تجربه موفق کشورها در مهار "فرونشست زمین"؛ از چاه‌های جذب آب تا تغییر الگوی کِشت

به گزارش خبرنگار محیط زیست خبرگزاری تسنیم,  فرونشست عبارت است از نشست سطح زمین که به علت‌های متفـاوتی در مقیاس بزرگ روی می‌دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین کـه مـی‌تواند با اندکی حرکت افقی نیز همراه باشد گفته می‌شود.

وضعیت فرونشست زمین در ایران به شدت بحرانی است و پدیده فرونشست به جز استان گیلان, تمام مناطق کشور را درگیر کرده است. عمق این پدیده از دشت‌های کشور گذشته و در استان‌های فارس, اصفهان, تهران و خوزستان به مناطق مسکونی نیز خسارت وارده کرده است. میانگین فرونشست زمین در ایران 30 سانتی‌متر در سال است که این مقدار ایران را به عنوان چهارمین کشور درگیر با پدیده فرونشست در جهان معرفی کرده است.

عوامل طبیعی و انسان‌ساز از جمله تغییر اقلیم, گرمایش جهانی, استفاده بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی, استخراج غیراصولی از معادن, حفر چاه‌های غیرمجاز, حفر تونل‌های مترو و قطار شهری, حرکت آرام زمین و خروج گدازه, عواملی هستند که به بحرانی‌تر شدن شرایط فرونشست در کشور دامن می‌زنند.

علیرغم وضعیت بحرانی فرونشست در کشور و آسیب‌های این پدیده به محیط زیست, اقتصاد و وضعیت معیشتی مردم, کارشناسان معتقدند که هنوز برای مهار پدیده فرونشست دیر نیست و در صورت اراده متولیان و استفاده از نظرات کارشناسان و تجربه سایر کشورها می‌شود کاری کرد تا این بحران فروکش کند و مهار شود.

تزریق آب‌های مازادِ روی سطح زمین به سفره‌های زیرزمینی, استفاده صحیح و کارآمد از منابع آب با اصلاح روش‌های آبیاری, ممنوعیت استفاده بیش از حد از حوضه‌های آب‌های زیرزمینی, تصفیه آب‌های شهری و استفاده مجدد از آن در کارخانه‌ها,کاهش صنایع آب‌بر و کنترل قانونی منابع آبی از جمله راهکارهای پیشنهادی کارشناسان برای مهار فرونشست هستند.

تعدادی از کشورها در سراسر جهان با برنامه‌ریزی درست توانسته‌اند با فرونشست مقابله کنند که استفاده از تجربه‌های موفق آن‌ها در مهار این پدیده در کشور ما بسیار موثر خواهد بود.

چین

در این کشور استفاده بیش از حد از آب‌های زیرزمینی موجب فرونشست در برخی از شهرها مانند شانگهای شد که این فرونشست در سال 1965 با نشست 2.63 متر به اوج خود رسید. پس از این اتفاق چینی‌ها علاوه‌ بر توقف برداشت از آب‌های زیرزمینی، با استفاده از بیش از 200 چاه، آب‌های مازاد روی سطح زمین را به سفره‌های آب‌های زیرزمینی تزریق کردند.

این کار در فصول سرد سال که فعالیت بسیاری از کارخانه‌ها متوقف شده بود انجام شد و در نتیجه آن 10 سال بعد (1976) فرونشست زمین در این کشور متوقف شد.

ژاپن

پس از دهه‌ها برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی در توکیو، این شهر با فرونشست شدیدی مواجه شد که این فرونشست سالانه, در سال 1968 به اوج خود (24 سانتی‌متر در سال) رسید. در واکنش به این معضل، دولت ژاپن برای استخراج آب‌های زیرزمینی محدودیت قائل شد و این فرونشست تا دهه 2000 میلادی کند شد و به یک سانتی‌متر در سال رسید.

همچنین در برخی از مناطق ژاپن، فاضلاب صنعتی تصفیه شدند و از آب حاصل از آن‌ها برای مصارف دیگر استفاده شد. در مناطقی دیگر هم به جای استفاده از آب‌های زیرزمینی، آب‌های روی سطح زمین به‌کار گرفته شد.

ایالات متحده آمریکا

ساکنان ایالت کالیفرنیای آمریکا که اصلی‌ترین صنعت‌شان کشاورزی است، با فرونشست 60 سانتی‌متری زمین در سال مواجه شده‌اند که این مقدار, بالاترین مقدار فرونشست در جهان است.

این مشکل با تبدیل محصولات تناوبی مانند گوجه‌فرنگی و فلفل به محصولات دائمی تاکستان و باغ‌های میوه، بدتر شد و فرونشست زمین در این منطقه به زیرساخت‌های این شهر و سیستم لوله‌های آب نیز صدمه وارد کرد.

به منظور مقابله با این بحران مسئولان این شهر در کاشت محصولات انتخابی‌شان تجدیدنظر کردند و به‌جای استفاده از آب‌های زیرزمینی از آب‌های سطحی استفاده کردند.

با وجود اینکه هنوز فرونشست در کالیفرنیا به طور کامل مهار نشده اما نتایج این فعالیت‌ها در این ایالت موثر بوده و آمار فرونشست را به نصف مقدار اولیه رسانده است.

علاوه بر کالیفرنیا, بخش‌هایی از شهر ویرجینیا هم دچار فرونشست زمین شده است و مسئولان این شهر هم با معرفی پروژه تصفیه آب به نام سوئیفت (Swift) به این معضل واکنش نشان دادند. در این پروژه برای حفاظت بیشتر از محیط زیست، افزایش پایداری منابع آب‌های زیرزمینی، کنترل افزایش سطح آب دریا و نفوذ آب شور برنامه‌های طولانی‌مدتی در نظر گرفته شده است.

تایلند

در بانکوک تایلند، بسیاری از ساختمان‌های خصوصی و عمومی و زیرساخت‌های زیرزمینی به شدت آسیب دیده است که البته با تصویب قانونی در راستای استفاده بهینه از آب‌های زیرزمینی در مناطق بحرانی و کاهش استفاده تا 10 درصد، میزان فروپاشی کاهش چشمگیری داشته است.

شبکه‌های دقیق نظارتی و نظرسنجی‌های سطح‌بندی شده و بکارگیریِ روندهای اداری در استفاده از آب های زیرزمینی، کمک شایانی به مقابله با پدیده فرونشست در این کشور کرده است.