کرکره‌های نیمه باز-۱۵| قصه پر اندوه خمیر شدن ۵۰ درصد کتاب‌های یک کتابفروشی
مدیر کتابفروشی فردوسی لاهیجان می‌گوید در طول ۳۵ سال فعالیت خود در این صنف تاکنون چنین وضعیتی از نظر اقتصادی وجود نداشته است، تا جایی که او حالا ۵۰ درصد از کتاب‌هایش را باید خمیر کند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، صنعت نشر در سال‌های اخیر با موانع و مشکلات اقتصادی بسیاری روبرو بوده است؛ با این حال فعالان این عرصه کوشیده‌اند تا به حیات خود به هر نحو ممکن ادامه دهند. در این میان، کتابفروشان که حلقه نهایی صنعت نشر به شمار می‌روند، با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم می‌کنند.
از یک سو کُمیت فرهنگ کتاب و کتابخوانی با وجود دو دهه تلاش همچنان می‌لنگد و از سوی دیگر شرایط اقتصادی حال حاضر دست خیلی‌ها را از کتاب کوتاه کرده است. با این حال در سال‌های اخیر اقبال جامعه ایرانی به کتاب و مطالعه بیشتر از گذشته شده است. اما طبق آمارهای رسمی همچنان دسترسی به کتاب در ایران با نواقصی همراه است. بنا به گفته معاون فرهنگی وزارت ارشاد، بیش از نیمی از مردم کشور به کتابفروشی‌ها دسترسی ندارند.
توسعه ویترین کتاب در سطح کشور یکی از خواسته‌های به حق فعالان نشر در سال‌های گذشته بوده است. توسعه کتابفروشی‌ها اگرچه در تهران و در شهرهای بزرگ با سرعت بیشتری حرکت کرده است، اما در شهرستان‌ها و نقاط کمتر برخوردار موفقیت‌ها ناچیز است.
سرمایه‌گذاری برای تأسیس یک کتابفروشی به نظر می‌رسد که راهی پرخطر است؛ زیرا در سال‌های اخیر اقتصاد کتابفروشی‌ها صدمات بسیاری دیده و بسیاری از آنها تعطیل شده یا تغییر کاربری داده‌اند. وقتی پای درد دل کتابفروشان بنشینیم، خواهیم دید که عوامل مختلفی برای عدم موفقیت کتابفروشی‌ها در ایران وجود دارد. بسیاری از کتابفروشان به حضور پلتفرم‌هایی چون دیجی‌کالا در بازار فروش کتاب‌سازان اشاره می‌کنند؛ غول‌هایی که در سایه اهمال سال‌های اخیر وزارت ارشاد در صدور مجوزها سربرآورده‌اند و حالا بازار صنعت نشر را بلعیده‌اند.
از سوی دیگر، برخی نیز به رقابت نابرابر با ناشران مطرح و خوشنام حوزه کتاب که به دلیل مشکلات اقتصادی خود اقدام به فروش مستقیم آثارشان آن هم با تخفیف به مخاطبان می‌کنند، خرده می‌گیرند. اما موضوعی که این روزها به عنوان مهمترین عامل از آن یاد می‌شود، فروش با تخفیف کتاب است؛ چه توسط ناشر، چه ناشر کتابفروش‌ها و چه پلتفرم‌های مجازی.
به نظر می‌رسد، عوامل مختلفی برای پاسخ به این پرسش که چرا کتابفروشی‌ها در ایران جان نمی‌گیرند، وجود دارد؛ عواملی که خبرگزاری تسنیم در ادامه پرونده «کرکره‌های نیمه‌باز» که به معضلات کتابفروشی‌ها در ایران می‌پردازد، در گفت‌وگو با «محمدتقی فلاح طریقی»، مدیر کتابفروشی فردوسی لاهیجان و مدیر انتشارات ندای سبز شمال به بررسی آنها پرداخته است.
وضعیت فعلی کتابفروشی‌ها در 35 سال اخیر بی‌سابقه است
فلاح طریقی 35 سال پیش کتابفروشی فردوسی را در لاهیجان تأسیس کرده و حالا وضعیت اقتصادی را در این صنف بی‌سابقه می‌داند. فلاح عمده‌ترین مشکل را کمرنگ شدن فرهنگ مطالعه در کشور و عدم حمایت ناشران از کتابفروشی‌ها عنوان می‌کند. مشروح گفت‌وگوی تسنیم با این کتابفروش لاهیجانی در ادامه آمده است:
*تسنیم: در سال‌های اخیر اقتصاد نشر با مشکلاتی مواجه شده است؛ شما شرایط فعالیت در کتابفروشی‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
من از سال 1366 در شغل کتابفروشی و نشر فعالیت دارم؛ در طول این 35 سال هرگز چنین وضعیتی را در این صنف مشاهده نکرده‌ام. من 35 سال است که در مکان فعلی کتابفروشی دارم و این‌گونه نبوده که به دلیل تغییر مکان بخواهم مشتریانم را از دست بدهم. شرایط اقتصادی کتابفروشی‌ها در چند سال اخیر به اندازه‌ای وخیم بوده است که تاکنون سابقه نداشته است.
این مشکلات در شهرستان‌ها و نقاط دور از پایتخت پررنگ‌تر است. برخی از این مشکلات از سوی همکاران ناشر برای کتابفروشان پدید می‌آید. برخی ناشران چوب حراج به کتاب‌های خود می‌زنند و مستقیم به عرضه با تخفیف کتاب می‌پردازند. من هم یک ناشر هستم اما هیچ‌گاه به خود اجازه نمی‌دهم چوب حراج به سرمایه‌ام بزنم، چرا که کتاب منتشر شده تنها متعلق به من نیست، بلکه مترجم، نویسنده، کتابفروش و... نیز از آن سهمی دارند.
نگاه اقتصادی در نشر معنا ندارد
عرضه مستقیم کتاب توسط ناشر آن هم با تخفیف یعنی اقتصادی نگاه کردن به نشر، در حالی که به نظر من فعالیت در حوزه نشر و کتابفروشی در درجه اول از روی عشق و علاقه است و نگاه اصلاً نگاه اقتصادی نیست که اگر بود من و صدها کتابفروش دیگر در ایران یا تغییر شغل داده بودیم یا مِلکمان را اجاره داده یا فروخته بودیم و چندین برابر سود می‌بردیم.
در طول این 35 سال، ما در کتابفروشی فردوسی لاهیجان اواخر مرداد و اوایل شهریور ماه چند کامیون کتاب از تهران داشتیم؛ امسال این چند کامیون رسید به 100 تا 200 جلد که یک نیسان هم نمی‌شد. من به طور متوسط روزانه 7 کارتن کتاب از تهران داشتم، اما در کل سال 1400 مجموعاً 20 کارتن کتاب سفارش دادم.
روز پنجشنبه بعد از 15 روز دو جلد کتاب در فروشگاه ما به فروش رفته است. طبیعی است که اگر محل ارتزاق من از نشر و کتابفروشی بود، حالا باید کارتن‌خواب می‌شدم. همکارانی که مِلکشان اجاره‌ای است و کارمند نیز دارند که در وضعت بدتری به سر می‌برند. اکنون در هر کتابفروشی بالغ بر چند میلیارد کتاب وجود دارد که اگر معادل آن را در بانک سرمایه‌گذاری کنیم ماهی 20 میلیون تومان حداقل سود دارد.
استادان دانشجویان را ترغیب به مطالعه نمی‌کنند
*تسنیم: اشاره کردید که در طول این 35 سال چنین وضعیتی سابقه نداشته است، چه اتفاقی افتاده که با این رکود اقتصادی در کتابفروشی‌ها مواجه شده‌ایم؟
اولاً این حاصل اتفاقات چند سال اخیر است. برای نمونه، ما شاهد یک رکود علمی در دانشگاه‌ها هستیم. استاد با 20 صفحه جزوه درس می‌دهد و دانشجو را ترغیب به مطالعه بیشتر نمی‌کند. دانشجو نیز انگیزه و سواد مطالعه را از دست داده است. در جامعه نیز افراد درگیر شبکه‌های اجتماعی شده و از کتاب و کتابخوانی دور شده‌اند. از سوی دیگر، برخلاف گذشته که ناشران کتابفروشان را حمایت می‌کردند، امروز ناشران خود مستقیم کتابشان را با درصد تخفیف می‌فروشند؛ تازه برای فروش بهتر خدمات دیگری هم به مشتریان ارائه می‌کنند از جمله ارسال رایگان که من کتابفروش در فروش مجازی برایم امکان‌پذیر نیست.
همکاران ناشر توجه ندارند که با فروش مستقیم، کتابفروشی‌ها را یکی یکی تعطیل می‌کنند. در سال‌های اخیر تعداد کتابفروشی‌های تعطیل شده رو به افزایش است و این نتیجه اتخاذ سیاست‌های نادرست چه از دورن صنف و چه از بیرون صنف است.
دیجی‌کالا عمده مشتریان کتابفروشی‌ها را از آن خود کرده است
پلتفرم‌های مجازی مانند دیجی‌کالا نیز در این شرایط وضعیت را پیچیده‌تر کرده‌اند. امروز عمده مشتریان کتابفروشی‌ها را دیجی‌کالا از آن خود کرده است.
*تسنیم: خانه کتاب و ادبیات اخیراً طرح فروش مجازی کتاب با حضور کتابفروشی‌ها را راه‌اندازی کرد، شما در این طرح ثبت نام کردید؟
خیر من ثبت نام نکردم، برای اینکه مشکلات خاص خود را دارد. اگر ما در تهران بودیم، به هر حال از امکانات بهتری بهره‌مند بودیم. برای نمونه ادارات ارشاد با پست در تهران هماهنگی‌های بیشتری دارند و تخفیف‌ها نیز بیشتر ارائه می‌شود؛ در شهرستان‌ها پست این تخفیف را به من نمی‌دهد و من برای ارسال کتاب باید هزینه پست را از جیب بپردازم که مقرون به صرفه نیست.
*تسنیم: راهکار پیشنهادی شما برای برون‌رفت از مشکلات فعلی اقتصاد کتابفروشی‌ها چیست؟
اولین راهکار را من در درون صنف می‌بینم. همکاران ناشر مانند گذشته باید از کتابفروشی‌ها حمایت کنند، اکنون بسیاری از کتابفروشان ما با فروش مستقیم ناشران متضرر شده و در پرداخت چک همین ناشران با مشکل مواجه شده‌اند.
ناشر به من کتابفروش نهایت 20 تا 25 درصد تخفیف می‌دهد، تازه برخی کتاب‌ها از جمله کتاب‌های دانشگاهی تاریخ مصرف دارد و اگر در زمان درست فروش نرود باید خمیر شود، یعنی کتابفروش زیان چند برابری می‌کند.
50 درصد کتاب‌هایم باید خمیر شوند
اکنون بالغ بر 50 درصد کتاب‌های کتابفروشی من تاریخ مصرفشان گذشته است؛ نه دلم می‌آید خمیرشان کنم و نه می‌توانم بفروشمشان. راهکار دیگر، ترغیب جامعه به کتاب و کتابخوانی است. فرهنگ کتابخوانی چه در دانشگاه‌ها چه در درون جامعه کمرنگ شده است. این در حالی است که در دنیا با رشد تکنولوژی نه تنها تمایل به کتاب کمرنگ نشده بلکه بیشتر نیز شده است. هنوز شمارگان کتاب در آلمان 400 هزار نسخه است و در انگلستان 250 هزار نسخه؛ آن وقت ما در ایران 100 نسخه‌ای هستیم.
انتهای پیام/؛
