فرسایش خاک تهدیدی جدی برای محیط زیست و امنیت غذایی است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از شهرکرد ، خاک یکی از عنصر اصلی حیات بشر بوده و حفاظت و نگهداری صحیح از آن لازمه تداوم زندگی سالم برای موجودات زنده است. امروزه فرسایش خاک به عنوان خطری برای رفاه انسان و حتی حیات موجودات دیگر بشمار می‌آید.

 فرسایش خاک اکنون در حال رخ دادن است، فرسایش خاک یک پروسه منفی طبیعی و غیر طبیعی است که در مناطق خشک و نیمه خشک و مناطق سیلاب‌زده رخ می‌دهد، پدیده فرسایش خاک به معنی جدایی ذرات خاک از بستر خاک است که به کمک یک انتقال دهنده به مکان دیگری حمل می‌شوند.

جالب اینجا است که برای تولید یک سانتی متر خاک، 500 سال زمان نیاز است و اگر خاک آسیب ببیند با مشکلات آبی مواجه خواهیم بود، فرسایش خاک یعنی عمر سدها و مخزن‌ها کم می‌شود و خاک حاصلخیز به باد می‌رود که این موجب از دست رفتن قابلیت کشت زمین‌های کشاورزی می‌شود و امنیت غذایی به خط می‌افتد، امروز اگر شاهد بمب بی‌صدا یعنی فرونشست زمین هستیم یکی از علل آن فرسایش خاک است.

فرسایش خاک یا همان مرگ بی‌بازگشتِ زمین را باید جدی گرفت، بسیاری فکر می‌کنند خاک دچار مشکل نمی‌شود و در همه جا هست اما چه بسیار تمدن‌ها بودند که به دلیل از بین رفتن خاک آنها هم از بین رفتند، خاک یکی از مهمترین اجزای محیط طبیعی و عمدتاً تجدیدناپذیر است. همه اقتصادها به دو بخش کالا و خدمات وابسته است که به وسیله محیط طبیعی تامین می‌شوند. خاک به عنوان یک منبع طبیعی در کارکردهای اقتصادی، محیطی، اجتماعی و تجاری نقش کلیدی دارد.

فرسایش خاک تهدیدی خطرناک برای محیط زیست و امنیت غذایی انسان است. آسیب‌های ناشی از این فرسایش‌ها تقریباً غیرقابل جبران است. خاک حافظه تاریخی دارد و خاکی که دچار بحران و زیان شده است هرگز به حالت اولیه خود باز نخواهد گشت، فرسایش یکی از بلاهای بسیار مهم است که برای خاک اتفاق می‌افتد.

خشکسالی یکی از عواملی است که باعث فرسایش شده و بلایای طبیعی حاصل از آن در سطح جهانی مطرح و در آینده ای نه چندان دور، باعث فرسایش خاک و چالش زیست محیطی کره زمین خواهد شد، چیزی که کشور ایران امروز در اقلیمی خشک و نیمه خشک در حال دست و پنجه نرم کردن با آن است.

 افت شدید سفره آب زیرزمینی موجب تخریب و فرسایش خاک به خصوص بوجود آمدن شکاف و خندق درسطح زمین می‌شود و حالا خشکسالی کشور ایران و نابودی سفره‌های زیرزمینی آژیر زنگ خطر را برای فرسایش خاک به صدا در آورده است.

این مرگ بی‌بازگشت زمین موجب از بین رفتن حاصلخیزی و هدر رفت خاک، پُر شدن مخازن سدها، گل‌آلود کردن آب رودخانه‌ها و کاهش کیفیت آب می‌شود و اگر جدی گرفته نشود حیات انسان و حتی موجودات زنده دیگر به خطر می‌افتد، مرگ خاموش خاک نیاز به برنامه‌ریزی و اجرای اقدامات حفاظت خاک و کنترل رسوب در چارچوب طرح‌های آبخیزداری دارد.

مدیریت ناصحیح آبخوان‌ها مشکل جدی‌ برای نسل‌های آینده

روح‌الله فتاحی، رئیس انجمن هیدرولوژی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم با اشاره به فرونشست خاک و معضل‌های پیش‌رو، اظهار داشت: فرونشست زمین به علت تخلیه عمیق سفره‌های آب زیرزمینی و تحکیم لایه‌های زیرین است. تحکیم یک فرآیند زمانبر است و مدیریت ناصحیح  آبخوان‌ها مشکلات جدی‌تر از امروز را برای نسل‌های آینده بروز می‌دهد و در حوضه‌های آبریز و آبخوان‌ها موجب بروز مسائل لاینحل می‌شود، چون امروز شاهد فرونشست دشت‌ها هستیم در بیست سال آینده وضع بدتر می‌شود.

وی با اشاره به فرسایش خاک، گفت: مهمترین عوامل موثر بر این پدیده مخرب، بافت خاک، ساختمان خاک، میزان موادآلی، خصوصیات شیمیایی خاک،نوع کاربری خاک، شرایط اقلیمی و مدیریت اراضی است. اگر مرتعی را به یک زمین زراعی تبدیل می‌کنند در حقیقت استعداد آن را برای فرسایش بیشتر کرده‌اند، اگر جنگلی تخریب می‌شود و به دیمزار تبدیل می‌شود یعنی تشدید  فرسایش را رقم زده‌اند.

رئیس انجمن هیدرولوژی ایران خاطرنشان کرد: مناطقی که در معرض بارش شدید هستند در آنها فرسایش خاک اتفاق می‌افتد، فرسایش خاک با دخالت انسانی از جمله آبیاری ناصحیح و عدم مدیریت فیزیکوشیمیایی خاک تشدید می‌شود.

فتاحی با اشاره به اینکه استان چهارمحال و بختیاری رکوردار فرسایش خاک است، گفت: میانگین فرسایش خاک این استان بیشتر از متوسط کل کشور است چرا که این استان دارای توپوگرافی شدید بوده و اکثر زمین‌ها دارای شیب است، خاک این استان از مواد آلی چندان غنی نیست، مواد آلی خاکدانه‌ها را در کنار یکدیگر قرار می‌دهند و در مقابل نیروی فرسایش مقاومت بیشتری ایجاد می‌کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد با اشاره به بالا بودن نرخ فرسایش خاک در حوضه‌های آبریز مثل مناطقی در شهرستان‌های بروجن، لردگان، اردل، بازفت و ... ، تصریح کرد: با توجه بر فشار  زیاد ناشی از چرای مفرط و خارج از فصل روی مراتع، فرسایش خاک حوضه‌های آبریز در استان بالا است (بیش از 25 تن بر هکتار)، متاسفانه بدون رعایت فصل چِرا و ظرفیت آن، تردد دام‌ در مراتع فقیر ( بدلیل خشکسالی‌های متوالی) وجود دارد که این تردد موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و تخریب لایه سطحی خاک می‌شود بنابراین فرسایش خاک مسئله بسیار جدی و حائز اهمیت در این استان است.

افزایش رسوب سدها زودتر از موعد رخ داده است

رئیس انجمن هیدرولوژی ایران افزود: فرسایش خاک علاوه بر متضرر کردن مردم آن منطقه آسیب دیده، موجب کاهش کارآیی سازه‌ آبی در پایین دست می‌شود، به طور مثال بسیاری سدها ظرف 10 الی 20 سال پر از رسوب شدند در حالی که فکر می‌کردیم پس از 50 سال اینگونه شود، این یعنی فرسایش خاک رخ داده است.

فتاحی بیان داشت: فرسایش خاک عامل از بین بردن حاصلخیزی و زادآوری خاک است بنابراین فرسایش خاک موجب از بین رفتن مراتع، جنگل‌ها و از دست رفتن خاک غنی برای رشد گیاهان می‌شود، نکته قابل توجه اینکه برای به وجود آمدن هر سانتی متر از خاک غنی برای رویش گیاه به طور متوسط  300 سال زمان نیاز دارد.

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد تصریح کرد: وقتی لایه سطحی خاک از بین برود، تجدید آن طولانی مدت است، خاک و آب عنصرهای با ارزشی برای همه گونه‌های گیاهی، جانوری و بشر و حفظ حاصلخیزی است و جلوگیری از فرسایش آن به نفع همه جهانیان است.

وی با اشاره به اینکه همه ما می‌توانیم از فرسایش خاک جلوگیری کنیم، ادامه داد: گاهی ورود انسان در طبیعت در زمان بازرویش آن، موجب متوقف شدن بازرویش می‌شود پس زمانی در طبیعت حضور یابیم که به پوشش گیاهی آسیبی وارد نشود، با کاشت نهال می‌توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد.

عدم مدیریت جامع آبخیزداری در برنامه‌ریزی‌ها

عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد افزود: مردم وقتی به دل طبیعت می‌روند می‌توانند مقداری بذر مناسب با خود ببرند و این‌ها را در سطح آن منطقه بکارند که این هم تفریح و هم جنبه آموزش برای خانواده دارد، اگر همه این کار را انجام دهند به‌تدریج بخشی از پوشش گیاهی احیا و از فرسایش خاک جلوگیری می‌شود.

رئیس انجمن هیدرولوژی ایران با توصیه به مسئولان جهت حفظ خاک و جلوگیری از فرسایش آن، بیان داشت: مسئولان باید بدانند با وجود صنعت و تکنولوژی نمی‌توان مواد غذایی بدون آب و خاک به دست آورد، باید آب و خاک را در اولویت قرار داد و حتما مسئولان به سمت مدیریت جامع حوزه آبخیز روند که شامل حفاظت خاک، آب، اشتغال و امرار معاش ساکنان حوضه می‌شود.

 وی با اشاره به عدم وجود مبحث مدیریت جامع آبخیزداری در برنامه‌ریزی‌های مسئولان مربوطه، گفت: امروز مخارجی را که برای مدیریت آبخیز متحمل می‌شویم بیمه‌ای است که بخاطر خود و به نفع آینده پرداخت می‌کنیم لذا باید آبخیزداری را به طور جدی در مدیریت کشور مورد توجه قرار داد.

فتاحی در پایان خاطرنشان کرد: توصیه می‌شود آب، خاک و در مجموع محیط زیست را حفاظت کرد، اینها امانت‌ هستند، باید امانتدار خوبی برای آیندگان بود، نمی‌شود با مدیریت غلط همه این‌ها را از بین برد و خود و آیندگان را به خطر انداخت.

انتهای پیام/7540/ی