نخستین تصویر رنگی تلسکوپ‌ رصدخانه ملی ایران از کهکشان NGC ۲۳ ثبت شد + تصاویر

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، با ثبت نخستین نور تلسکوپ 3.4 متری رصدخانه ملی ایران، آخرین گام در مرحله تجمیع زیرمجموعه‌های تلسکوپ و تکمیل بزرگ‌ترین طرح علمی ایران برداشته شد. به منظور ارائه توضیحات فنی درباره طرح و فرایند انجام شده نورگیری تلسکوپ، امروز صبح نشست خبری در محل پژوهشگاه دانش‌های بنیادی برگزار شد.

دکتر حبیب خسروشاهی؛ مجری طرح رصدخانه ملی ایران در ابتدای این نشست اظهار کرد: مهم‌ترین کار تا سال 1386 مکان‌یابی پروژه بوده است که این با همکاری دانشگاه زنجان صورت گرفته است. بعد از فاز مکان‌یابی، پروژه برای اجرا به پژوهشگاه دانش‌های بنیادی واگذار شده است.  فعالیت‌های اصلی از سال 1388 آغاز شده است که شامل طراحی مفهومی، طراحی تفصیلی و دوره ساخت بوده است. بعد از مکان‌یابی کار مکان‌پایی آن آغاز شده است ضمن آنکه بیشترین فعالیت‌ها نیز در 4 سال اخیر بوده است.

وی گفت: طبعاً بیشترین فعالیت‌ها در دوره ساخت و 4 سال گذشته بوده است. پیشرفت فیزیکی طرح از سال 1387 بود که کار طراحی مفهومی آغاز شد و سال 1391 طراحی مفهومی به پایان رسید و طراحی تفصیلی آن آغاز شد و در سال 1396 به پایان رسید. رصدخانه ملی ایران در قله 3600 متری قله گرگش واقع شده است؛ این قله از بین 40 قله انتخاب شده است و درواقع کار مکان‌یابی یک کار مدت‌دار و طولانی بوده است.

خسروشاهی گفت: جامعه نجومی ایران خیلی بزرگ نیست اما آرزوهای بزرگی دارد و یکی از نقاط ضعف این جامعه نجومی، شکل‌نگرفتن گروه‌های تحقیقاتی بزرگ نجوم است. ما با طیف گسترده‌ای از موضوعات نجومی و‌ کیهان‌شناسی رو‌به‌رو هستیم که شامل کهکشان‌ها، ستاره‌ها و سیارات فراخورشیدی است.

وی ادامه داد: ما تلسکوپ کلاس 4 متر یا تلسکوپ متوسط می‌خواهیم و بزرگ‌تر از آن تلسکوپ‌های کلاس 8 متری است که 10 مورد از آنها در دنیا وجود دارد. امروز بزرگترین آینه‌ای که در جهان فعال است قطر آینه 10 متری دارد که بزرگتر از 8 متر است. تلسکوپ با استفاده از سه محور، اجرام آسمانی را که مورد نیاز است را نشانه‌گیری می‌کند. بنابراین توان تلسکوپ در رهگیری دقیق اجرام آسمانی بسیار تعیین‌کننده است.

مجری طرح رصدخانه ملی ایران گفت: از طرفی هرچه قطر آینه بزرگتر باشد پرتوهای نور بیشتری را جذب می‌کند و عملاً طیف نوری بزرگتری را در اختیار منجمان قرار می‌دهد که با آن منجمان می‌توانند، اجرام دورتری را در کیهان مشاهده کنند یا اجرام نزدیک به ما که بسیار کم‌نور هستند را  مطالعه کنند، بنابراین ویژگی اصلی تلسکوپ در مشخصات آینه است. تلسکوپ دو محور چرخش اصلی دارد. شیشه‌هایی که به آینه باید تبدیل شود و کار انعکاس نور را انجام بدهد، شیشه 3.4 متری از شیشه سرامیک است که این شیشه ضریب انبساط حرارتی بسیار پایینی دارد و نزدیک به 100 بار نسبت به تغییرات دمایی، حساسیت آن کمتر است و این شیشه با صافی سطح زیر 2 نانومتر صیقل داده شده است.

خسروشاهی تصریح کرد: صیقل حدود 1 نانومتر به ما این امکان را می‌دهد که اجرام آسمانی را در ناحیه طیفی نزدیک به پرتوهای فرابنفش رصد کنیم و تعداد تلسکوپ‌هایی که این ویژگی را دارند زیاد نیست.

وی گفت: یکی از بخش‌های مهم دیگر، بخش "یاتاقان هیدرواستاتیکی" است که کار آن بی‌وزن کردن تلسکوپ است تا یکی از محورها بتواند بدون اصطکاک کار رهگیری اجرام آسمانی را انجام دهد که این یک کار بسیار دشواری بود که توسط همکاران این پروژه انجام شده است. سازه تلسکوپ 90 تن است و این یاتاقان باید 75 تن را بی وزن کند. این تلسکوپ در دی ماه 1399 تست آن در کارخانه انجام و اسمبل شده است.

مجری طرح رصدخانه ملی ایران تصریح کرد: بعد از اینکه کار نصب و تست در کارخانه انجام شد در ابتدای سال 1400 تلسکوپ برای نصب به قله منتقل شد. تمامی اجزای تلسکوپ توسط تیم فنی و مهندسی رصدخانه ملی ایران طراحی شده است. یک بخش مهم تلسکوپ انتهای تلسکوپ است جایی که ابزارهای رصدی تلسکوپ در آنجا قرار می‌گیرند و آن  "آداپتور ابزارگان" است که در انتهای تلسکوپ است که مغز فرماندهی تلسکوپ را در برمی‌گیرد. این ابزار اجازه می‌دهد که چند ابزار را به طور همزمان بر روی تلسکوپ نصب کنیم و در زمان‌ بسیار کوتاهی از یک ابزار به ابزار دیگر سوییچ کنیم و کنترل‌کننده‌های اصلی یا مغز فرماندهی تلسکوپ را نیز دربرمی‌گیرد. اندازه‌گیری جبهه موج در این مجموعه  و در داخل آداپتور انجام می‌شود.

وی ادامه داد: یک زیرسامانه مهم وجود دارد که این تلسکوپ را به یکی از پیشرفته‌ترین تلسکوپ‌های جهان تبدیل می‌کند که "سامانه اپتیک فعال تلسکوپ" است. آینه اصلی تلسکوپ با 60 عملگر محوری معلق است، زمانی که تلسکوپ از یک جسم به جسم دیگر حرکت کرده و رهگیری می‌کند تغییر شکل بسیار کوچکی بر روی سطح آن ایجاد می‌شود و درواقع آینه مقداری خم می‌شود که این عملگرها وظیفه دارند که این خم شدن آینه به خاطر وزن را تصحیح کنند.

مجری طرح رصدخانه ملی ایران بیان کرد: 32 عملگر یا نگهدارنده جانبی که غیرفعال هستند کار بی‌وزن کردن یا بالانس آینه را انجام می‌دهند که اصطلاحاً‌ آینه نیافتد! این آینه نباید در اثر لرزش یا زلزله یا هر چیز دیگری، آسیبی به آن برسد و تعداد زیادی نگهدارنده این موضوع را کنترل می‌کنند.

خسروشاهی ادامه داد: بخش اصلی تلسکوپ، محفظه و‌ گنبد است. زمانی که تلسکوپ می‌خواهد کار رصد را انجام دهد باید به آسمان دسترسی داشته باشد در حالی که در بسیاری از ساعات روز باید پوشیده باشد! و زمانی که آسمان را نگاه و رصد می‌کند باید تبادل هوایی بین درون و بیرون گنبد وجود داشته باشد. یک محفظه بسیار مدرن و امروزی برای این تلسکوپ طراحی و ساخته شده است که این محفظه از 4 طبقه تشکیل شده است که دو طبقه آن به تجهیزات مکانیکی و کنترلی اختصاص داده شده است. یک طبقه، طبقه سرد است که مانع می‌شود حرارت ایجادشده در طبقات پایین‌تر به طبقه رصد که تلسکوپ در آن قرار می‌گیرد، نفوذ کند. طبقه وسط نیز عملاً‌ جایی است که بخش اعظم تلسکوپ را مشاهد می‌کنید.

وی خاطرنشان کرد:‌ عملیات اجرایی و عمرانی در قله گرگش کار زمانبری است چراکه کارکردن در ارتفاع 3600 متری دشوار است و از طرفی فصل کاری قله گرگش به‌گونه‌ای است که فقط 6 ماه امکان فعالیت و کار عمرانی جدی در آنجا دارد. قله گرگش بعد از شناسایی مورد سنجش ژئوتکنیک قرار گرفت برای اینکه بستری که می‌خواهیم تلسکوپ را در آنجا نصب کنیم از ویژگی‌های خاصی برخوردار است. همچنین جاده دسترسی در آنجا ایجاد شده است که این هم کار دشواری بود چراکه سنگ آنجا سنگ گرانیت است و عملیات شکافتن و ساخت جاده را بسیار سخت می‌کرد. علاوه بر ساختمان محفظه یک ساختمان خدمات نیز وجود دارد که دربرگیرنده اتاق کنترل اصلی و همینطور سالن لایه‌نشانی است که در آبان سال 1399 به بهره‌برداری رسیده است و عملاً‌ از دو سال پیش این ساختمان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.

وی بیان کرد: ارتفاع گنبد 22 متر و قطر آن 16 متر است. تلسکوپ 11 متر ارتفاع و 7 متر قطر دارد و از 10 هزار قطعه تشکیل شده‌ که به هم متصل شده‌اند. 70 هزار قطعه الکترونیکی و 100 هزار قطعه مکانیکی و کنترلی نیز در مجموعه تلسکوپ به کار رفته است.

مجری طرح رصدخانه ملی ایران بیان کرد: سال 1400 زمانی که سازه تلسکوپ نصب شد ما امیدوار بودیم که بتوانیم به فاصله 6 ماه سامانه لایه‌نشانی را نصب کنیم که متأسفانه به شرایط کووید 19 برخورد کردیم. یکی از مهم‌ترین کارهای ما از سال 1400 تا تابستان 1401 موضوع "لایه‌نشانی" بود. برای این کار محفظه‌ خلا درست کردیم تا لایه‌نشانی آینه‌ها با کیفیتی که مورد نیاز رصدخانه‌ها است در این محفظه‌های خلا انجام شود. این خلا 10 به توان 6- است که خلا بالایی محسوب می‌شود که در این حجم، هیچگاه در کشور انجام نگرفته است که این خودش یک پروژه ملی دیگر در درون پروژه رصدخانه ملی ایران است که اجرا کردیم که این کار نیز توسط یک شرکت خصوصی داخلی انجام گرفته است.

خسروشاهی خاطرنشان کرد: فرایند لایه‌نشانی به روش "اسپاترینگ یا کندوپاش" انجام می‌شود و بعد از اینکه محفظه خلا ساخته شد کار لایه‌نشانی نیز انجام گرفت. بعد از اثبات کفایت کیفیت لایه‌نشانی، آینه‌های تلسکوپ و آینه‌های ثانویه، شیشه آینه ثانویه لایه‌نشانی شده و سرامیک صیقل‌داده شده به آینه تبدیل شده است. همچنین شیشه آینه اصلی تلسکوپ نیز لایه‌نشانی شده و به آینه تبدیل شده است. ضخامت لایه‌نشانی نیز حدود 80 نانومتر بوده و در نهایت برای نصب به قله منتقل شده است.

وی ادامه داد: بعد از اتمام فرایند لایه‌نشانی به سرعت باید فرایند انتقال و نصب آینه‌ها بر روی تلسکوپ انجام ‌‌می‌گرفت. در کنار آینه‌ها ساخت یک بالابر در دستور کار قرار گرفت که در کنار تلسکوپ وجود دارد. آینه باید به صورت کاملاً ایمن از ارتفاع صفر قله به ارتفاع 10 متری برسد که بتواند به داخل گنبد منتقل شود که این کار انجام گرفته است. خط 10 کیلومتری برق ولتاژ بالا (20 هزار ولتی) به قله گرگش و جاده‌ای که 11.5 کیلومتر است از دیگر کارهایی است که انجام شده است.

خسروشاهی خاطرنشان کرد: بعد از همه این مراحل ما برای دریافت نخستین نور آماده شدیم. نخستین تصویر از اجرام آسمانی در پایان هفته اول مهر ثبت شد. این برای رصدخانه‌ها بسیار نادر است که زمانی که کار نخستین نور را انجام می‌دهند بلافاصله به تصویر باکیفیت برسند. این باعث افتخار تیم رصدخانه ملی ایران است که زحمات 15 ساله بر روی این تلسکوپ به نتیجه رسیده است. تلسکوپ رصدخانه ملی ایران نخستین تصویر را از کهکشان آرپ 382 ثبت کرده است که در فاصله 320 میلیون سال نوری قرار دارد. تلسکوپ رصدخانه ملی ایران نخستین تصویر رنگی از یک کهکشان ثبت کرده است که نام این کهکشان NGC23 است که دو شب پیش در فاصله 200 میلیون سال نوری ثبت‌شده که تا امروز رسانه‌ای نشده است.

وی گفت: تلسکوپ 3.4 متری رصدخانه ملی ایران یک تلسکوپ با توان تفکیک بالاست و میدان دید وسیعی نیز دارد که 10 برابر آن چیزی است که در تصاویر مشاهده می‌شود و فعلاً‌ از همه ظرفیت میدان دید استفاده نمی‌کنیم. ما در نهایت به بهره‌برداری از تلسکوپ رصدخانه ملی ایران خواهیم رسید تا منجمان ایرانی امکان حضور در آنجا را داشته باشند.

خسروشاهی تصریح کرد: در پشت تلسکوپ، آداپتور وجود دارد که سه یا چهار ابزار رصدی برای تلسکوپ به صورت همزمان نصب شده است و به فاصله یک دقیقه از یک ابزار به ابزار رصدی دیگر منتقل می‌شویم و این امکانی است که در هر تلسکوپی وجود ندارد. تلسکوپ‌های کلاس 4 متر سالیان سال است که در دنیا وجود دارد اما این ابزارهای رصدی هستند که طیف‌سنجی کرده و تعیین‌کننده هستند. مجموعه‌ای از ابزارهای رصدی که در دنیا بر روی تلسکوپ‌های 4 متری نصب شده‌اند را در نظر بگیرید، تلسکوپ‌های که در نیم‌کره شمالی هستند قادر به رصد نیم‌کره جنوبی نیستند و بالعکس. بنابراین تأکید ما این است که روی ناحیه فنی از ابزارها سرمایه‌گذاری کنیم که بتوانیم یک امکان جدیدی را در شبکه تلسکوپ‌های 4 متری ایجاد کنیم و برنامه فاز 3 ابزارگان ما روی این موضوع تأکید دارد.

وی عنوان کرد: معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از سال 1388 و شخص آقای ستاری از این پروژه بزرگ حمایت کردند. وزارت علوم، سازمان برنامه و بودجه، استانداری اصفهان از دیگر حامیان ما بودند ضمن آنکه استفاده از مشاوران بین‌المللی نیز در دستور کار بوده است.

خسروشاهی گفت: این طرح برای همه ناشناخته و حرکت در مه بود. این نخستین بار است که پروژه‌ای در این مقیاس اجرا شده است. متأسفانه به دلیل شرایط کشور، پول نقدی قطعی در اختیار مجری قرار نمی‌گیرد. طرح گاهی جدی گرفته نشد اما مهم این است که از سال 1388 کار جدی‌تر پیشرفت کرده است.

وی خاطرنشان کرد: تلسکوپ‌ رصدخانه ملی ایران، تحقیقاتی است و دانشجویان ما در رشته‌های نجوم یا رشته‌های مرتبط می‌توانند از این پروژه علمی استفاده کنند.

انتهای پیام/