مشارکت شرکت‌های خودروساز با هنرستانها کافی نیست/ "خدمت سربازی" مانع اشتغال فارغ‌التحصیلان هنرستان
مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش گفت: یکی از اهرم‌هایی که در اشتغال فارغ‌التحصیلان هنرستانها اختلال ایجاد می‌کند بحث خدمت سربازی است؛ از ستاد کل نیروهای مسلح تقاضا دارم در حل این مشکل به ما کمک کنند.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ مهارت‌آموزی در مدارس سال‌هاست که در نظام‌های آموزشی پیشرفته مورد توجه قرار گرفته است چه بسا بسیار بیشتر از نمرات بالای دانش‌آموزان؛ به عنوان مثال بیش از دو سوم دانش‌آموزان در اتریش پس از پایان پایه هشتم، با گذراندن دوره یک ساله پیش فنی و حرفه‌ای، آموزش فنی و حرفه‌ای را برای ادامه تحصیل انتخاب می‌کنند و 80 درصد آموزش خود را در محیط‌های کار واقعی دریافت می‌کنند.
در مدارس فنی و حرفه‌ای تمام وقت دوره‌های آموزشی 5 ساله هستند و در رشته‌های مهندسی، هنر و صنایع دستی، بازرگانی، مدیریت و خدمات، توریسم، بهداشت و پرستاری و کشاورزی و جنگل‌داری تحصیل می‌کنند اما در آموزش فنی و حرفه‌ای دو گانه دوره‌های آموزشی بسته به رشته انتخابی بین دو الی چهار سال است. دانش‌آموزانی که در سیستم دوگانه ثبت‌نام می‌کنند چهار پنجم از مدت زمان آموزش را در شرکت‌ها و محل کار و یک پنجم از زمان آموزش را در مدارس می‌گذرانند و بدین ترتیب مستقیم با دنیای کار مرتبط می‌شوند، پاداش افزایشی نیز برای شرکت‌کنندگان در این دوره‌های آموزشی پیش‌بینی شده که توسط شرکت‌ها پرداخت می‌شود و در سال آخر به 80 درصد دستمزد کارمند ماهر می‌رسد.
در ایران نیز تغییر نظام آموزشی حافظه محور به مهارت محور سال‌هاست به عنوان یک مطالبه از سوی خانواده‌ها و فارغ‌التحصیلان مدارس در حال پیگیری است، اما تا به امروز نتیجه‌ای به همراه نداشته است.
ماحصل چنین شرایطی باعث شده است تا دانش‌آموزانی از مدارس فارغ‌التحصیل شوند که دروس آموزش‌دیده را به دلیل تکیه صرف بر حافظه محوری فراموش کرده‌اند و در این میان مهارت خاصی را نیز در مدرسه فرا نگرفته‌اند بنابراین فرد برای یافتن شغل چاره‌ای ندارد جز اینکه یکبار دیگر هزینه‌ای را صرف کند تا مهارتی را فرابگیرد یا اینکه باز هم ادامه تحصیل و اخذ مدرک دانشگاهی را انتخاب کند که در آن حوزه نیز با چالش‌های بسیاری مواجه هستیم و در نهایت کشور با جمعیتی از افراد با تحصیلات تکمیلی اما بدون تخصص مواجه است.
در بحث مشکلات نظام آموزشی کشور در حوزه آموزش مهارت به دانش‌آموزان و چرایی عدم تحقق این هدف با عباس بیات مدیرکل دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش گفت‌وگویی داشتیم.
مشروح این گفت‌و‌گو در ادامه تقدیم مخاطبان تسنیم می‌شود.
تسنیم: سال‌هاست موضوع آموزش مهارت به دانش‌آموزان از سوی مسئولان مختلف کشور مورد تأکید قرار می‌گیرد اما طرح‌های مختلف مهارت‌آموزی در مدارس با شکست مواجه می‌شود؛ این عدم موفقیت چه دلایلی دارد؟
یکی از مواردی که باعث شده نظام آموزشی کشور از هدف مهارت‌آموزی و یا علم نافع عقب بماند جهت‌گیری نظام آموزشی به سمت آموزش‌های آکادمیک و دانشگاهی بوده است. هر چند در سند تحول بنیادین اعلام شد هدف آماده کردن دانش‌آموزان برای زندگی است اما این هدف در طراحی برنامه درسی مغفول مانده است و سیطره دانشگاه و کنکور همچنان در تدوین محتوا و برنامه‌ریزی وجود دارد.
نکته بعدی اصرار به نظم رشته‌ای، علمی و محتوای موضوعات درسی به صورت جداگانه است که باعث می‌شود فضا برای حضور مهارت در برنامه درسی اندک باشد.
آموزش‌های مهارت محور جزو سبد برنامه درسی نیست
در دوره متوسطه طرح‌های مهارت‌آموزی همچون کاد یا ایران مهارت جزو سبد برنامه درسی نبود و به عنوان کار اضافه در فعالیت‌های فوق برنامه طراحی شد. تنها دو ساعت درس کار و فناوری در طول هفته در سبد اصلی برنامه درسی مدارس متوسطه اول لحاظ شده است. از سوی دیگر عناوین درسی مختلف در دوره متوسطه دوم اجازه اختصاص ساعات بیشتر به موضوع مهارت‌آموزی را نمی‌دهد.
همه ما به مسائلی اهمیت می‌دهیم که برای آن ارزشیابی می‌شویم وقتی طرح‌های مهارت‌آموزی همچون کاد یا ایران مهارت سهم مهمی در ارزشیابی دانش‌آموزان ندارد، هم مسئولین مدرسه و هم دانش‌آموزان به دروس ریاضی، علوم یا عربی زمان بیشتری اختصاص می‌دهند. یکی از راه‌های حل مشکل این است که زمان درس کار و فناوری و دروس مهارت محور افزایش یابد، دروس مختلف تجمیع، عناوین عام و با رویکرد پروژه محور ارائه شود.
تسنیم: تجمیع دروس به معنای کاستن از تعداد درس‌ها است؟ آیا می‌توان دوره متوسطه دوم را عمومی کرد و دیگر شاخه نظری، فنی و حرفه‌ای و کاردانش وجود نداشته باشد؟
دروس باید تجمیع شوند
اکنون در دنیا تجاربی برای تجمیع دروس وجود دارد، در برنامه درسی ملی ایران، حوزه‌های یادگیری تعریف شده است اما این حوزه‌ها باید به صورت تلفیقی در کتاب‌ها و برنامه درسی ارائه شود؛ به عنوان مثال می‌توان دروس ریاضی و علوم دوره متوسطه اول را تلفیق و برنامه درسی تلفیقی ایجاد کرد، در دنیا رویکرد استم در آموزش‌های مهندسی، تکنولوژی، علوم و هنر وجود دارد، می‌توان مهارت ریاضی، علوم و هنر را با یکدیگر تلفیق و دروس با رویکرد پروژه محور ارائه کرد البته این موضوع الزاماتی برای تدوین محتوا و تربیت معلم نیاز دارد.
نیاز است معلمانی تربیت شوند تا توانایی تدریس چند ماده درسی را داشته باشند این موضوع حتی به لحاظ ساماندهی نیروی انسانی به نفع آموزش و پرورش است.
دوره متوسطه دوم طبق مبانی نظری سند تحول بنیادین یک دوره نیمه تخصصی است و بر وجود گرایش تخصصی نرم اشاره شده است در حقیقت دوره متوسطه دوم واسطه‌ای میان دوره عمومی (ابتدایی و متوسطه اول) و دوره کاملاً تخصصی دانشگاه است و باید ماهیت نیمه تخصصی آن حفظ شود.
رشته‌های درسی دوره متوسطه باید کاهش یابد
اینکه رشته‌ها و زمینه‌ها چقدر تقسیم شده و تعداد آنها چقدر باشد، آیا دسته‌بندی فعلی یعنی 4 رشته نظری، 41 رشته فنی و حرفه‌ای و حدود 160 رشته شاخه کاردانش نیاز است؟ به عنوان یک کارشناس معتقدم این تعدد، کارایی ندارد و باید رشته‌ها را با نگاه به علم نافع تلفیق کنیم به عنوان مثال ساحت هنر و علوم انسانی از هم جدا نیستند اما دانش‌آموزان رشته علوم انسانی مهارت خاص دیگری ندارند که از آن استفاده کنند یا به دانش‌آموزان رشته هنر فقط هنر و مهارت هنری آموزش می‌دهیم که با مفاهیم علوم انسانی و شناخت جامعه آشنا نیستند.
اصل اینکه در دوره متوسطه دوم شاخه‌ها و رشته‌هایی وجود داشته باشد قابل قبول است اما تعداد رشته و میزان ورود تخصصی نیازمند اصلاح است.
تسنیم: آیا مطالعات تطبیقی انجام شده تا بدانیم وضعیت آموزش مهارت در سایر کشورها چگونه است و از این تجارب در مدارس داخل کشور استفاده شود؟
مطالعات تطبیقی در کشور زیاد انجام شده اما در استفاده از این تجربیات باید شرایط کشور در نظر گرفته شود. یکی از دلایل عدم موفقیت در حوزه مهارت‌آموزی این بود که در سال 67 با تغییر اولیه نظام آموزش و پرورش کشور، ایجاد نظام جدید و شاخه کاردانش، توجه به سیستم مهارت‌آموزی کشور آلمان مدنظر و قرار بود در ایران اجرا شود اما به دلیل بی توجهی به زیست بوم کشور این تجربه با شکست مواجه شد.
با وجود آنکه قرار بود دستگاه‌ها و اتحادیه‌ها به صورت گسترده در آموزش مهارت به کمک آموزش و پرورش بیایند، دانش‌آموزان ذیل قانون کار قرار بگیرند یعنی آموزش و درس خواندن در شاخه کاردانش برای آنها سابقه کار محسوب شود، بیمه و حقوق کارآموزی داشته باشند اما این اهداف تحقق پیدا نکرد. به این دلیل که طرحی در آلمان وجود دارد تا اتحادیه‌ها نقش‌آفرینی ویژه در بحث آموزش مهارت داشته باشند و دانش‌آموزان قرارداد اشتغال داشته و حقوق دریافت کنند، این فرایند در سیستم توسعه اقتصادی، مالیات، بازار کار، تولید و خدمات کشور آلمان تعریف شده است اما چنین شرایطی در ایران فراهم نبود.
در ایران نقش‌آفرینی صنعت، کشاورزی، بازار کار، اتحادیه‌ها، صنوف، کارگاه‌ها، بخش‌های تولیدی و خدماتی در آموزش اندک است
تسنیم: صنعت و بازار کار باید نیروی مورد نیاز خود را از میان فارغ‌التحصیلان مدارس تأمین کنند چرا این همکاری وجود ندارد تا مشخص کنند، نیروی انسانی مورد نیازشان چه شاخص‌هایی داشته باشد؟
در چند سال اخیر فرهنگ مشارکت بین آموزش و پرورش و دستگاه‌ها در حال توسعه است، اکنون با دستگاه‌های مختلف همکاری وجود دارد اما این همکاری به قدر کفایت نیست؛ به عنوان مثال با نیروی دریایی ارتش، نیروی دریایی سپاه، سازمان بنادر و کشتیرانی در حوزه رشته‌های دریایی فعالیت مشترک داریم.
در بورس مشارکت‌هایی ایجاد شده و سازمان بورس رشته‌ای را تعریف و حمایت می‌کند.
همکاری شرکت‌های خودروسازی با فراز و نشیب‌هایی همراه است با توجه به ظرفیت شرکت‌های خودروساز میزان مشارکت به اندازه حجم اقتصادی و تولیدی در اختیار آنها نیست.
شرکت‌های خودروساز در تجهیز هنرستانها به تعداد بسیار محدود مشارکت کردند و به تازگی رشته‌ای برای خدمات پس از فروش خودرو ایجاد شده است اما میزان مشارکت با حجم نیاز هماهنگ نیست و باید بسیار بیشتر باشد.
دلیل عدم مشارکت خودروسازان در تربیت نیروی انسانی می‌تواند محل گفت‌و‌گو باشد، بنگاه‌ها و واحدهای تولیدی زمانی انگیزه پیدا می‌کنند در حوزه آموزش و نیروی انسانی سرمایه‌گذاری کنند که رقابت در تولید وجود داشته باشد و کیفیت محصولات و خدمات اهمیت بسیاری داشته باشد. وقتی در بازار رقابت باشد، شرکت تولیدی و خدماتی تلاش می‌کند سهم خود را از بازار حفظ کند و در این میان یکی از مهمترین عوامل تخصص نیروی انسانی است و دوران دانش‌آموزی بهترین زمان برای آموزش مهارت خواهد بود.
هم‌اکنون بخش خصوصی کشور در حال رشد است و شرکت‌های دانش‌بنیان شکل گرفته، این موضوع می‌تواند نقطه عطف افزایش نیاز بازار کار به نیروی انسانی متخصص باشد، امیدواریم با توجه به نام‌گذاری سال 1401 شاهد باشیم بنگاه‌های تولیدی و نهادهای خصوصی برای مشارکت با آموزش و پرورش و ارتقای کیفیت نیروی انسانی همراهی خود را افزایش دهند.
تسنیم: شرکت‌های دانش‌بنیان در بحث آموزش مهارت به دانش‌آموزان با آموزش و پرورش همراهی دارند؟
خیر تا امروز این اتفاق رخ نداده است اما با توجه به نام‌گذاری سال 1401، دستگاه‌های مختلف در مورد شرکت‌های دانش‌بنیان طرح‌ها و برنامههای خود را تدوین می‌کنند، وزارت آموزش و پرورش نیز این اقدام را انجام داده است که می‌تواند در بحث مهارت‌آموزی بسیار موثر باشد.
نمونه‌هایی از نیازهای آموزش و پرورش در حال تدوین است تا به تفاهم‌نامه و همکاری واقعی بیانجامد، شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند به هنرستان‌های کشاورزی وارد شوند و به بهره‌وری، افزایش سطح زیر کشت و مکانیزاسیون کمک کنند تا بتوانیم افزایش تولیدات محصولات کشاورزی را داشته باشیم.
شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند به هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش در به روزآوری محتوا و تجهیز کمک کنند حتی دانش‌آموزان می‌توانند برای آموزش مهارت به شرکت‌های دانش‌بنیان بروند البته نوع دانش و مهارتی که ارائه می‌دهند باید متناسب با سطح دانش‌آموزان باشد.
همچنین تفاهم نامه‌ای با معاونت علمی ریاست جمهوری در حال تبادل است و شرکت‌های دانش‌بنیان برای ایجاد خانه‌های خلاق و کارآفرینی فراخوان شده‌اند.
تسنیم: آمار داوطلبان کنکور نشان‌دهنده کاهش تعداد پسران است و این موضوع حکایت از کاهش تب مدرک‌گرایی در کشور و تمایل فارغ‌التحصیلان مدارس به اشتغال دارد، آماری از میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان هنرستانها وجود دارد؟
تا به امروز برنامه‌ای برای رصد میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان هنرستانها نداشتیم و صرفاً خود را مسئول آموزش آنها می‌دانستیم البته پژوهش‌های موردی در یک استان و برای برخی رشته‌ها انجام شده است.
این اعداد در طرح‌هایی که وزارت کار یا مرکز آمار کشور انجام داده‌اند قابل احصاست تا بدانیم شاغلین کشور دارای چه مدرکی هستند و دیپلم آنها در کدام شاخه است، در آمار سال 95 این موارد احصا شده و البته میزان اشتغال فارغ‌التحصیلان هنرستانها پایین‌تر از حد انتظار است.
یکی از محور برنامههای مدنظر ما این است تا بتوانیم نحوه اشتغال فارغ‌التحصیلان را با هماهنگی وزارت کار بدانیم یعنی آمار فارغ‌التحصیلان را به آنها ارائه بدهیم تا گزارش بدهند که آیا اکنون شاغل هستند یا خیر.
یکی از اهرم‌هایی که در اشتغال فارغ‌التحصیلان هنرستانها اختلال ایجاد می‌کند بحث خدمت سربازی است، دانش‌آموز اگر به دانشگاه رفته و ادامه تحصیل بدهد از معافیت تحصیلی برخوردار است اما دانش‌آموز هنرستانی که مهارت داشته و کار فراگرفته است، اگر بخواهد مشغول به کار شود چون 18 سال دارد باید به سربازی برود.
از ستاد کل نیروهای مسلح تقاضا دارم در حل این مشکل به ما کمک کنند فرایند فعلی دانش‌آموزان پسر را به سمت کنکور سوق می‌دهد بنابراین باید طرح‌هایی برای حمایت از اشتغال این دانش‌آموزان ارائه شود همانطور که ستاد کلی نیروهای مسلح برای رفتن به دانشگاه معافیت تحصیلی ارائه می‌کند معافیت شغلی و حرفه‌ای هم برای دانش‌آموزان هنرستانی که شاغل می‌شوند، ارائه شود.
یا اینکه فارغ‌التحصیلان هنرستانها در شرکت‌های وابسته به صنایع دفاع و شرکت‌های دانش‌بنیان ذیل آن سربازی طی کنند یا اگر در یک واحد تولیدی مشغول به کار شدند تا 4 سال معافیت حرفه‌ای داشته باشند و بعد از آن به سربازی بروند این روند می‌تواند به توسعه حضور دانش‌آموزان در هنرستانها و حتماً به رونق تولید و اشتغال کشور کمک کند.
انتهای پیام/
