«معجزه آبخیزداری»|جای خالی آمار فرسایش و رسوب در سیلاب‌های اخیر جنوب کشور

به گزارش خبرگزاری تسنیم؛ تخریب منابع آب و خاک و پیامد‌های ناشی از آن، امروزه یکی از مهمترین مشکلات زیست محیطی به شمار می‌رود که توجه جامعه جهانی را به خود معطوف نموده است. این مسأله باعث کاهش کارایی و توان تولیدی خاک و تنزل کیفیت آب می‌شود که تهدیدی برای کشاورزی پایدار و کیفیت محیط زیست محسوب می‌شود و مشکلات اقتصادی و اجتماعی متعددی پدید می‌آورد.

از همین پرونده بیشتر بخوانید:

کشور ایران درشمار کشورهایی است که از آن به‌عنوان رکورددار فرسایش خاک نام برده می‌شود. در واقع ایران یکی از کشورهای با میزان فرسایش بالای خاک می باشد و سالانه در حدود 2تا3 میلیاردتن خاک در کشور از دست می‌رود. اطلاعات دقیق و صحیح از میزان فرسایش در ایران بسیار کم است و بین اندازه گیری ها و برآوردهای انجام شده نیز اختلافات زیادی مشاهده می شود. به طوریکه طبق برآورد سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی (فائو)، ‌میزان فرسایش (‌آبی)‌ خاک در کشور حدود 38 تن در هکتار در سال می باشد که در سطحی حدود 125 میلیون هکتار از آبخیزهای ایران، حدود 4.75 میلیارد تن در سال برآورد می­گردد. بر اساس این یافته ها، بطور متوسط در هر سال و از هر هکتار اراضی کشور در حدود 75 کیلوگرم نیتروژن، 24 کیلوگرم فسفر و 8 کیلوگرم پتاسیم از دست می ­رود. این رقم معادل 150 کیلوگرم کود شیمیایی در هکتار می باشد، که سالانه معادل میلیاردها ریال خسارت از طریق کاهش عناصر غذایی خاک را به کشور تحمیل می­ کند.  هم­چنین ‌بر اساس آمار موجود، ‌میزان رسوبدهی حوزه های آبخیز در محل سدهای کشور بطور متوسط 8.2متر مکعب در هکتار در سال می باشد که از این مقدار 7 متر مکعب آن در مخازن سدها رسوب می نماید و بقیه از دریچه سدها خارج می­ شود.

بدین ترتیب با توجه به مساحت حوزه‌های آبخیز سدهای در دست بهره­ برداری که از طرف وزارت نیرو 33 میلیون هکتار اعلام شده است، حجم رسوبگذاری در مخازن سدها حدود 231 میلیون متر مکعب برآورد می­گردد. همچنین قابل پیش­ بینی است که با حفظ روند موجود رسوبدهی حوزه‌ها و عدم افزایش آن در مخازن سدهای در دست،‌ سالیانه حدود 511 میلیون متر مکعب گل و لای در کل مخازن سدها رسوب نماید (ستاد توسعه فناوری آب، خشکسالی، فرسایش و محیط زیست/ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری). انباشته شدن مخازن سدهای ذخیره ای کشور از رسوبات انجام مطالعات دقیق و با روش ها و رویکردهای به روز بین المللی کنترل فرسایش و رسوب به منظور پیشگیری از ورود رسوبات به دریاچه های سدها را در حوزه های آبخیز کشور می طلبد.

نقش فرسایش و تولید رسوب در کاهش حاصل­خیزی و هدر رفت خاک، پر شدن مخازن سدها، گرفتگی و انسداد مجاری آبیاری، آبراهه­ ها و رودخانه­ ها، گل آلود کردن آب رودخانه ­ها و کاهش کیفیت آب و آلودگی آب­ های مناطق پایین­ دست از دیر باز شناسایی و مورد توجه متخصصین و کارشناسان علوم آب و خاک بوده است. اندازه گیری ­ها و برآوردهای متفاوتی در مورد تلفات خاک و مقدار رسوب به وسیله ارگان ­ها و مؤسسات مختلف مرتبط با مسائل آب و خاک کشور انجام شده است و ارقامی از یک تا چهار میلیارد تن در سال برای کشور ارایه شده است. صرف نظر از روش برآورد یا محاسبه ­ی تلفات خاک کشور، مقایسه آن با فرسایش مجاز خاک نشان دهنده وضعیت بحرانی فرسایش در ایران است. آمار و مطالعات وزارت نیرو میانگین حجم بارندگی در ایران را سالانه 400 میلیارد متر مکعب برآورد نموده است که از این میزان 310 میلیارد مترمکعب در سطح 870 هزار کیلومتر مربع از حوزه­ های آبخیز کوهستانی و 90 میلیارد مترمکعب در سطح 778 کیلومترمربع مناطق دشتی می باشد. در طول 40سال گذشته در حدود 33 درصد از اراضی قابل کشت در دنیا به واسطه فرسایش خاک تخریب شده­اند و هم اکنون نیز با سرعت 10 میلیون هکتار در سال این تخریب ادامه دارد. بر اساس آمار سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور سالانه حدود 356 میلیون متر مکعب رسوب وارد مخازن سدهای کشور می شود.

همچنین گفته شده است که سالانه حدود 36 درصد از حجم مخازن سدهای کشور بر اثر رسوبگذاری کاسته می شود، برای مثال حدود 30 درصد مخزن سد دز در سال ­های اخیر از رسوب پر شده و کارایی خود را از دست داده است. به همین ترتیب در مورد سد سفیدرود که مخزن آن 1.8 میلیارد مترمکعب پیش بینی شده اکنون پس از گذشت 40 سال حدود 660 میلیون متر مکعب آن از رسوب انباشته شده است.  بنابراین فرسایش خاک به عنوان عامل مهمی در از دست رفتن سرمایه ملی از یک سو و مشکلات ناشی از رسوبگذاری در مخازن سدها و کانال­ های کشاورزی از سوی دیگر از اهمیت ویژه ­ای برخوردار می ­باشد. نگاهی به آمار 20 ساله 209 ایستگاه رسوب سنجی کشور بیانگر میانگین رسوب تولیدی در حوضه های آبخیز کشور می باشد.

این مساله اهمیت انواع عملیات حفاظت آب و خاک و کنترل رسوب به صورت طرح های بیولوژیکی و سازه ای را در بالادست حوضه­ های آبخیز سدهای بزرگ (در قالب طرح های آبخیزداری) نشان می ­دهد. همچنین افزایش تقاضای روزافزون مواد غذایی در نتیجه افزایش جمعیت و تغییر الگوی مصرف، لزوم توجه بیشتر به منابع آب و خاک را به‌عنوان سرمایه‌هایی ارزشمند و زیربنای اصلی تولید و توسعه پایدار نمایان می‌سازد. متاسفانه در زمان وقوع سیل همه توجه ها معطوف به خسارت های سیلاب است و مساله مهم فرسایش و رسوب عمدتا از دید مسوولین خارج بوده و حتی متخصصین هم نگاه عمیقی به آن ندارند! بطوریکه در همین سیلاب های دی ماه سال جاری طبق آمار دبی حداکثر لحظه ای به بیش از 13000 متر مکعب در ثانیه در سد میناب رسید که این دبی حجم زیادی از بهترین خاک حاصلخیز بالادست را وارد سد میناب کرده است ولی در جایی اشاره نمی شود.

انتهای پیام/