نامحرم‌های نشر ایران و چالش‌های پیش رو/ ممیزی ۳ دقیقه‌ای در صدها نسخه کتاب الکترونیک

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشر الکترونیک در حدود سه سال گذشته با شیوع ویروس کرونا، به یکی از گزینه‌های اصلی برای تهیه کتاب‌های مورد نیاز توسط کاربران تبدیل شد. در حالی که رشد استفاده از کتاب الکترونیک تا پیش از این، هر ساله دو برابر بود، در سال‌های پس از کرونا این میزان به چهار برابر تخمین زده می‌شود. بنا بر آمار منتشر شده، گردش مالی کتاب الکترونیک در ایران در سال 96، حدود 20 میلیارد تومان بود، اما در حال حاضر این میزان به حدود 250 میلیارد تومان رسیده است. 

در سوی دیگر میدان، ناشران قرار دارند. نشر ایران که عمدتاً به فعالیت سنتی خود خود کرده و از همین رو، با مشکلات ریز و درشتی از جمله تهیه کاغذ و ملزومات چاپ مواجه بوده است، تصمیم می‌گیرد که در دوران شیوع کرونا کمی پوست‌اندازی کرده و به سمت نشر الکترونیک و استفاده از ظرفیت‌هایی حرکت کند که فناوری برای انسان امروز به ارمغان آورده است. از این منظر نیز اقبال به نشر الکترونیک و کتاب صوتی در سه سال گذشته از سوی ناشران و تعداد عناوین عرضه شده در این بستر روندی صعودی را طی می‌کند. 

با این حال، نشر الکترونیک با چالش‌های متعددی مواجه است. تازه بودن این حوزه برای بسیاری از جمله مسئولان، سبب شده تا مشکلات آن چندان مورد توجه قرار نگیرد و به گفته علی محمدپور، دبیر میز کتاب دیجیتال مرکز ملی فضای مجازی، چندان به رسمیت شناخته نشود؛ این در حالی است که عمده مصرف‌کنندگان این حوزه را گروه‌های سنی 25-35 سال تشکیل می‌دهند و بنا بر آمارهای ارائه شده، 12 میلیون کاربر در ایران از این بستر به صورت قانونی و غیرقانونی استفاده می‌کنند. 

محمدپور در گفت‌وگویی با تسنیم که پیش از این منتشر شد، به ظرفیت‌های نشر الکترونیک در ایران اشاره کرد. عدم حضور ناشران نام‌آشنای حوزه نشر الکترونیک در نمایشگاه کتاب به دلیل جانمایی که آنها «نامناسب» می‌دانستند و می‌توان گفت بی‌توجهی مسئولان به خواسته‌های آنها، سبب شد تا بخش دوم گفت‌وگو را به چالش‌های پیش روی این حوزه اختصاص دهیم. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با این فعال حوزه نشر الکترونیک را می‌توانید در ادامه بخوانید:

*تسنیم: آقای محمدپور در گفت‌وگوی قبلی شما به میزان اقبال مخاطبان به نشر الکترونیک در ایران و رشد چندبرابری آن در هر سال اشاره و تأکید کردید که نشر الکترونیک در ایران، به لحاظ فنی مشکلی ندارد اما با چالش‌های متعددی مواجه است. منظورتان از این چالش‌ها چیست؟

شرکت‌هایی که در این زمینه کار می‌کنند، دانش‌بنیان هستند. ما در حوزه نشر الکترونیک از نظر فنی چالشی نداریم، اما به لحاظ آیین‌نامه‌ای و مسائل حقوقی با چالش‌های متعددی مواجه هستیم. در زنجیره ارزش کتاب هنوز برخی از مسائل ما حل نشده است. ارشاد هنوز آنقدر کتاب الکترونیک را به رسمیت نشناخته است. کتاب رسمی از نظر ارشاد، کتابی است که اعلام وصول شده و مُهر اعلام وصول را دریافت کرده باشد. در نشر الکترونیک هنوز این اتفاق رخ نداده است.

ناشر صوتی که 700 عنوان کتاب صوتی منتشر کرده، نمی‌تواند این امر را اثبات کند. می‌تواند چند لینک ارسال کند، اما از نظر ارشاد، کتابی به رسمیت شناخته می‌شود که در سامانه اعلام وصول ثبت شده باشد. چالش دیگر ناشران الکترونیک و صوتی این است که ارشاد هنوز سامانه اعلام وصول را به کتاب الکترونیک تعمیم نداده است. به لحاظ فنی که مشکلی وجود ندارد، به نظر می‌رسد که مشکل از آنجاست که حوزه نشر الکترونیک از سوی ارشاد مورد بی‌توجهی قرار گرفته است و نگاه جدی به آن وجود ندارد. نگاه ارشاد غالباً کاغذمحور است و هنوز ظرفیت‌های نشر الکترونیک توجه نشان نداده‌اند.

متأسفانه نگاهی در برخی از مسئولان وجود دارد مبنی بر اینکه فکر می‌کنند اگر به نشر الکترونیک بهای بیشتر داده شود، ناشران سنتی دلخور خواهند شد. این نگاه غلطی است؛ چرا که اگر نشر الکترونیک توسعه یابد، بیشترین سود آن یعنی حدود 70 درصد نصیب ناشر سنتی خواهد شد و به جیب پلتفرم نمی‌رود.

*تسنیم: پس قاعدتاً مشکلات حقوقی هم باید بر سر راه ناشران فعال نشر الکترونیک وجود داشته باشد.

بله، وقتی به رسمیت شناخته نشود، مشکلات و چالش‌ها نیز حل نشده باقی می‌ماند. من مثالی در زمینه چالش حقوقی ناشران الکترونیک می‌زنم. نویسنده‌ای از پلتفرم شکایت می‌کند که چرا کتاب من را منتشر کردی؟ پلتفرم هم می‌گوید که کتاب از سوی ناشر کتاب شما عرضه شده است. نویسنده می‌گوید که ناشر از من اجازه نگرفته است؛ بنابراین از پلتفرم شکایت می‌کند! ما با خلأهای قانونی و حقوقی در این زمینه مواجه هستیم. از این قصه‌ها در بازار نشر الکترونیک زیاد است. متولی این حوزه ارشاد است و حل مسائلی از این دست برعهده اوست.

*تسنیم: با توجه به مواردی که اشاره کردید و با در نظر گرفتن اقبال چند برابری از نشر الکترونیک و صوتی در سه سال اخیر، به نظر می‌رسد که وزارت ارشاد یک گام عقب‌تر از حوزه نشر الکترونیک و حتی بازار قدم برمی‌دارد.

کاملاً همین‌طور است. از نظر ارشاد فیدیبو، طاقچه و ... به اندازه یک ناشر کوچک کاغذی نیست. در حالی که انتشار کتابی در قالب کتاب صوتی هزینه‌برتر است.

*تسنیم: راه حل مشکلاتی را که اشاره کردید، در چه می‌بینید؟

راه حل کوتاه‌مدت در این است که متولی امر، به این حوزه رسمیت بدهد؛ چنانکه در تمام دنیا این کار انجام شده است. در ایران، کتاب الکترونیک هیچ‌گونه حمایتی از ارشاد ندارد؛ چون به رسمیت شناخته نشده است. به عنوان نمونه اگر یارانه‌ای به مخاطبان داده شود، مخاطب نمی‌تواند بن خود را در حوزه نشر الکترونیک مصرف کند؛ چرا که تأکید ارشاد بر نشر کاغذی است. این نگاه قشری است. کتاب اگر در قالب کاغذ منتشر شود یا در تبلت نشان داده شود یا در قالب صوت برود، تفاوتی دارد؟ کتاب، کتاب است. قرآن، کتاب است؛ چه در قالب نشر کاغذی به چاپ رسیده باشد چه در قالب نشر الکترونیک عرضه شده باشد. رسیدن به این نقطه که نگاهمان به ماهیت قضیه باشد نه قالب و جعبه کار، مستلزم رسیدن به نگاهی عمیق‌تر به نشر الکترونیک است.

*تسنیم: در سال‌های اخیر به ویژه پس از شیوع کرونا، ما با استقبال مخاطبان به نشر الکترونیک مواجه بودیم. سوی دیگر این میدان، اقبال ناشران به عرضه کارهایشان از بستر نشر الکترونیک بود؛ موضوعی که پیش از آن به دلیل عدم اعتماد یا ناآگاهی کمتر رخ می‌داد. نشر الکترونیک نشان داد که هم برای ناشر و هم برای مخاطب ظرفیت‌های متعددی دارد. این حوزه چه ظرفیتی در زمینه نشر کتاب می‌تواند به ارشاد و به طور کلی فرهنگ عمومیارائه دهد؟

ظرفیت‌هایی در حوزه نشر الکترونیک وجود دارد که غیر قابل تصور است. به عنوان نمونه، اگر آماری از میزان رمان‌های منتشر شده خارجی و ایرانی به دست بیاوریم، به این نتیجه می‌رسیم که تعداد قابل توجهی از آثار داستانی که در سال منتشر می‌شود، متعلق به رمان‌ها و داستان‌های خارجی و ترجمه شده است. این نسبت به شدت متفاوت است و می‌توان مدعی بود که 95 به 5 است. سؤال اینجاست: چرا رمان ایرانی فرصت رشد ندارد؟ اگر نویسنده‌ای از یکی از شهرستان‌های دور، رمانی نوشته باشد، چقدر شانس انتشار آن را دارد؟ من که در این فضا و بازار هستم، می‌گویم بسیار کم، مگر اینکه آن نویسنده خیلی تاپ باشد.

این جوان احتمال دارد در آینده نویسنده بزرگی باشد؟ بله، محتمل است. وقتی ما شرایطی را ایجاد می‌کنیم که اثرش را نمی‌تواند منتشر کند، از بازار خارج می‌شود و نوشتن را کنار می‌گذارد. این در حالی است که پلتفرم‌ها به راحتی می‌توانند اثر او را منتشر کنند. ناشران الکترونیک می‌توانند در تعاملی با وزارت ارشاد، در نشر رمان و ادبیات ایرانی نقش تعیین‌کننده ایفا کنند.

شعار آمازون این است که در پنج دقیقه، کتابت را منتشر کن! ما در ایران برعکس عمل می‌کنیم، نویسنده ایرانی چرا در پلتفرم ایرانی نمی‌تواند کتاب خود را منتشر کند؟ این نشان می‌دهد که ما شرایط را برای رشد ادبیات ایرانی فراهم نمی‌کنیم؛ این در حالی است که شرایط و ظرفیت برای این کار وجود دارد.

از سوی دیگر، نشر الکترونیک در زمینه ممیزی و اعمال تغییرات در کتاب‌ها نیز می‌تواند در مقایسه با نشر کاغذی موفق‌تر و سریع‌تر عمل کند. اگر کتابی قبل از ممیزی چاپ شود، بعد مشخص شود که نیاز به اعمال تغییراتی است، ناشر باید تمام نسخه‌های چاپ شده راخمیر کند. در حوزه نشر الکترونیک اینطور نیست، مثلاً کتابی منتشر شده و از آن، چند صد نسخه به فروش رفته است. بعداً متوجه می‌شویم که نکته‌ای در کتاب وجود دارد که باید تغییر کند، می‌توان در کمترین زمان ممکن این تغییرات را هم در نسخه‌های فروش نرفته و هم در نسخه‌های فروش رفته اعمال کرد. منظورم این است که ممیزی در این سیستم بسیار راحت‌تر و با هزینه کمتری صورت می‌گیرد؛ در زمانی حدود سه دقیقه. این نشان می‌دهد که نظارت بر این سیستم راحت‌تر از نشر کاغذی است.

بازار نشر الکترونیک دارد به صورت ارگانیک رشد می‌کند؛ بدون ذره‌ای حمایت. حمایت که نمی‌شود، سنگ‌اندازی هم می‌شود.

*تسنیم: در میان گروه‌های مختلفی که در نشر الکترونیک حضور دارند، ما با کمترین عناوین حوزه نشر کودک و نوجوان مواجهیم. علت چیست؟

ما در حوزه نشر دانشگاهی و نشر کودک و نوجوان رشدی نداشته‌ایم. در بازار کتاب الکترونیک گروه‌های سنی 25-35 سال بیشترین مخاطبان را تشکیل می‌دهند. بر همین اساس عمده آثار عرضه شده، در حوزه‌های ادبیات، روانشناسی و ... است و در حوزه دانشگاهی، کودک و نوجوان و کمک آموزشی هنوز بازاری شکل نگرفته است.

این امر از دلایل مختلفی نشأت می‌گیرد؛ نخست آنکه ناشر رغبت نکرده به این حوزه وارد شود و یوزری هم وارد این حوزه نشده است. ما در این رابطه با ضعف در اطلاع‌رسانی مواجه هستیم. جوانان(گروه سنی 25-35 سال که بیشترین کاربران نشر الکترونیک هستند) بیشتر در نت‌ها و شبکه‌های اجتماعی حضور دارند و از این فضا مطلع‌اند، اما زنان خانه‌دار و بچه‌ها بیشتر با تلویزیون در ارتباط هستند. در این دست از رسانه‌ها ما با اطلاع‌رسانی کاملی در زمینه استفاده از نشر الکترونیک مواجه نیستیم.

نشر الکترونیک فرهنگ عمومی را تحت تأثیر خود قرار داده و دارد این کار را ادامه می‌دهد. اما هنوز در حوزه فرهنگ عمومی جایگاهی برای نشر الکترونیک در نظر گرفته نشده؛ این در حالی است که از این بستر 100 هزار عنوان اثر عرضه شده است.

در حوزه دانشگاهی بدون ورود نهادهای مرتبط مانند وزارت علوم، این حوزه شکل نمی‌گیرد. به نظر می‌رسد که آنها در این زمینه دغدغه دارند اما بیشتر متمایل به این سمت هستند که خودشان پلتفرمی بسازند و از آن بستر، کارهای خود را عرضه کنند، در واقع بخش خصوصی را محرم نمی‌دانند. مگر دانشگاه‌های دنیا با آمازون همکاری نمی‌کنند؟ اینجا نیز ما با چالش مواجه هستیم.

انتهای پیام/