خطرناک‌ترین کشورها از نظر تابش فرابنفش خورشید کدام‌اند؟
کشورهایی مثل نیوزیلند، استرالیا و شیلی در قطب جنوب و کشورهای اسکاندیناوی در مجاورت قطب شمال از خطرناک‌ترین مناطق تابش فرابنفش هستند که سالانه با آمار بالای سرطان پوست مواجه می‌شوند.
به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری تسنیم به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی سازمان محیط زیست، ابراهیم حاجی‌زاده در خصوص اثرات و پیامدهای تخریب لایه اوزون اظهار کرد: در ارتفاع 15 تا 50 کیلومتری بالای سطح زمین، لایه‌ای به‌نام استراتوسفر وجود دارد که حجم زیادی از مولکول‌های 3اتمی اکسیژن به‌نام اوزون در آن تجمع کرده‌اند. مولکول‌های اوزون گرچه ناپایدار هستند ولی توانایی جذب پرتوی مرگبار فرابنفش خورشید موسوم به UV-B را دارند. این لایه که به اوزون مشهور است از موجودات کره زمین در برابر این اشعه خطرناک همانند یک سپر محافظت می‌کند.
وی ادامه داد: اوزون در حالت عادی و در سطح زمین گازی بسیار سمی است که تماس با آن باعث سوزش و التهاب دردناک دستگاه تنفسی می‌شود اما در جو فوقانی، لایه‌ای محافظ را تشکیل می‌دهد که تخریب آن موجب می‌شود پرتوی فرابنفش خطرناک خورشید صدمات جبران‌ناپذیری به موجودات روی کره زمین وارد آورد، از جمله این صدمات می‌توان به آسیب‌دیدگی عدسی چشم (آب‌مروارید) و کوری، آفتاب‌سوختگی و نهایتاً سرطان پوست، تضعیف سیستم دفاعی بدن، پیری زودرس، اختلال در مکانیزم فتوسنتز گیاهان و کاهش محصولات کشاورزی، کاهش رشد و نابودی فیتو پلانکتون‌های موجود در آب دریاها که منبع اصلی غذایی موجودات بزرگتر به‌شمار می‌روند و کمک به افزایش پدیده زمین‌گرمایی اشاره کرد.
مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه اوزون با اشاره به پیمان‌نامه‌های بین‌المللی برای جلوگیری از تخریب این لایه، گفت: تشکیل کنوانسیون وین در سال 1985 برای حفاظت از لایه اوزون و به‌دنبال آن عقد پروتکل مونترال در خصوص مواد مخرب (کاهنده) لایه اوزون در سال 1987 درواقع نقطه آغازی بر گسترش همکاری‌های بین‌المللی در سطح جهان برای حفاظت از لایه اوزون استراتوسفری زمین بود.
حاجی‌زاده اضافه کرد: کنوانسیون وین ضمن تعیین چهارچوب فعالیت‌های علمی و تحقیقاتی در زمینه حفاظت از لایه اوزون و همچنین تعهدات و شرح وظایف و مسئولیت‌های کشورهای امضاکننده آن، ضرورت تبادل اطلاعات و همکاری‌های علمی، فنی، قانونی، حقوقی و مالی و تلاش کشورها در راستای گسترش آگاهی‌های عمومی را در این زمینه مورد تأکید قرار داده است.
وی تصریح کرد: پروتکل مونترال نیز به‌عنوان متمم کنوانسیون وین، چارچوب روش‌ها و راهکارهای اجرایی برای رسیدن به اهداف و سیاست‌های تصریح‌شده در کنوانسیون وین و حذف تولید و مصرف مواد مخرب لایه اوزون را مشخص کرده است. کشورهای امضاکننده هر دو معاهده به‌عنوان متعهدین اصلی، باید در تطابق با الزامات معاهده‌نامه‌ها و همچنین بر اساس توانایی‌های بالقوه خود وظایف ذیل را به انجام رسانند:
ـ همکاری از طریق مشاهدات، پژوهش و مبادله اطلاعات منظم جهت فهم بهتر و ارزیابی اثرات فعالیت‌های انسان بر لایه اوزون و اثرات تغییرات لایه اوزون بر سلامت انسان و محیط زیست
ـ اتخاذ تدابیر مناسب قانونی و اداری و همکاری در هماهنگ‌سازی خط‌مشی‌های شایسته جهت کنترل، تحدید، تقلیل یا جلوگیری از فعالیت‌های انسانی تحت اختیار و کنترل آنان، هرگاه تشخیص داده شود که این فعالیت‌ها به‌یقین و یا احتمالاً موجب اثرات سویی هستند که از دگرگونی یا دگرگونی محتمل لایه اوزون ناشی می‌شود.
ـ همکاری در تدوین اقدامات، رویه‌ها و ضوابط موردتوافق، جهت اجرای این کنوانسیون به‌منظور تصویب پروتکل‌ها و الحاقیه‌ها
ـ همکاری با ارگان‌های ذی‌صلاح بین‌المللی جهت اجرای مؤثر این کنوانسیون و پروتکل‌هایی که عضو آن‌ها است.
مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه اوزون گفت: مهمترین اهداف پروتکل مونترال ارائه فهرست مواد مخرب لایه اوزون تحت کنترل این پروتکل، تدوین برنامه زمانی برای کاهش تدریجی و حذف کامل مواد مخرب لایه اوز.ن و در نظر گرفتن سازوکارهای عملی برای کمک به کشورهای درحال‌توسعه است. به‌دنبال تصویب کنوانسیون وین و پروتکل مونترال اصلاحیه‌های لندن، کپنهاک، مونترال و پکن و کیگالی بر پروتکل مونترال تدوین شد و به تصویب رسید.
حاجی‌زاده درباره وضعیت تغییرات لایه اوزون در جهان اظهار کرد: تقریباً هیچ روند قابل‌ملاحظه‌ای بین سال‌های 1997 تا 2016 در ستون کلی اوزون بین مدارهای 60 درجه شمالی و جنوبی مشاهده نشد و مقدار آن تقریباً زیر دو درصد میانگین سال‌های 1964 تا 1980 تخمین زده می‌شود اما با وجود این، از سال 2000 میلادی در بیرون از نواحی قطبی ضخامت اوزون در استراتوسفر بالایی بین یک تا سه درصد در هر دهه افزایش داشته است.
وی تصریح کرد: تغییرات یا ترمیم لایه اوزون در نیمه دوم قرن حاضر با الگوهای مختلف افزایش و کاهش خود کمی پیچیده به‌نظر می‌رسد. درحالی که انتظار می‌رود حفره بزرگ اوزون جنوبگان در فصل بهار در دهه 2060 به سطح میزان قبلی خود پیش از 1980 برسد، پیش‌بینی می‌شود که در عرض‌های جغرافیایی میانه نیمکره شمالی در دهه 2030 و عرض‌های متوسط نیمکره جنوبی در اواسط قرن حاضر یعنی 2050 به مقادیر قبل از 1980 تغییر کند.
مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه اوزون بیان کرد: علاوه بر این طبق آخرین مشاهدات ماهواره‌ای که انجام گرفته است، حفره اوزون بر فراز قطب جنوب در اکتبر 2021 به بیشینه مساحت خود یعنی 24/8 میلیون کیلومتر رسید که معادل مساحت قاره آمریکای شمالی است و ضخامت اوزون نیز همزمان به 92 دابسون تنزل داشته است. در حالی که مساحت این حفره بزرگتر از متوسط بیش از سه دهه خود به‌نظر می‌رسد اما در مقایسه با انتهای دهه نود و ابتدای 2000 میلادی کوچکتر تخمین زده می‌شود، ضمن اینکه مساحت امسال حفره اوزون در قطب جنوب تا اندازه‌ای تحت تأثیر دمای بسیار سرد استراتوسفری و گردش گردابی شدید بادها روی قطب جنوب پدید آمده است.
حاجی‌زاده ادامه داد: طبق تخمین‌های انجام‌گرفته اگر سطح انباشت کلر در جوّ به‌اندازه اوایل قرن 2000 بود, امروز مساحت حفره با این شرایط حاکم جوی از لحاظ دما و ورتکس قطبی، حدود 4 میلیون کیلومترمربع بزرگتر اتفاق می‌افتاد یعنی به حدود 8/28 میلیون کیلومترمربع می‌رسید.
وی افزود: به‌دنبال کاهش ذخایر طبیعی اوزون در جو بالا، تغییرات دیگر در الگوهای گردشی هوا در لایه استراتوسفر و به‌تبعیت از آن در لایه تروپوسفر بروز و ظهور یافته که این امر نه‌تنها در الگوهای گردشی باد، ابرناکی و بارندگی تغییر ایجاد کرده است بلکه قادر است تغییرات دیگری نیز در اکوسیستم‌های خاکی، آبی و موجودات ایجاد کند. هرچند تخمین‌ها از میزان خالص مضرات تابش فرابنفش خورشید تحت تأثیر کاهش اوزون یا ترمیم نسبی اوزون در برخی نواحی کاملاً تعیین نشده اما این متغیر علاوه بر اوزون تحت تأثیر عوامل دیگری مثل ابرها و ذرات معلق در هوا قرار داشته است که نمی‌توان تخمین‌های دقیقی صورت داد.
مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه اوزون با اشاره به مناطقی از جهان که با خطر بیشتر تابش فرابنفش خورشید مواجهند، گفت: به‌طور کلی اگر بخواهیم مناطق پرخطر در رابطه با تابش فرابنفش خورشید را شناسایی کنیم, باید این سرزمین‌ها را به دو قسمت ثابت و متغیر گروه‌بندی کنیم که مناطق ثابت شامل عرض‌های جغرافیایی و نواحی کوهستانی هستند که عموماً در دوره‌ای از سال, یعنی بهار و تابستان تحت‌الشعاع میزانی قابل توجه از تابش بالای UV قرار دارند.
حاجی‌زاده ادامه داد: نواحی متغیر مربوط به کاهش موقتی اوزون در دوره‌ای از سال هستند که به‌شدت در موقعی از سال تابش زیانبار فرابنفش خورشید را بالا می‌برد؛ مثل کشورهایی که در مجاورت حفره‌های بزرگ اوزون در هر دو سویه قطب قرار دارند. کشورهایی مثل نیوزیلند، استرالیا و شیلی در قطب جنوب و کشورهای اسکاندیناوی در مجاورت قطب شمال که سالانه با آمار بالای سرطان پوست نیز مواجه هستند.
وی درباره وضعیت تغییرات لایه اوزون در کشورمان توضیح داد: ایران از کشورهایی است که در عرض‌های متوسط نیمکره شمالی قرار دارد و مطابق خروجی مدل‌ها انتظار می‌رود در دهه سی قرن بیستم ترمیم این لایه روی سرزمین‌های هم‌عرض ایران انجام بگیرد، ضمناً میانگین اوزون روی سرزمین ایران حدود 286 دابسون با حداکثر و حداقل 310 و 266 به‌ترتیب در ماه‌های مارس و اکتبر در نوسان است که در دهه‌های گذشته کاهش چشمگیری نداشته و همین ناهنجاری بسیار ضعیف با سرعت 0/09 دابسون رو به افزایش است.
مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه اوزون افزود: آلودگی‌های غالب هوا که سلامت و حیات موجودات زنده را تحت تأثیر قرار می‌دهد از طریق اندازه‌گیری‌ها توسط شش شاخص شامل ذرات کمتر از 10 و 2/5 میکرونی، اوزون، منواکسیدکربن، دی‌اکسیدنیتروژن و دی‌اکسیدسولفور صورت می‌پذیرد که بیشتر جهت بررسی کیفیت هوای شهری مورد استفاده قرار می‌گیرند. این آلاینده‌ها به‌صورت مستقیم در تخریب مولکول اوزون در لایه استراتوسفر دخالت ندارند و برای اندازه‌گیری تخریب اوزون شاخص‌های آلودگی نظیر میزان اتم کلر و برم موجود در جو به‌ویژه در لایه استراتوسفر ملاک قرار می‌گیرد، البته برخی از آلاینده‌ها می‌توانند در تولید آلاینده ثانویه اثرگذار باشند که این ارتباطی با لایه اوزون در استراتوسفر ندارد.
حاجی‌زاده توضیح داد: مواد مخرب لایه اوزون و کالاهای حاوی آن در زمان حاضر در 5 ضمیمه طبقه‌بندی شده است که این مواد شامل سی‌اف‌سی‌ها، هالون‌ها، سایر سی‌اف‌سی‌ها، تتراکلرید کربن، متیل کلروفرم، متیل بروماید، هیدرو کلرو فلورو کربن‌ها، هیدرو برومو فلورو کربن‌ها و برومو کلرو متان است. کالاهای مبتنی بر این مواد نیز شامل سیستم تهویه مطبوع متحرک، یخچال و فریزر، کمپرسورهای برودتی، اسپری‌ها، کپسول‌های آتش‌نشانی، بردها و پنل‌های عایق‌کاری و پیش‌پلیمرها است.
وی در خصوص اقدامات ملی در زمینه حذف مصرف مواد مخرب لایه اوزون تحت پروتکل مونترال در کشور گفت: دولت جمهوری اسلامی ایران در سال 1368 کنوانسیون وین و پروتکل مونترال را به تصویب مجلس شورای اسلامی رساند و سپس اصلاحیه لندن و کپنهاگ را در سال 1375 و اصلاحیه مونترال را در سال 1386 و اصلاحیه پکن را در سال 1390 تصویب کرد.
مدیر دفتر طرح ملی حفاظت لایه اوزون تصریح کرد: تاکنون مطابق با برنامه زمانبندی حذف مواد مخرب لایه اوزون تحت کنترل پروتکل مونترال سی اف سی‌ها، متیل کلروفرم و تتراکلرید کربن و متیل بروماید در بخش مصارف آفات غیرقرنطینه ای حذف شده است و حذف هیدرو کلرو فلوروکربن‌ها نیز مطابق با برنامه زمانبندی در حال کاهش تدریجی و حذف مصرف است.
حاجی‌زاده خاطرنشان کرد: تاکنون دستاوردهای حاصل از اجرای طرح‌ها و پروژه‌های مصوب تحت پروتکل مونترال شامل تجهیز و تغییر خط تولید 1378 واحد تولیدی و خدماتی و حذف حدود 9800 تن از مواد مخرب لایه اوزون مشتمل بر کلرو فلورو کربن‌ها، تتراکلرید کربن، متیل کلروفرم، هالون‌ها، متیل بروماید و هیدرو کلرو فلورو کربن‌ها بوده است.
انتهای پیام/+
