گزارش تسنیم از مکتب آوازی موسیقی قزوین/ سبک‌های برجسته‌ای که مهجور مانده‌اند
گروه استانها- با وجود اینکه قزوین دارای یکی از سبک‌های برجسته آواز در موسیقی ایرانی و سنتی است، اما یا سبک مهجور مانده و کار جدی برای احیای آن انجام نشده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قزوین، مستندات تاریخی ما درباره سبک‌های آوازی موسیقی ایران به دوره قاجار برمی‌گردد. در این دوره چند شهر در حوزه موسیقی آوازی مطرح می‌شوند که مهمترین آنها قزوین، اصفهان و شیراز بوده اند که مراکز اصلی موسیقی قاجاری و صاحب سبک در آواز سنتی بودند. با این حال در شرایطی که در اصفهان و شیراز کارهای بزرگی برای احیای سبک آوازی و مکتب موسیقی این 2 شهر انجام شده؛ اما در قزوین هنوز کار جدی برای احیای سبک آوازی قزوین در موسیقی ایرانی(سنتی) انجام نشده است.
ویژگی‌های ساختاری سبک آوازی قزوین
یک موسیقی‌دان برجسته قزوینی در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه یکی از ویژگی‌های مطرح در سبک آوازی قزوین اهمیت دادن به تحریر و انواع آن است، اظهار داشت: به همین خاطر تنوع تحریرخوانی در سبک قزوین از سایر سبک‌های آواز ایرانی بیشتر است.
حسین میثمی اضافه کرد: همچنین نمایندگان سبک قزوین علاقه داشتند که در بسامد آوایی زیرتر و با صدای بالاتر آواز بخوانند و به جای اینکه گوشه‌ها را از بم به زیر بخوانند، معمولاً از زیر به بم می‌خواندند؛ چرا که در منطقه بالا یا اوج تحریرخواندن خیلی بهتر، راحت‌تر و سلیس‌تر می‌شود.
وی ادامه داد: یکی دیگر از ویژگی‌های سبک آوازی قزوین این بود که خوانندگان آن علاقه داشتند از حجم بیشتر صدا استفاده کنند. به عبارت دیگر قدرت صدای آنها زیاد بود و آرام نمی‌خواندند. در زمینه ساختار دستگاهی موسیقی هم به «نت‌گردی» علاقه‌مند بودند، یعنی روی مرکب‌خوانی بیشتر از سایر سبک‌ها تاکید می‌کردند.
میثمی یادآور شد: به عنوان نمونه ملاعبدالکریم جناب می‌توانست ساعت‌ها در یک دستگاه مشخص بخواند و گوشه‌ها را بارها تغییر داده و گسترش بدهد. او استفاده حداکثری در تمام امکانات تحول یک گوشه را در اجراهایش داشته و به همین علت تنوع در گوشه‌خوانی از شاخصه‌های سبک قزوین است.
سبک آوازی قزوین مبدا پیدایش سبک آوازی تبریز شد
استاد موسیقی دانشگاه هنر تهران در بخش دیگری از این گفتگو با بیان اینکه سبک آوازی تبریز از تغییر و تحول‌های سبک آوازی قزوین پدیده آمده است، گفت: بعدها میراث موسیقی قزوین به سمت تبریز می‌رود که امروز آن را با عنوان مکتب موسیقی تبریز هم می‌شناسند. هنرمندی که سرمایه سبک آوازی قزوین را به تبریز منتقل می‌کند، ابوالحسن خان اقبال است که بعد از رفتن به این شهر بکلی موسیقی آوازی ایران را متحول می‌کند.
میثمی با ذکر اینکه بعد از این دوره سبک آوازی تهران جایگزین 3 سبک آوازی اصفهان، شیراز و قزوین می‌شود، افزود: در واقع سبک آوازی تهران با تلفیقی از سبک‌های آوازی قزوین و اصفهان شکل می‌گیرد. البته این شکل از جایگزینی و تلفیق موضوع پیچیده‌ای در تاریخ موسیقی ایران است که ردیابی مصداق‌های آن مشکل و نیازمند یک کار پژوهشی جدی است.
شاخص‌ترین نماینده موسیقی آوازی قزوین
این کارشناس ارشد موسیقی در بخش دیگری از سخنان خود شاخص‌ترین نماینده سبک آوازی قزوین را «حاجی ملاعبدالکریم جناب قزوینی» دانست و گفت: این هنرمند بزرگ هم در قزوین و هم در پایتخت آموزش موسیقی می‌بیند و ضمن ارتباط با اساتید برجسته زمان خود در موسیقی آوازی به هنرمندی صاحب سبک مبدل می‌شود؛ تا جایی که به عنوان خواننده دربار ناصرالدین شاه منصوب می‌شود.
وی ادامه داد: ملاعبدالکریم‌خان جناب بعدها وارد تعزیه هم می‌شود و به بزرگترین نماینده موسیقی تعزیه در دوران ما بدل می‌شود. خوشبختانه این هنرمند خوش‌فکر ماحصل تجربیات خود را در سنین بالا به هنرمندان موسیقی قزوین منتقل می‌کند و آوازه خوان‌های بزرگی را در قزوین آموزش می‌دهد که از جمله آنها می‌توان به «ابوالحسن اقبال آذر» (اقبال‌السلطان)، عارف قزوینی (پدر تصنیف‌خوانی ملی ایران) و «قربان‌خان شاهی» اشاره کرد.
آخرین نماینده زنده سبک آوازی قزوین
اما وقتی صحبت از سبک یا مکتب آوازی موسیقی قزوین می‌شود، بیشتر افراد گمان می‌کنند که این سبک در سبک آوازی تهران استحاله شده و برای همیشه از میان رفته است. در حالی که این سبک هنوز نماینده‌های غیررسمی زیادی در آواز ایرانی دارد. اما آخرین هنرمند زنده‌ای که به گوشه‌ها و زوایای سبک قزوین تسلط دارد، استاد «میرزا علی‌اکبر ثقفی» معروف به «خرم قزوینی» است که این روزها از طرف رسانه‌ها مهجور واقع شده است.
یک کارشناس موسیقی سنتی درباره این هنرمند گفت: علی اکبرخان ثقفی چهره ماندگار موسیقی دیار مینونشان است که علاوه بر احاطه بر دانش ردیف شناسی، شاگردان بسیاری را در استان و ایران پرورش داده و بسیاری از خواننده‌های مطرح کشور مانند «محمد اصفهانی» در محضر این استاد درس آواز آموخته‌اند.
یاسر بیات حفظ میراث سبک آوازی قزوین را در گرو ثبت آموخته‌های میرزا علی‌اکبر خرم دانست و اضافه کرد: دلیل اصلی بین رفتن تجارب تاریخی ما در زمینه موسیقی ثبت و ضبط نشدن مدون آنها در قالب تالیفات پژوهشی و مقاله‌های علمی است. در سبک آوازی قزوین هم به جز کوشش‌هایی که توسط دکتر میثمی صورت گرفته، هیچ تلاشی برای ثبت کاربردی گوشه‌ها و مایه‌های این سبک انجام نشده که جای تاسف دارد.
وی با تاکید بر لزوم ضبط و تکثیر آوازهای میرزا علی‌اکبر ثقفی در قالب فایل‌های صوتی پیشرفته، ادامه داد: علی اکبرخان ثقفی به رموز و گوشه‌هایی از سبک قزوین مسلط است و این رموز را به راحتی در اختیار پژوهشگران و هنرمندان قرار نمی‌دهد. بنابراین باید حس اعتماد این استاد را جلب کنیم و از نسیان و نابودی این میراث بزرگ هنری جلوگیری کنیم.
انتهای پیام/س
