهشی و خدماتی طب سنتی
- حمایت از ایجاد نهادهای استاندارد و معتبر خدمات طب سنتی و داروسازی سنتی
- تدوین نظام‌نامه ارائه خدمات سلامت توسط دست‌اندرکاران طب سنتی ایران به‌ویژه پزشکان و داروسازان متخصص در این عرصه
- حمایت از به‌کارگیری خدمات طب سنتی در تمام سطوح نظام ارجاع و پزشک خانواده
- ارائه "بسته خدمات طب سنتی ایران" توسط کلیه تیم‌های پزشکی خانواده به‌عنوان اصلی‌ترین و عمومی‌ترین رکن نظام سلامت کشور به آحاد جامعه
- تهیه و تدوین محتوای آموزشی مناسب در خصوص مبانی، ارزش‌ها، فرهنگ، آداب و میراث پزشکی سنتی و حمایت از الحاق آن به کتاب‌های درسی آموزش و پرورش
- طراحی، تدوین و اجرای برنامه توانمندسازی گروه‌های شاخص اجتماعی در زمینه‌های طب سنتی و داروسازی سنتی به‌منظور ایفای نقش برای آگاه‌سازی عمومی و ترویج آن
- ترویج آموزه‌های اسلامی قرآن و عترت در حوزه سلامت و تغذیه
- ترویج سبک زندگی سالم بر مبنای تعالیم اسلامی منطبق بر طب سنتی، در برنامه‌های آموزش عمومی مردم با استفاده از ظرفیت‌های رسانه ملی، مطبوعات، مساجد و سایر اماکن مذهبی، مراکز سلامتی و سایر اماکن عمومی و سایر روش‌های اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی عمومی
- ترویج رعایت اصول شش‌گانه سلامت مکتب طب سنتی میان آحاد جامعه
- طراحی و ترویج الگوی سلامت مادر و کودک براساس آموزه‌ها و تعالیم اسلامی منطبق بر طب سنتی
- تشکیل بانک اطلاعاتی داروهای سنتی در دسترس و ایجاد سامانه ثبت داروهای سنتی و طبیعی و ارائه اطلاعات دارویی
- تدوین آیین‌نامه نظارت بر فعالیت‌های حوزه طب سنتی با همکاری نهادهای ذی‌ربط دولتی و غیردولتی
- طراحی و استقرار مدل‌های مناسب ارتقاء کیفیت، ارزیابی، عملکرد، استانداردسازی کلیه فرایندها و خدمات
- نیازسنجی و تعیین ظرفیت مورد نیاز برای پذیرش از طریق برنامه‌های مصوب
- تربیت نیروی انسانی متخصص با ایجاد گرایش، دوره، رشته و میان‌رشته‌های تخصصی در زمینه‌های مختلف طب سنتی براساس نیاز و با توجه با آمایش آموزش عالی کشور
- شناسایی و حمایت ویژه از مراکز دانشگاهی ممتاز در عرصه طب سنتی و داروسازی سنتی و اعطای مأموریت‌های ملی به این مراکز در جهت رفع نیازهای نظام سلامت کشور
- استفاده از منابع ایرانی و اسلامی طب سنتی و ترویج آنها
- شناسایی و صیانت و به‌کارگیری میراث معنوی و منابع معتبر علمی ضمنی و تصریحی طب سنتی ایرانی اسلامی از طریق هماهنگی بین‌بخشی با سازمان میراث فرهنگی
- تدوین کتب مرجع، منابع درسی تخصصی و دستورالعمل‌های کاربردی طب سنتی
- استخراج روش‌های درمان سنتی و گردآوری منابع شفاهی طب مردمی براساس اندوخته‌های طبی فرهنگ‌های متنوع فلات ایران
- توسعه و تقویت دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و باز‌آموزی طب سنتی
- تبیین و ترویج و نهادینه‌سازی آموزه‌های مبتنی بر طب سنتی ایرانی اسلامی در نظام آموزش پزشکی کشور
- ایجاد زمینه مناسب برای بهره‌مندی از اندوخته‌های درمانگران سنتی و انتقال به نسل‌های بعدی
- تصویب و انتشار جهانی منشور "مبانی نظری طب سنتی ایرانی اسلامی" به‌منظور درج نام طب سنتی ایرانی اسلامی به‌عنوان یک مکتب شناخته‌شده هم‌ردیف سایر مکاتب معتبر طب، در متون اصلی بین‌المللی
- برقراری روابط پایدار و همکاری‌های بین‌المللی و کاربردی با مراکز معتبر طب سنتی دنیا، به‌ویژه جهان اسلام
- مطالعات تطبیقی، بین نظام طب سنتی ایرانی اسلامی با طب سنتی سایر ملل و طب کلاسیک
- برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری مؤثر از ظرفیت‌ها، تجربیات و آموزه‌ها و منابع طب سنتی سایر ملل و نیز از ظرفیت‌های طب کلاسیک
- گسترش پوشش بیمه‌ای خدمات طب سنتی با تأکید بر اصل عدالت اجتماعی
- تعرفه‌گذاری خدمات و متناسب‌سازی نرخ خدمات با سایر خدمات سلامت و حمایت بیمه‌ها از این خدمات
- اولویت دادن به خرید محصولات و فرآورده‌های طب سنتی توسط بخش‌های دولتی و خدمات بیمه‌ای این محصولات
- حمایت از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در تولید و تجاری‌سازی و صادرات محصولات و فرآورده‌های طب سنتی
- تشویق بیمه‌ها به سرمایه‌گذاری در طب سنتی به‌عنوان طب پیشگیری به‌منظور کاهش هزینه‌های درمان
- تولید شناسنامه سلامت در چارچوب مقررات وزارت بهداشت همراه با اخلاط مزاجی برای افراد جامعه
- تأسیس و تقویت مراکز رشد واحدهای فناوری در عرصه طب سنتی و داروسازی سنتی با چشم‌انداز حداقل 20 مرکز در سال
- راه‌اندازی حداقل 5 مجله علمی و پژوهشی به زبان فارسی و بین‌المللی در زمینه دستاوردهای علمی و پژوهشی طب سنتی و کاربرد آن در طب نوین و کلاسیک
- اختصاص حداقل 5 درصد اعتبارات پژوهشی دانشگاههای علوم پزشکی به پژوهش‌های طب سنتی و کاربرد آن در طب کلاسیک نوین
- تأسیس شبکه تحقیقاتی طب سنتی و توسعه فعالیت‌های آن
- طراح و ارائه آموزش‌های مداوم، کوتاه‌مدت، حین خدمت، به داروسازان در نظام ارائه خدمات طب سنتی
- طراحی، حمایت و تأمین منابع برای تأسیس و توسعه زیرساخت‌های فناوری و تولید و صادرات داروسازی سنتی، فرآورده‌های بهداشتی، آرایشی، مکمل‌ها و فرآورده‌های غذایی براساس دانسته‌های طب سنتی
- تأسیس موزه احیاء و حفظ آثار و میراث طب سنتی
- حمایت از تأسیس، گسترش و توانمندسازی مراکز و مؤسسات معتبر مردم‌نهاد مرتبط با حقوق بیماران و ارتقای سطح مشارکت آنها در تصمیم‌سازی
- تدوین، تصویب و اجرای شیوه‌نامه ادغام طب سنتی داروسازی سنتی در نظام ارائه خدمات سلامتی
- ایجاد و حمایت از کرسی نظریه‌پردازی طب سنتی ایرانی اسلامی
- ایجاد گرایش‌های میان‌رشته‌ای در حوزه طب سنتی و داروسازی سنتی و علوم انسانی، علوم اسلامی و علوم اجتماعی
- تأسیس پژوهشکده مطالعات معرفتی مبتنی بر بنیادهای نظری، فلسفی طب سنتی ایرانی اسلامی
اما معاونت علمی و فناوری و "ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی" که وظیفه سیاست‌گذاری اجرایی، راهبری، هماهنگی، پایش شاخص‌ها و ایجاد ارتباطات بین‌دستگاهی لازم اعم از دولتی و خصوصی را در بخش گیاهان دارویی و طب سنتی در چارچوب این سند به‌عهده دارد، در گزارشی برجسته‌ترین دستاوردها و فعالیت‌های حوزه علم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی را اعلام کرده است که به‌شرح ذیل است:
- بیش از 210 هزار هکتار و 275 هزار تن گیاهان دارویی دارای ارزش اقتصادی در کشور کشت و تولید می‌شود.
- ایران با 109 هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران و تولید بیش از 420 تن، 92% تولید جهانی را داراست.
- ایران با 23 هزار هکتار سطح زیرکشت گل محمدی و تولید 38 هزار تن ، 71% تولید جهانی را داراست.
- ظرفیت تولید کارخانجات تولیدکننده انواع محصولات و فرآورده‌های گیاهی طی 10 سال اخیر با افزایش 5 برابر به 370 هزار تن رسیده است.
- در کشور بیش از 100 شرکت دانش‌بنیان و خلاق در زمینه گیاهان دارویی، داروهای گیاهی، فرآورده‌های طبیعی و طب سنتی فعالیت می‌نمایند.
- بیش از 400 شرکت نوآور در زمینه گیاهان دارویی، داروهای گیاهی، فرآورده‌های طبیعی و سنتی فعالیت می‌نمایند.
- صدور مجوز تولید داروهای گیاهی و فرآورده طبیعی طی 10 سال اخیر با افزایش 10برابری به 2658 قلم رسیده است.
- طی 10 سال اخیر تاکنون مجوز تولید فرآورده طب سنتی از 7 محصول به 1346 محصول رسیده است.
- صدور مجوز تولید دارو و فرآورده مکمل گیاهی دامی طی 10 سال اخیر با افزایش 5برابری به 55 قلم رسیده است.
- در حال حاضر تعداد 110 مرکز رشد و پارک علم و فناوری در حوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی فعال است.
- تاکنون بیش از 2300 گونه گیاهی از مجموع فلور ایران با خواص دارویی شناسایی و ثبت شده است.
- بیش از 70% گونه‌های گیاهی دارویی مجموع فلور ایران در بانک ژن منابع طبیعی کشور نگه‌داری و حفاظت می‌شود.
- در حال حاضر برای 27 استان کشور نقشه پراکنش به‌منظور ثبت مزیتها و حفاظت از گونه‌های گیاهی منتشر شده است.
- در حال حاضر بیش از 5600 دانشجوی رشته‌های مرتبط با گیاهان دارویی در کلیه مقاطع تحصیل می‌کنند.
- در سال گذشته تعداد 170 دانش آموخته دکترای تخصصی رشته‌های طب ایرانی فارغ‌التحصیل شدند.
- 17 گروه طب ایرانی و 8 گروه داروسازی تخصصی این حوزه در دانشگاههای علوم پزشکی کشور در این حوزه فعال هستند.
- تاکنون بالغ بر 2200 عنوان کتاب و رساله در راستای احیاء میراث مکتوب طب ایرانی بازنویسی و تصحیح شده‌اند.
- ایران با انتشار 1253 مقاله طی 10 سال در رتبه 6 تولید علم در زمینه طب سنتی قرار دارد.
- عملیات ساخت 20 سلامتکده طب ایرانی با معماری ایرانی اسلامی در 20 دانشگاه علوم پزشکی کشور آغاز به کار شده است.
- از سال گذشته پایلوت ورود خدمات طب سنتی در نظام مراقبت‌های اولیه بهداشتی ـ درمانی در 9 دانشگاه علوم پزشکی کشور آغاز شده است.
- پایلوت‌های تجاری‌سازی محصولات و فرآیندهای با فناوری بالا و نوآوری‌های تأثیرگذار مرتبط با صنعت گیاهان دارویی و داروهای گیاهی حمایت می‌شود.
تصویب سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی نقطه عطفی در فعالیت‌های این حوزه است و با این اقدام مهم، شاهد تحولات چشمگیری در حوزه گیاهان دارویی و طب سنتی هستیم اما باید با برنامه‌ریزی صحیح و اتخاذ راهکارهای مناسب، شاهد برون‌رفت از چالش‌های موجود در این حوزه باشیم؛ هرچند مصوبات این سند باید تا سال 1404 تحقق پیدا کند اما کندی در عملیاتی کردن آنها و یا نداشتن برنامه‌ریزی مناسب، می‌تواند ما را در رسیدن به اهداف متعالی این سند ناکام بگذارد.
انتهای پیام/+
