سیزدهمین شماره مجله «خردورزی»، ویژهنامه «موسیقی شناختی» در تیر ماه 1401 منتشر شد. این شماره از «خردورزی» به تبیین اندیشهها، مسائل، انگارهها، و چالشهای «موسیقی شناختی» میپردازد. «خردورزی» به مدیرمسئولی دکتر رفیعالدین اسماعیلی، سردبیری مجید رحیمی و با مدیریت هنری عرفان خلیلیفر و طراحی جلد توسط علیرضا ذاکری منتشر میشود.
مجله «خردورزی» در این شماره شامل چهار پرونده با عناوین و گفتگوهای فلسفه و موسیقی در گفتوگو با دکتر علیرضا بلیغ؛ خدمت یاخیانت موسیقی؟؛ دین و موسیقی در گفتوگو با آیتالله ابوالقاسم علیدوست؛ چالش فقه و موسیقی در گفتوگو با حجتالاسلام دکتر مجتبی فلاحتی؛ غفلت هارمونیک، شناخت و موسیقی در گفتوگو با دکتر محسن ردادی؛ مدیریت نا اهلان بر ساختارهای موسیقایی در گفتوگو با دکتر محمود اکرامیفر؛ زیبای زشت؛ سیاست و موسیقی در گفتوگو با دکتر محمدصادق کوشکی؛ موسیقی و ظرفیتهای برباد رفته در گفتوگو با مصطفی محدثی خراسانی.
آنچه در ادامه میخوانید متن سرمقالۀ شماره سیزدهم از مجله «خردورزی» است:
نغمهی روح | درآمدی بر ماهیت و سرآغاز موسیقی
موسیقی هنری است که فلسفیترین معماها را ارائه میدهد و سرشار از معانی است. اندیشمندان توصیفهای پیرامونی بسیاری در وصف موسیقی بیان کردهاند اما پس از گذشت سالهای متمادی، تعریف دقیق و واحدی از موسیقی و نقطه آغاز آن ارائه نشده است، زیرا پاسخ به این پرسشهای ساده و پرتکرار، اگر ممتنع نباشد سهل هم نیست.
توضیح مفهوم موسیقی معمولاً با ایدهی صدای سازمانیافته بودن موسیقی آغاز میشود. البته اندیشمندان این عرصه اذعان دارند که نمونههای زیادی از صداهای سازمانیافته وجود دارد که موسیقی نیستند، مانند گفتار انسان و صداهایی که حیوانات و ماشینهای غیرانسانی تولید میکنند؛ به همین جهت، دو شاخصهی دیگر را به تعریف نخستین اضافه میکنند، یکی از آنها توسل به «tonality» یا اساساً ویژگیهای موسیقی، مانند زیروبم و ریتم است[1] و دیگری ویژگیها یا تجربههای زیباییشناختی است؛[2] برخی وجود هر دو شرط را لازم و برخی یک شرط را نیز کافی میدانند.
از سوی دیگر شاید موسیقی از جمله مسائلی باشد که نمیتوانیم بهراحتی از چیستی و چگونگی آن سؤال کنیم، «چگونه میتوان بهراحتی پرسید: شعر چیست؟ هنر چیست؟ زیبایی چیست؟ روح چیست؟ انسان چیست؟ عدم چیست؟ نیستی چیست؟ چیستی چیست؟ بسیار زیادند چیزهایی که نمیشود آنها را تعریف کرد، مثل خود وجود.»[3] نغمه و آوا و موسیقی، همانند شعر، اشک، عشق، و… نخستینی ندارد و هنر، بعد از طوفان اتفاق میافتد، حال چه طوفان درونی باشد و چه طوفان بیرونی، چه طوفان نوح باشد و چه طوفان روح.
موسیقی همواره با منحنی وجود انسان عجین بوده و به همین جهت، دائماً موردتوجه اندیشمندان، حاکمان و جوامع مختلف قرار گرفته است. برخی موسیقی را بهترین ابزار برای تحریک عواطف و احساسات میپندارند و بسیاری آن را عامل همافزایی بیشتر جوامع میدانند. بزرگان علوم دینی نیز باتوجهبه رسالت شناساندن استعدادهای درونی انسان، همواره نسبت به رابطه موسیقی و انسان نظر داشتهاند.
موسیقی نعمتی است از نعمتهای الهی که میتوان از آن بهرههای نیک برد و یا آن را به نقمتی مبدل ساخت که جز کینه و عذاب حاصل نگردد، چنانکه جناب مولوی میگوید: «آن دلیلی کو تو را مانع شود، از عمل آن نقمت صانع شود.»
ازآنجاکه نقطهی عطف تمام نزاعهای تاریخ، انسان و جهتدهی استعدادهای او بوده است، همواره از هرآنچه مرتبط با انسان میشود برای رسیدن به اهدافی خاص در جبههی حق و باطل بهره بردهداری شده است. به بیان دیگر، انسان را نمیتوان با غیر از آنچه با او عجین است همراه کرد، پس بهترین راه همراه سازی انسان، علاقهمندی اوست.
موسیقی بهمثابه یکی از مهمترین علاقهمندیهای بشر، همواره دستخوش تغییر و تحولات متعددی بوده است. گاهی ابزار تحریک برافراشته شدن جنگ علیه دشمن درون و بیرون بوده و بشر را از گورستان روح به فروبشر رهانیده و گاهی نغمهساز رشد و تعالی بشر گشته و او را از بشر به فرابشر پرواز داده است.
در سیزدهمین شماره از مجلّه تخصّصی «خردورزی» قصد داریم به اندیشهها، مسائل، انگارهها، و چالشهای «موسیقی و انسان در جهان معاصر» بپردازیم. در این شماره تلاش کردهایم از دریچهی سیاست و دین و اجتماع، مسئله موسیقی را به بحث و گفتگو بگذاریم.
برخی از مهمترین موضوعاتی که در این ویژهنامه به آن پرداختهایم، عبارتند از: جایگاه عرف در موضوعشناسی و مصداقشناسی مسئله موسیقی، بررسی مواجههی فقها و حاکمیت با پدیده موسیقی، جریانشناسی نقش مطبوعات در رشد و تعالی موسیقی، تحول و نوگرایی موسیقی در بستر فرهنگی مدرنیته، جایگاه موسیقی در حکمرانی داخلی و سیاستهای بینالمللی، ظرفیتهای جامعهشناختی موسیقی، مدلسازی محاسباتی دانش موسیقی، موسیقی و زیستشناختی انسان، و …
---------
[1]. Scruton, Roger, 1983, Understanding Music, in The Aesthetic Understanding: Essays in the Philosophy of Art and Culture, Manchester: Carcanet Press, pp. 77–100.
[2] .Hamilton, Andy, 2007, Aesthetics and Music .
[3] . قیصر امینپور؛ گزیده اشعار؛ نشر مروارید، سال نشر 1386 ش.
انتهایپیام/