سفر دور ایران سوار بر بال موسیقی / رنگ در رنگ و به هر رنگ هزارانش طیف

خبرگزاری تسنیم - یاسر یگانه

تشکیل ارکستری با عنوان «ارکستر ملی ایران» یکی از ماندگارترین کارهای انجام شده در موسیقی ایران است. فرهاد فخرالدینی همت کرد تا در سال 1377 این ارکستر تشکیل شود. آن زمان دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم از تشکیل این ارکستر حمایت کرد.

نخستین اجرا هم به خوانندگی محمدرضا شجریان و با اجرای آثاری از علی تجویدی به صحنه رفت. از آن سال تا کنون این ارکستر به کارش ادامه داده و اجراهای بسیاری را در مسیری پرفراز و نشیب روی صحنه برده است.
ارکستر ملی ایران در مقاطعی کارش حتی به تعطیلی هم کشید؛ اما تعطیلی‌ها هم نتوانست آن را از بین ببرد و تا به امروز به حیاتش ادامه داده است.

فخرالدینی، کیارس، شهبازیان، کاشف، آساتریان، پاشایف، ‌مرتضی‌پور، علی‌پور واثقی و نادر مشایخی کسانی هستند که در این سال‌ها چوب رهبری ارکستر ملی ایران را به دست گرفته‌اند. خوانندگان بزرگی هم در کنار این ارکستر به صحنه رفته‌اند.

حال اما جای خالی گروهی یا ارکستری ثابت در حوزه موسیقی نواحی ایران به شدت احساس می‌شود.

موسیقی نواحی سرچشمه‌ی موسیقی ردیف دستگاهی ایران است. نغمه‌ها و سازها و شعرهای این موسیقی آنقدر متنوع هستند که آدمی گاهی انگشتِ حیرت به دهان می‌گیرد.

ایده گروهی متشکل از نوازندگان و خوانندگان موسیقی مناطق مختلف ایران، سال‌ها پیش با همتِ پیمان بزرگ‌نیا عملی شد. گروهی که نامش «سازینه» بود. این گروه گاهی هم اجرایی را به صحنه می‌برد. اما دشواری‌هایِ جمع کردن این هنرمندان در کنار هم و البته هزینه‌های سنگین، آنها را کم‌کار کرده بود. به همین دلیل گروه «سازینه» فقط گاهی تشکیل می‌شد، اجرایی به صحنه می‌برد و بعد فعالیتش متوقف میشد.

دیشب اما در تالار وحدت ارکستری با عنوانِ «ارکستر موسیقی نواحی» رونمایی شد؛ آن هم در قالب رویدادی که هفته‌ی بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی نام دارد.

این ارکستر در واقع همان گروه «سازینه» بود که این بار گویا قرار است تحت عنوانِ «ارکستر موسیقی نواحی» فعالیتش را ادامه دهد.
فارغ از اینکه عنوانِ «ارکستر موسیقی نواحی» برای این گروه مناسب هست یا نه، جمع شدنِ اهالی موسیقی از نقاط مختلف ایران در قالب یک گروه بی‌شک برای مخاطبان جذاب است.

گروهی که می‌تواند هر بار و در هر اجرا رپرتواری متفاوت داشته باشد. هر کدام از حاضران در این گروه از هنرمندانِ توانمند منطقه خودشان هستند و در هر اجرا می‌توانند بخش‌هایی از موسیقی منطقه خودشان را روایت کنند.

سفر به دیگر سو...

شامگاه سه‌شنبه 17 اسفند 1400، از ساعت 21 و 30 دقیقه، ارکستری متشکل از 50 نوازنده و خواننده از نقاط مختلف ایران روی صحنه‌ی تالار وحدت آمد. پوشش نوازندگان به گونه‌ای بود که رنگین‌کمانی از اقوام مختلف ایران را پیش روی مخاطبان قرار می‌داد.

برای ادای احترام به بانوی لالایی‌خوانِ مردمِ قشقایی، تصویری از زنده‌یاد بانو پروین بهمنی در مقابل ارکستر قرار گرفته بود. بهمنی لالایی‌خوانِ مردمان قشقایی بود که اواخر مهرماه امسال درگذشت. بهمنی در زمان حیاتش یکی از اعضای ثابت گروه «سازینه» بود.

مقامِ «چمری» آغازگر ماجرا بود. احسان عبدی‌پور در سرنایش دمید تا در سوگِ پروین بهمنی «چمری» بنوازد. «چمری» مقامی است در موسیقی لرستان که در سوگِ بزرگان نواخته می‌شود.

گام بعد سُرنا نوازی در «سه پا» است. سه‌پا یکی از ریتم‌های معروف موسیقی لرستان است که در مراسم رقص و پایکوبی نواخته می‌شود. بابک پیمانی هم با تنبک‌نوازی، سرنا را همراهی کرد. کمانچه‌ها هم هم‌نوازی می‌کردند.

ملودی‌ها یکی پس از دیگری نواخته و خوانده می‌شود و هر‌ملودی به ملودی بعدی راهی باز می‌کند.

حسین خضری دیوان می‌نوازد و کردی می‌خواند، آوازش را استاد خراسانی با دوتار ادامه می‌دهد.

آواز در نقطه‌ی شروعِ ترانه‌ای کردی تمام می‌شود. همه با هم می‌نوازند و یک صدا ترانه‌ای کردی را می‌خوانند.

نیِ چوپانی می‌نالد و باز هم آوازی کردی ادامه‌ی راه است.

ریتم کردی بالا می‌گیرد و سازها همه را به وجد می‌آورد. عبدی پور با سرنا نقطه‌ی اوجِ هر تصنیف است. وقتی او در سازش می‌دمد، تماشاگران هم هلهله و تشویق‌شان بالا می‌گیرد.

ایوب سعیدی بر دوتارش زخمه‌ می‌زند و دوتارها و تنبورها با او همراه می‌شوند. کوبه‌ای‌ها هم ریتم می‌گیرند تا حسین ولی نژاد تصنیفی از موسیقی شمال خراسان را بخواند.

هنگامه‌ی طنینِ بالابان و قوپوز و آواز آذری است. عاشق احد ملکی حیدربابا را می‌خواند و بلافاصله هم تصنیف دیگری را آغاز می‌کند.

کورش اسدپور که تا کنون خاموش بوده، با آوازی از دیار بختیاری سوز آوازهای این منطقه را روایت می‌کند.

از چهارمحال و بختیاری به گیلان می‌رویم تا محمود فرضی‌نژاد آهنگی ترانه‌ای گیلکی مهمان‌مان کند.

نوبت به احساسِ لبریز شده‌ی محمد باجلاوند می‌رسد. کمانچه می‌نوازد و آوازی لری می‌خواند. از معشوق گلایه می‌کند. آوازش به ترانه‌ی «کُچکله شیرازی» ختم می‌شود؛ ترانه‌ای که روایتِ عاشقیِ مردی از دیار زاگرس است که دلبسته‌ی دخترکی شیرازی می‌شود.

رباب و قیچک و سفر به سیستان و بلوچستان بخش بعدیِ این اجرا است. فاروق رحمانی رباب می‌نوازد و نوازنده‌ی قیچک او را همراهی می‌کند.

تنبورنوازانِ آمده از غرب ایران آوازی از دردها و درمان‌های‌شان سر می‌دهند:

درمانی زامان دَردَکه‌ی کاریم / هه ورازی ناله‌ی شوآن بیداریم

از غرب به شمال شرقی و منطقه‌ی ترکمن‌صحرا می‌رویم. طواق سعادتی با دوتارش روی ریتم‌های خاصِ منطقه ترکمن آوازی با جان و دل می‌خواند.

خالو قنبر راستگو که در پیشانیِ گروه نشسته، نیِ جفتی‌اش را به لب می‌رساند و در آن می‌دمد. دختران کیدی هم با او کوبه‌ای می‌نوازند.
خالو با سازش ما را به بوشهر می‌برد تا خودمان را در حس و حالِ ساحلِ خلیج فارس حس کنیم.

از آنجا که برنامه در بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی است، آخرین سفر باز هم به لرستان است تا مقامِ خسرو شیرین را بشنویم.
احسان عبدی‌پور باز هم در سُرنا می‌دمد تا مقدمه‌ی مقامِ خسرو شیرین را روایت کند. باجلاوند آواز سر می‌دهد:

به یارب یاربِ شب زنده داران
به امیدِ دل امیدواران
به آنهایی که در کشتی نشستند
چو کشتی شان شکست
دل بر تو بستند

«خسرو شیرین» ادامه دارد و کوروش اسدپور آواز را ادامه می‌دهد.

خوشا مرز ایران عنبر نسیم / که  خاکش  گرامی‌تر از زرَ و سیم

عبدی‌پور مقام «خسرو و شیرین» را به «دوپا» ختم می‌کند. دوپا ریتمی شاد در موسیقی لرستان است که در مجالس شادی نواخته می‌شود و هر شنونده‌ای را به وجد می‌آورد.

سفر تمام می‌شود. موسیقی ما را حسابی سرِ حال کرده است. از شمال تا جنوب، از شرق تا غرب ایران را یک ساعته دور زدیم. به راستی که آدمی اگر به نوایِ سازها دل بدهد، سفری زیبا را تجربه خواهد کرد. نوازندگانِ ارکستر موسیقی نواحی یا همان گروه «سازینه» تنها سه روز برای اجرای این برنامه تمرین داشته‌اند. این هماهنگی در این زمان کوتاه تحسین‌برانگیز است.

سفرِ دلچسب‌مان با اهالیِ سازینه به دور ایران، مرا به این فکر فرو برد که چه خوب بود اگر این گروه با حمایت‌های دولتی می‌توانست فصلی یک بار تشکیل شود و اجرایی برای علاقه‌مندان به موسیقی نواحی داشته باشد.
شاید زمان آن فرا رسیده که موسیقی نواحی هم در عین داشتنِ گروه‌های مستقل از هر منطقه، یک گروهِ ملی هم داشته باشد.

پی‌نوشت:

این مراسم به جز اجرای گروه سازینه یک سخنران هم داشت. حمیدرضا نوربخش مدیرعامل خانه موسیقی در سخنانی کوتاه بر لزوم حمایت از این گروه تاکید کرد.
محمود شالویی مدیر کل حوزه وزارتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم قرار بود یکی از سخنرانان این مراسم باشد که ترجیح داد صحبتی نکند تا موسیقی زودتر شروع شود.

مجری این برنامه هم ماجرای جالبی داشت. مخاطبانی که در تالار وحدت بودند به شدت منتظر و مشتاق شروع برنامه بودند. مجری هم با پرحرفی‌هایش حوصله‌ی حاضران را سر برد، تا در نهایت یکی از حاضران از او خواست صحنه را ترک کند؛ او هم رفت و دیگر بازنگشت.

انتهای پیام/