طرح‌های انتقال آب بین‌حوضه‌ای چالش‌های اجتماعی را تشدید کرده است
عضو هیئت علمی دانشگاه تهران گفت: پروژه‌های انتقال آب در سال‌های جاری اعتراضات اجتماعی بسیاری را در سطح کشور در پی داشته است.
مهدی اسماعیلی بیدهندی, عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم در رابطه با طرح‌های انتقال آب اظهار کرد: در ایران طرح‌های انتقال آب نخستین بار در دوران حکومت صفوی و در سال 998 هجری شمسی مطرح شد. بحث انتقال آب کارون به زاینده‌رود نخستین طرح انتقال آبی بود که در کشور مطرح شد.
وی افزود: بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی تا سال 1398 حدود 45 پروژه انتقال آب بین حوضه‌ای با حجم انتقال بیش از 5 میلیارد مترمکعب در سال تعریف شده که بیشتر از یک‌سوم آن‌ها به مرحله بهره‌برداری رسیده و الباقی در مراحل مطالعاتی و اجرایی قرار دارند. همچنین بر اساس این گزارش 11 پروژه انتقال آب از مبدأ دریا به استان‌های مرکزی کشور به حجم بیش از 1.5 میلیارد مترمکعب در سال در مراحل مطالعاتی و اجرایی قرار دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران تصریح کرد: هر ساله طرح‌های انتقال آب زیادی با پشتوانه قدرت و نفوذ سیاسی از سوی اشخاص ذی‌نفوذ استان‌های خشک و نیمه خشک به دولت ارائه می‌شود اما این طرح‌ها که بسیار هزینه‌بر هستند, نهایتاً هیچ نتیجه مثبتی برای کشور ندارند. پروژه‌های انتقال آب در حالی پیگیری می‌شوند که در سال‌های جاری این پروژه‌ها اعتراضات اجتماعی بسیاری را در سطح کشور در پی داشته است, ذی‌نفعان حوضه مبدأ حق‌آبه مرسوم خود را طلب می‌کنند و از انتقال آب به استان‌های دیگر به‌خصوص برای مصارفی به غیر از شرب ناراضی هستند.
اسماعیلی بیدهندی با بیان این که در حال حاضر مسئله تأمین آب به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است, گفت: افزایش تقاضا برای آب در برخی از مناطق، گاه موجب توجیه انتقال آب از یک حوضه دوردست و پرآب‌تر به حوضه‌ای کم آب شده است. انتقال آب از منطقه‌ای به منطقه دیگر در ابتدا شاید موجب برطرف شدن مشکل تأمین آب، افزایش رشد اقتصادی و بهبود رفاه اجتماعی در حوضه مقصد شود اما در درازمدت مشکلات اجتماعی، هیدرولوژیکی و زیست محیطی را در پی دارد.
وی ادامه داد: هنگامی که آب از منطقه‌ای خارج می‌شود, فعالیت‌های جدید اقتصادی و تولیدی که نیازمند آب هستند در حوضه مبدأ کاهش می‌یابند و فعالیت‌های قبلی در معرض تهدید قرار می‌گیرند؛ در این صورت روند رشد اقتصادی منطقه مبدأ کند خواهد شد و برای ساکنان شهرهای مبدأ انتقال آب غیرقابل قبول است که آب در دسترس آن‌ها که می‌تواند برای آبادانی و رونق اقتصاد منطقه آن‌ها به کار رود, برای رشد اقتصادی منطقه دیگر استفاده شده است و این موضوع نارضایتی‌های اجتماعی را در بر دارد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران به برخی تجربیات جهانی طرح‌های انتقال آب اشاره کرد و توضیح داد: در ایالات متحده شهرهای غربی که با افزایش جمعیت مواجه شدند برای تأمین کمبود، آب را از کشاورزان محلی شمال کالیفرنیا خریداری کرده تا بتوانند نیازهای در حال گسترش خود را در جنوب کالیفرنیا تأمین کنند. این موضوع موجب شد تا زمین‌های آبی شمال کالیفرنیا به مرور خشک و استفاد‌ه‌ناپذیر شدند.
اسماعیلی بیدهندی اضافه کرد: طرح انتقال آب رودخانه کلرادو نیز مشکلات فراوانی در حوضه مبدأ به وجود آورد؛ در این طرح که تمام آب رودخانه کلرادو به سایر حوضه‌های خشک و درحال توسعه آمریکا منتقل می‌شود؛ به تقریب تمام گونه‌های طبیعی پرندگان و آبزیان رودخانه کلرادو از دست رفتند و تالاب‌های آن نیز در خطر خشک شدن قرار گرفته است.
وی بیان کرد: طرح انتقال آب در کشور نپال نیز سبب شده است صنایع ثانویه و کشاورزان حوضه مبدأ دچار ضرر شوند در حالی که تنها به کشاورزان حوضه مبدأ غرامت پرداخت شده است. اوج پروژه‌های انتقال آب در قرن نوزدهم و مربوط به کشورهای آمریکا و اروپا بوده است. درصد زیادی از پروژه های کشورهای توسعه‌یافته با هدف تأمین آب شرب برای مردم انجام شده است. در حال حاضر بعضی پروژه‌های انتقال آب در جهان در کشورهایی نظیر آمریکا، اسپانیا، ترکیه و مصر به دلیل آثار محیط زیستی و عدم توجیه اقتصادی متوقف شده است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در رابطه با تفاوت انتقال آب درون حوضه‌ای و بین حوضه‌ای توضیح داد: انتقال آب درون حوضه‌ای زمانی است که آب بین دو شهری که در یک حوضه آبریز قرار دارند منتقل شود که در این صورت پیامدهای زیست محیطی اقتصادی و تنش‌های سیاسی و اجتماعی میان مردم شهرهای مبدأ و مقصد کمتر خواهد بود. موضوعی که در حال حاضر در کشور ما مشکل‌ساز شده, انتقال آب بین حوضه‌ای است که این انتقال یا از منابع آبی موجود در حوضه‌های آبریز دیگر و یا از طریق شیرین‌سازی و انتقال آب دریای خزر و خلیج فارس صورت می‌گیرد.
اسماعیلی بیدهندی تأکید کرد: ما تنها در جایی مجاز به انتقال آب بین‌حوضه‌ای هستیم که گزینه‌های مرسوم دیگر مانند بازچرخانی آب و استفاده از فاضلاب تصفیه شده امکان‌پذیر نباشد و یا این طرح‌ها در نواحی اجرا شود که تعارضات اجتماعی و سیاسی کمترین میزان خود را داشته باشد.
وی در رابطه با راهکارهای جایگزین طرح‌های انتقال آب گفت: راهکارهای مختلف باید بررسی شود, برای نمونه انجام مطالعات آمایش سرزمین, استفاده از منابع آب جایگزین، بهره‌گیری از آبخیزداری و آبخوان‌داری برای افزایش ظرفیت تولید آب از بارش های فصلی، افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی، شرب و صنعت، مدیریت صحیح آبیاری و رعایت الگوی مصرف, گسترش صنایع در مناطق پرآب و استفاده از فاضلاب تصفیه شده و بازچرخانی آب باید مورد توجه قرار گیرد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه تهران خاطرنشان کرد: توسعه تفکر انتقال آب بیش از اینکه به عنوان یک راه حل برای تعادل در چرخه آب باشد, یک نامتوازنی محسوس هم در مبدأ و هم در مقصد به وجود آورده است لذا در نظر گرفتن ملاحظات متأثر از اجرای پروژه‌های انتقال آب ضروری است. نتایج نشان می‌دهد تداوم کم آبی نباید توجیهی برای طرح‌های انتقال آب باشد.
تجربه ناموفق کشورها در انتقال آب بین حوضه‌ای
انتهای پیام/
