روند آستانه؛ ابتکار عملی برای خروج سوریه از بحران و توطئه خارجی

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، این فشارها را می‌توان در چند محور کلی تقسیم کرد:

1. فشار بر دمشق در نهادهای منطقه‌ای و بین‌المللی
2. تحریم اقتصادی دمشق
3. تشکیل نهادهای بین‌المللی برای حمایت از اپوزیسیون
4. اعزام تروریست‌ها به سوریه
5. حمایت رسمی تسلیحاتی، مالی و لجستیکی از معارضین مسلح
6. و تحمیل نسخه‌های برون‌رفت از بحران توسط نهادهای بین المللی (یا همان طرح اتحادیه عرب و طرح کوفی عنان)

در این میان، بیشترین فشارها از ناحیه «شورای امنیت سازمان ملل» بود که با فشار فرانسه، ایالات متحده و اتحادیه عرب، از همان ماه‌های اول بحران، صدور قطعنامه‌های تند علیه دمشق را در دستور کار داشت.

اولین قطعنامه در اکتبر 2011 و در حالی که هنوز سوریه وارد مرحله جنگ نیابتی نشده بود، توسط فرانسه، انگلستان، آلمان و پرتغال ارائه شد. فشارها به حدی بود که روسیه و چین، مجموعا 16 بار به گزینه  «وتو» متوسل شدند.

در این بین، اوج ابتکارات شورای امنیت هم طراحی سازوکار «نشست‌های ژنو» بود که ابتکار عمل اصلی را نماینده سازمان ملل در امور سوریه برعهده داشت و آنها همزمان با تحولات نظامی، حکومت سوریه را برای پذیرش خواسته‌های خودشان تحت فشار قرار داده بودند.

در واقع یک نوع هم‌افزایی میان فشار نظامی (از طریق صدور تروریسم به داخل سوریه)، فشار دیپلماتیک (حمایت علنی از اپوزیسیون، تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب، حمایت از اپوزیسیون در مجمع عمومی سازمان ملل و...)، فشار اقتصادی (تحریم سوریه) و فشار حقوقی (شورای امنیت) ایجاد شده بود تا دمشق در برابر خواسته‌های خارجی تمکین کند. در چنین وضعیتی دور اول و دوم نشست ژنو در ژوئن 2012 و ژانویه 2014 برگزار شد.

اما ایستادگی ارتش و نظام سوریه در کنار حضور پررنگ مقاومت و روسیه در میادین نبرد، موازنه‌های نظامی را برهم زد تا اینکه با آزادسازی کامل حلب، روند تحولات نظامی به طور کامل به سود دمشق رقم خورد.

از طرف دیگر، پیامدهای 5 سال بحران داخلی و جنگ، نه‌تنها سوریه بلکه کشورهای همجوار آن را تحت فشار قرار داده بود و در چنین وضعیتی بود که ابتکار عمل جدیدی در فضای دیپلماسی ارائه شد: «ساز و کار آستانه»

در نشست‌های آستانه، برای اولین بار محوریت معارضین را نه گروه‌های سیاسی مقیم هتل‌های ترکیه و عربستان، بلکه گروه‌های معارض مسلح حاضر در میدان تشکیل می‌دادند. هدف از این نشست‌ها، ایجاد آتش‌بس در سوریه، اعاده حاکمیت ملی و صیانت از تمامیت ارضی سوریه و مقابله با تروریسم بود. کشورهای ایران، روسیه و ترکیه هم به عنوان طرف‌های خارجی ضامن آتش‌بس، در طراحی و شکل‌گیری این سازوکار نقش اساسی داشتند.

به این ترتیب، عملا یک سازوکار خارج از اراده آمریکا و کشورهای عربی شکل گرفت که اولا با واقعیت‌های میدانی و سیاسی سوریه منطبق بود و ثانیا در زمینه ایجاد آتش‌بس و کاهش آلام ملت جنگ‌زده سوریه، کارآمدی بسیار بالایی از خود نشان داد.

ابتکار عمل آستانه، بازتاب میدانی قابل توجهی داشت و ارتش سوریه و متحدین هم موفق شدن از طریق ایجاد آتش‌بس در مناطق مختلف و تمرکز بر یک عملیات خاص، به سرعت سرزمین‌ها را پاکسازی کنند.

تمرکز درابتدا علیه داعش بود و به سرعت، طومار دولت خلافت را در هم پیچید. در مرحله بعد، به صورت نوبتی مناطق تحت سیطره معارضه پاکسازی شد و به این ترتیب از میان مناطق مختلفی که مشمول آتش‌بس شدند، تنها منطقه «ادلب» تحت سیطره معارضین باقی ماند و بقیه مناطق (مثل غوطه شرقیه، قلمون شرقی، درعا، قنیطره، قلمون غربی، شمال غرب حماه و...) آزاد شدند.

در عرصه سیاسی هم عملا سازوکار ژنو متوقف شده یا به تعبیر دقیق‌تر، به نشست‌های کم‌نتیجه مثل «تدوین قانون اساسی» تنزل پیدا کرد و  به این ترتیب، فشارهای دیپلماتیک علیه دمشق هم به میزان محسوسی کم شد.

حالا بیش از 5 سال از شکل‌گیری روند آستانه می‌گذرد و عمر آتش‌بس سراسری در سوریه هم به بیش از دو سال رسیده است. با این حال، هنوز پرونده نظامی در این کشور بسته نشده و کشورهای خارجی (به ویژه ترکیه و آمریکا) به صورت مستقیم در بخشی از خاک سوریه حضور دارند؛ حضوری که از نگاه دولت مرکزی و طبق قانون اساسی سوریه، «اشغال» خوانده می‌شود.

هفتمین دور نشست‌های آستانه امروز در حالی برگزار شد که برخی طرف‌ها احتمال می‌دهند به زودی شاهد عملیات نظامی جدیدی در سوریه خواهیم بود.

کارنامه سازوکار آستانه به این شکل بود که در مبارزه با تروریسم، به دولت خلافت خودخوانده تروریست‌های داعش پایان داد؛ قلمرو تحت سیطره تروریست‌های هیئت تحریر الشام یا همان جبهه النصره سابق به نصف کاهش داد و بقیه گروه‌های معارضه مسلح رو به شمال سوریه منتقل کرد.

برخی پیش‌بینی می‌کنند که سازوکار آستانه این بار وارد مرحله جدیدی می‌شود و مبارزه با «قسد» را در دستور کار قرار می‌ده؛ گروهی که بسترساز حضور اشغالگران آمریکایی در سوریه است و به نظر می‌رسه در صورت خروج آمریکا، حتی یک روز هم دوام نیاره!

ترکیه سال‌هاست اصرار دارد که «قسد» در لیست گروه‌های تروریستی مد نظر سازوکار آستانه قرار بگیرید. ضمن این‌که از همان ابتدا، یکی از اهداف اصلی آستانه، «حمایت از تمامیت ارضی سوریه» بود و قسد یکی از گروه‌هایی است که به صورت مستقیم تمامیت ارضی سوریه را تهدید می‌کند.

انتهای پیام/