گلایه‌های آیت الله رشاد از "غفلت سایبری" حوزههای علمیه/ فضای سایبر، نظام باورهای ما را آسیب‌پذیر کرده است
نگران همه چیز هستیم چون فضای سایبر، اعتقادات، باورها، اخلاق و سبک زندگی اسلامی ما را آسیب‌پذیر کرده و متاسفانه فاصله حوزه با این تکالیف جدید زیاد است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آیین رونمایی از کتاب "الهیات سایبر" اثر حجت‌الاسلام علیرضا قائمی‌نیا، صبح امروز (دوشنبه 15 آذرماه 1400) در سالن علامه محمدتقی جعفری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
آیت‌الله رشاد، رئیس و مؤسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در این جلسه عنوان کرد: اثر فاخر و نوآورانه "الهیات سایبر" در کشور ما کتابی کاملا بدیع و پیشروانه به شمار می‌آید که تاکنون کسی به آن نپرداخته است. ما حوزههای نو و بدیع در کشور کم نداریم اما حوزه سایبرنتیک به دلیل ابعاد و ویژگی‌های منحصر به فردی که دارد از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است که پرداختن به آن ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمار می‌آید.
وی افزود: خصوصیت منحصر به فرد کتاب الهیات سایبر در فراگیری آن است و قطعاً تا مدت‌های متمادی این موجی که با جهان زیست سایبری آغاز شده توسعه خواهد یافت. ما در جهان خودمان امور بدیع و جدید فراوانی داریم که چندان در فرآیند تحول و تکامل بشر موثر نیستند اما موضوع "سایبر" تمام سطوح و لایه‌های زیست بشر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و خوشبختانه نام آقای قائمی‌نیا همواره با نوآوری و ابتکار همراه است و پیشاهنگی و پیشروی ایشان از آثاری که تاکنون منتشر کرده‌اند مشخص است.
وی با تأکید بر فضل تقدم علیرضا قائمی‌نیا در زمینه مطالعات فلسفی و الهیاتی فضای سایبری عنوان کرد: من به ایشان و همه همکاران خودم در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مرکز کتابخانه و اسناد مجلس شورای اسلامی تبریک می‌گویم و تنها به ذکر یک تذکر کوچک بسنده میکنم و آن این که حوزههای علمیه چندین دهه است در فرآیند تحولاب چشمگیری گام برمیدارند که نوعاً تحولاتی رو به تکامل و مطلوب است.
وی افزود: هر تحولی تکامل محسوب نمی‌شود مثلاً تشابه و تقارب نظام آموزشی حوزههای علمیه با نظام دانشگاهی تحول هست ولی تکامل نیست اما عرض من در اینجا پرداختن به این قبیل جزئیات نیست بلکه می‌خواهم روی وجه سازنده و مثبت تحولات حوزه انگشت بگذارم و بگویم تنها در همین دو سه دهه اخیر در حوزههای علمیه تحولی صورت گرفته که با تحولاتی که طی قرون متمادی ایجاد شده قابل مقایسه است.
وی ادامه داد: متاسفانه مسئولان نسبت به بازتاب این تحولات در جامعه اهتمام لازم را نداشته‌اند تا آنجا که گاه حتی برخی به تردید و انکار آن برمی‌خیزند که این انکار و تخریب چهره‌ی حوزه در اذهان عمومی قطعاً زیانبار و خسارت آفرین است.
رئیس و موسس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی همچنین به چهارچوب‌های معرفتی انتقاد ثمربخش اشاره کرد و گفت: انتقاد صحیح هم از مبانی و مبادی صحیح برمی‌آید و هم روشمند و سازنده طرح می‌شود و من نمی‌خواهم از سر بی‌اطلاعی یا خدای نکرده بی انصافی در مورد حوزه قضاوت کنم بلکه با علم و اطلاع و هدفمند عرض میکنم که اگرچه نسبت به حوزه خوشبینم اما عقب‌ماندگی‌های خودمان را هم می‌بینم.
وی ادامه داد: اگر دو سه نفر را در کشور پیدا کنند که منتقد حوزه هستند نام من قطعاً بین آنها هست چون بارها و بارها بر عقب‌ماندگی معرفتی در حوزه‌ها تأکید کرده و گفته‌ام اگر در این زمینه‌ها پیشرو نباشیم سیل بنیان کن فضای سایبرنتیک جدید ما را با خود خواهد برد.
وی با بیان اینکه تا یکی دو دهه قبل نگرانی ما این بود که مثلاً با تحولات هوش مصنوعی مفاهیمی مثل تجرّد روح زیر سوال برود، خاطرنشان کرد: امروز حدود نگرانی ما بسیار فراتر از این مقدار است و الان نگران همه چیز هستیم چون فضای سایبر، اعتقادات، باورها، اخلاق و سبک زندگی اسلامی ما را آسیب‌پذیر کرده و متاسفانه فاصله حوزه با این تکالیف جدید زیاد است.
وی با تاکید بر ضرورت به رسمیت شناختن "وجودِ سایبرنتیکی" یادآور شد: این مسئله واقعاً و حق من از جنس هستی است و فهم این هستی فوق‌العاده ضروری است اما ما به عنوان حوزه نسبتی با این مفاهیم نداریم و انبوهی از شبهات و سوالات جدید در این زمینه بر زمین مانده است که باید روی آنها کار جدی صورت بگیرد.
وی افزود: عرض اجمال من این است که ضمن ابراز نگرانی از این که امواج متلاطم سیل سایبری دارد عقاید و سبک زندگی و دینداری ما را تهدید می‌کند از زعمای حوزه، مسئولان و مراجع عظام تقلید بخواهم نسبت به این مسائل تفطن داشته باشند.
حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه سخنران بعدی این مراسم بود که با بیان اینکه برداشت آقای قائمی‌نیا از الهیات، بالمعنی الاعم بوده، تصریح کرد: این کتاب به نوعی فلسفه سایبر به شمار می‌آید که به بحث‌های هستی‌شناسی سایبری، معرفت‌شناسی سایبری، پدیدارشناسی سایبری و دینداری و ایجابی‌گرایی سایبری می‌پردازد و نسبت فضای مجازی با مقولاتی مثل معنویت و زندگی را واکاوی می‌کند.
وی افزود: من به عنوان کسی که با مباحث جدید و موضوعات معرفتی نو بیگانه نیستم شهادت می‌دهم که کار آقای قائمی‌نیا محصول یک سال و دوسال نیست بلکه عمری پای آن صرف شده تا توانسته چنین اثری پدید بیاید.
خسروپناه طرح سوالات متنوعی چون هستی و واقعیت مجازی و نسبت آن با عالم مثال، پرسش از اتّساع وجودی، خدا و روح دیجیتال و... را از جمله اختصاصات منحصر به فرد این کتاب دانست و گفت: پاسخ دادن به هر کدام از این پرسش‌ها ساعت‌ها مطالعه و تأمل نیاز دارد اما آنچه کمتر به چشم می آید تأمل و تدّبر نظری آن است که از قضا بسیار بااهمیت و ستودنی است.
وی همچنین عنوان کرد: یک معنای فضای سایبری همان مجموعه نرم‌افزارهای مورد استفاده انسان است اما گاهی مقوله سایبر از دریچه نظریه‌ای به موضوع مناسبات انسان و ماشین اشاره دارد که این نگاه منشأ تحولات بشری است. امروز باید نسبت انسان با این سخت افزار و نرم افزار مشخص شود و گمان می کنم در آینده نقش انسان حداقلی و نقش ماشین حداکثری شود.
وی با تأکید بر ضرورت بازاندیشی مقولات کهن در پرتو مفاهیم جدید و اقتضائات روز، یادآور شد: امروز ما با جهانی روبرو هستیم که فضای مجازی قادر است انسان را مدیریت کند و در آینده شاهد خواهیم بود که بسیاری از نظریه‌های علوم انسانی امروز نابود خواهد شد، بنابراین باید خودمان را برای آن روز آماده کنیم.
حجت الاسلام علیرضا قائمی نیا، نویسنده کتاب الهیات سایبر نیز در سخنان کوتاهی در پایان این مراسم عنوان کرد: هر کاری که در این کتاب انجام شده است به برکت اساتیدی بوده که من جیره‌خوار سفره علمی آنها هستم. در این میان باید از همکاری و مشارکت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تقدیر و تشکر کنم که با مساعدت خوبی که داشتند زمینه نشر این اثر را مهیا کردند.
وی افزود: فضای سایبر زیست جهان ما را تشکیل می‌دهد و این تقدیری است که بر پیشانی انسان جدید نوشته شده است. حتی خود کتاب الهیات سایبر در گرداب سایبر گرفتار شده و نشست رونمایی امروز قریب به 400 دنبال کننده مجازی دارد. همه این‌ها علاوه بر امیدواری‌هایی که برای انسان ایجاد می‌کند، مشکلات و مصائب خاص خودش را هم دارد.
عضو هیئت عللمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، در ادامه عنوان کرد: به فضای سایبر نباید ساده نگاه کرد چرا که ابعاد مختلف زندگی بشر را طی نموده و جا دارد که در مورد آن تامل کنیم و نسبت خودمان با سایبر را مشخص و اثرات آن را بر فکر و سبک زندگی بشر بشناسیم.
نویسنده کتاب الهیات سایبر عنوان کرد: یکی از مهمترین هدف های من از نگارش این کتاب این است که مردم به سایبر به عنوان ابزار ساده نگاه نکنند. بر همین اساس اصل ایده این اثر در سال 1395 شکل گرفت اما اکنون با حجم گسترده‌‌ای از ترجمه آثار مرتبط با علوم شناختی، سایبری و هوش مصنوعی مواجه هستیم که باید نسبت به آنها رویکرد انتقادی داشت.
این عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: نگاه من به فضای مجازی فنی و مهندسی نیست بلکه نگاه من به بررسی علوم الهی در فضای مجازی معطوف می‌شود که یک نگاه انتقادی دارد و با این نگاه انتقادی به بنیان‌های عمیق فکری و فلسفی فضای سایبری می‌اندیشد.
وی افزود: در نگارش این کتاب آراء و نظریات و تفکرات اندیشمندان بزرگ غرب و شرق همچون علامه طباطبایی نقش داشته و من بیشترین بهره را از نظریه "اعتباریات" ایشان گرفته‌ام. همچنین ایده شهید مطهری در مورد آزادی معنوی و آزادی دیجیتال در این نگارش موثر بوده است.
حجت الاسلام قائمی‌نیا در پایان خاطرنشان کرد: همین که کتاب الهیات سایبر هشداری برای خوانندگان باشد و فکر نکنند که ما در سایه فضای سایبر صرفاً پیشرفت می‌کنیم برای من کافی است چون به شدت معتقدم تقویت نگاه فلسفی به مقوله سایبر و تأمل در ابعاد مثبت و منفی آن ضروری و گریزناپذیر است.
انتهای پیام/
