اختصاص صرفاً یک میلیارد تومان برای حفاظت از ۸۵ میلیون هکتار از اراضی کشور!

ترحم بهزاد در گفت‌وگو با خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم درباره با اهمیت مراتع کشور اظهار کرد: مرتع در کشور ما در 2 نوع مشجر و غیرمشجر است؛ از نظر قانونی اگر مرتع دارای درختان خودرو و جنگلی باشد، مرتع مشجر است مشروط بر آنکه حجم درختان موجود در هر هکتار در شمال از حوزه آستارا تا حوزه گلی داغی بیش از 50 مترمکعب و در سایر مناطق ایران بیشتر از 20 مترمکعب باشد.

وی افزود: مرتع غیرمشجر نیز زمینی است اعم از کوه و دامنه یا زمین مسطح که در فصل "چرا" دارای پوششی از نباتات و علوفه خودرو است و با توجه به سابقه چرا عرفاً مرتع شناخته می‌شود. اراضی که آیش زراعت هستند ولو آنکه دارای نباتات و پوشش خودرو باشند جزو تعریف مرتع نیستند. مساحتی حدود 7.2 میلیون هکتار جزو مراتع متراکم است که بیش از 50 درصد پوشش گیاهی دارد، 21.4 میلیون هکتار مرتع نیمه‌متراکم است که بین 25 تا 50 درصد پوشش دارد همچنین 56.2 میلیون هکتار جزو مراتع کم‌تراکم و فقیر است که کمتر از 25 درصد پوشش دارد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: مرتع سهم به‌سزایی در تأمین علوفه مورد نیاز دام‌های وابسته به مرتع دارد به طوری که در شرایط نرمال بارندگی با تولید حدود 21.4 میلیون علوفه در سال با میزان برداشت مجاز  10.7 میلیون تن، بر تأمین معاش دامداران با حدود 937 هزار خانوار که جمعیتی حدود 6 میلیون نفر دارند و 353 هزار خانوار عشایری با جمعیت 1.3 میلیون نفر مسقیماً در ارتباط است. تداوم و تأمین استمرار تولید 42 درصد گوشت قرمز تولید در کشور که وابستگی کامل به مرتع دارد در صورت حفظ و تولید ظرفیت مراتع میسر خواهد شد.

بهزاد تصریح کرد: علاوه بر تولید علوفه، مرتع کارکردهای متفاوتی دارد و 17 کارکرد برای آن تعریف شده است. 25 درصد ارزش اقتصادی مراتع مربوط به تولید علوفه و 75 درصد آن مربوط به مسائل زیست محیطی از جمله جلوگیری از فرسایش خاک، روانآب، تلطیف هوا، ترسیب کربن، حفظ ذخایر ژنتیکی و... است. 8423 گونه گیاهی در ایران شناسایی شده که دو سوم گونه‌های گیاهی کشورهای اروپا را تشکیل می‌دهد. اروپایی‌ها در مجموع 12 هزار گونه دارند که کشور ما 8423 از این‌ها را دارد.

وی با اشاره به نقش مراتع در  رویش گیاهان دارویی توضیح داد: 2 هزار و 300 گونه گیاهی ما از نظر دارویی، صنعتی، بهداشتی و آرایشی ارزش دارند که از این میزان 1728  گونه تنها در ایران یافت می‌شوند و اگر این گونه‌ها از بین بروند در کل جهان از دست رفته‌اند. کرفس کوهی و چلچراغ داماش از جمله این گونه‌ها هستند که اگر محافظت نشوند برای همیشه از بین خواهند رفت.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با بیان اینکه "مرتع مادر منابع طبیعی و موتور محرک آن است" گفت: اگر چالش‌های بخش مرتع را حل کنیم بسیاری از مسائل مربوط به منابع طبیعی حل خواهد شد. علیرغم ارزشی که مراتع دارند، متأسفانه این کلمه در جمع مسئولان، کلمه‌ای نامأنوس است و آنطور که باید از نظر اعتباری و تأمین نیروی انسانی به آن توجه نمی‌شود.

بهزاد افزود: اکنون سال 1401 پایان یافته و پس از 12 ماه، کل اعتباری که به بخش مرتع دادند یک میلیارد تومان بود! یعنی ما برای حفاظت و مدیریت 84.8 میلیون هکتار که مساحت مراتع ما در کشور است، تنها یک میلیارد تومان داشتیم!

وی گفت: طبق قانون هرگونه بهره‌برداری از اراضی منابع طبیعی از جمله مراتع باید در قالب طرح باشد؛ در همین راستا شیوه‌نامه‌ای را تحت عنوان "شیوه‌نامه فنی، اجرایی و بهره برداری از مراتع کشور" تهیه و تدوین کردیم و به تمام استان‌ها ابلاغ کردیم.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: به استناد این شیوه‌نامه، تا پایان سال 1400، 82.4 میلیون هکتار از مساحت مراتع را ممیزی کردیم، 937 هزار خانوار را در 42 هزار و 600 سامانه عرفی شناسایی و 382 هزار پروانه چرا در اختیار بهره‌برداران قرار دادیم. از مساحتی که ممیزی کردیم، در 42.4 میلیون هکتار تهیه طرح انجام شد و در 23.6 میلیون هکتار نیز مدیریت طرح‌های مرتع‌داری صورت گرفته است.

بهزاد اضافه کرد: پروانه چرا مجوز موقتی برای "تعلیف چرای دام" اما طرح مرتع‌داری سند مدونی است که تمام فعالیت‌های اجرایی، اصلاحی، احیایی شامل عملیات بیولوژیک، بیومکانیک و اجرایی را در برمی‌گیرد و هر فعالیتی که قرار است در مرتع انجام شود، باید در طرح دیده شود.

وی بیان کرد: نگرش سازمان در سال‌های گذشته و دوره مدیریت قبلی نگرش تولید علوفه و تعلیف چرای دام بود اما ما با توجه به مطالعاتی که توسط دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران صورت گرفت و نشان داد که یک خانوار با سطح میانگین 560 هکتار با 230 واحد دامی می‌تواند تأمین معاش کند، 10 رویکرد دیگر را به سیاست دوره قبلی سازمان اضافه کردیم. این ظرفیت‌ها شامل بوم‌گردی و گردشگری، زنبورداری، آبزی‌پروری، پرورش ماکیان، پرورش وحوش، پرواربندی، زراعت چوب، توسعه گیاهان دارویی، کشت و علوفه‌کاری، استفاده از گونه‌های چندمنظوره و استفاده از انرژی‌ها نو در مراتع است.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری گفت: بر اساس مطالعاتی که در دانشگاه تهران انجام شده 160 هزار خانوار می‌توانند از طرح‌های ما استفاده کنند درحالی که اکنون 937 هزار خانوار شناسایی شده است؛ یعنی بیش از 6.5 درصد جمعیت بهره‌بردار مازاد بر ظرفیت مرتع، از این عرصه‌ها بهر‌ه‌برداری می‌کنند. طبق آخرین آمار نزدیک به 80 میلیون واحد دامی تا پایان سال 1400 داریم که 38 میلیون واحد مجاز هستند در مدت 7 ماه بهره‌برداری کند یعنی 2.2 درصد جمعیت دام مازاد بر عرصه‌های مرتعی داریم.

بهزاد با بیان اینکه رویکرد اصلی ما در بحث مرتع تمام کردن ممیزی است چرا که پایه و اساس کار ما محسوب می‌شود، گفت: پروانه چرا باید هرسال تمدید شود و در این جهت ما 3 موضوع را مورد تأکید قرار دادیم. اول اینکه کسانی که تا پایان سال 1401 پروانه خود را تمدید نکنند، پروانه آن‌ها ابطال خواهد شد. در اقدام دوم مقرر شد تا کسانی که تاکنون جایگزین مرتع‌دار متوفی را مشخص نکرده‌اند تا1402/11/5 فرصت دارند تا این کار را انجام دهد. سومین مورد این است که کسانی که انعقاد قرارداد آن‌ها تمام شده است، از هرگونه امتیاز سلب می‌شوند و باید تا تاریخ 1403/2/4  طرح مرتع‌داری خود را بازنگری و اصلاح کنند و در غیر این صورت برای مرتع تعیین و تکلیف می‌شود.

وی بحث به ارث رسیدن مراتع را چالش اصلی امور مراتع دانست و گفت: مرتع انفال است و ما از مقام معظم رهبری استفتاء کردیم که آیا انفال ورثه محسوب می‌شود یا خیر که ایشان پاسخ دادند مرتع اموال عمومی و انفال است و جزو ورثه محسوب نمی‌شود. بر اساس حکم رهبر معظم انقلاب ما گفتیم کسی می‌تواند جایگزین مرتع‌دار متوفی شود که ساکن منطقه باشد، جزو نظام عشایری باشد و مستمر و حرفه‌ای در حرفه دامداری مشغول باشد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری تصریح کرد: همچنین فرزندان مونث را چون مدیریت معاش او با دیگری است از این موضوع وراثت حذف کردیم. درخصوص اولاد مذکر نیز کسانی که راه تأمین معیشت دیگری را دارند را حذف کردیم و فقط کسانی را مدنظر قرار دادیم که دامداری می‌کنند. در صورت شباهت شرایط فرزندان پسر نیز گفتیم که باید در محضر اقرارنامه پر کنند و در غیر این صورت مرتع از آن‌ها گرفته می‌شود.

بهزاد گفت: یکی از اصلی‌ترین تهدیدات مراتع ما تعدد جمعیت بهره‌بردار و همچنین دام مازاد بر ظرفیت مراتع است. بحث تغییرات اقلیمی و خشکسالی نیز بیش از 7 سال است کشور را درگیر کرده و هر میلیمتر کاهش یا افزایش بارندگی باعث افزایش 0.8 میلی‌گرم تولید علوفه در مرتع می‌شود که درحال حاضر خشکسالی تولید علوفه را با مشکل روبه‌رو کرده است.

وی بحث معدنکاوی را دیگر تهدید جدی منابع طبیعی عنوان کرده و ادامه داد: یک ماده قانونی به نام ماده 24 داریم که بر اساس این ماده، منابع طبیعی باید عرصه‌های تحت مدیریت خود را ظرف یک ماه در اختیار بهره‌برداران معادن قرار دهد. ما ضوابطی برای تخصیص اراضی داریم که بر اساس آن تشخیص داده می‌شود که باید زمین تخصیص داده شود یا خیر اما این ماده قانونی که در اختیار وزارت صمت است، این ضوابط را زیر پا می‌گذارد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری افزود: معدن‌کاوی در سال‌های اخیر باعث افزایش فرسایش خاک و فرونشست شده است. به عنوان مثال معدن گلگهر سیرجان رنگ پوشش گیاهی را در منطقه تغییر داده است. گرد و غباری که توسط ماشین‌آلات سنگین بلند می‌شود روی روزنه گیاه می‌نشیند و آن را می‌خشکاند. معادن در بحث گرد و غبار و بیابان‌زایی نیز دخیل هستند.

بهزاد تصریح کرد: در زمینه تخصیص اراضی برای معادن فشارهایی وجود دارد اما سعی ما بر این است که تا جایی که قانون و ضوابط اجازه می‌دهد و بر اساس وظیفه ای که در قبال حفظ منابع طبیعی برای نسل‌های آینده داریم، جلوی تخصیص‌ها را بگیریم.

وی با انتقاد عدم استفاده از ظرفیت دانشگاهیان گفت: ارتباط دانشگاه با سازمان منابع طبیعی به شکل مناسبی نیست و باید تغییر کند چرا که دانشگاه و نخبگان توانایی زیادی در اصلاح امور مربوط به منابع طبیعی و محیط زیست کشور دارند. گاهاً کسانی که در سازمان با عناوین دیگری استخدام شده‌اند، پس از مدتی از آموزشکده‌ها مدرک گرفته و به عنوان کارشناس در دستگاه‌ها استخدام شده‌اند که این عدم آگاهی هم فرد و هم سازمان مربوطه را دچار مشکل کرده است.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری بیان کرد: مشکل اساسی دیگر این است که دفتر مراتع متولی امور دام نیست و امور دام نیست. سازمان منابع طبیعی طبق قانون تنها حفظ، توسعه، اصلاح و بهره‌بردار است و به غیر از این هیچ وظیفه‌ای ندارد. ما تنها 7 ماه از سال می‌توانیم از عرصه مرتع استفاده کنیم، در اینجا 5 ماه خلأ وجود دارد که درحال حاضر یکی از تخریب‌های مرتع در همین 5 ماه اتفاق می افتد.

بهزاد گفت: در بازدید که رئیس جمهور محترم از ستاد وزارتجهاد کشاورزی داشتند، بحث تأمین نهاد علوفه و کشت 50 میلیون هکتاری را مطرح کرده بود که در همین راستا ما طرحی را با عنوان طرح "تحول احیای پوشش گیاهی و تولید علوفه در مراتع کشور" تعریف کردیم که توسط شورای معاونین وزارت جهاد تصویب شد و اکنون منتظر تصویب هیئت وزیران هستیم.

وی ادامه داد: در ذیل این طرح بحث تبدیل دیمزارهای کم بازده، گونه‌های پایای مرتعی، عملیات بیولوژیک و بیومکانیک، مدیریت چرا در 40 تا 50 میلیون هکتار و ایجاد قرق در 2 میلیون و 450 هزار هکتار دیده شده است که اگر این طرح‌ها مورد تصویب هیئت وزیران قرار بگیرد، 7.6 میلیون تن بر میزان تولید مراتع اضافه خواهد شد.

مدیرکل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری در پایان اقدامات شاخص این دفتر در سال 1401 را تشریح کرد:

1. پیگیری جدی و مستمر امور مرتبط با حفظ، احیاء و بهره‌برداری پایدار مراتع استان‌ها از طریق تشکیل جلسات کارگروه‌ تخصصی، با محوریت استانداران و با حضور اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان‌ها و با همکاری سایر دستگاه‌های ذیربط از جمله سازمان جهاد کشاورزی، دادگستری، اداره کل حفاظت محیط زیست، اداره کل امور عشایر، اداره کل دامپژشکی، فرماندهی نیروی انتظامی، اداره کل راه و شهرسازی

2. اولویت‌بخشی به امور مراتع استان‌ها در تقویت، تخصیص و توزیع اعتبارات استانی به منظور اجرای پروژه‌های اصلاح و احیاء شامل اقدامات( بیولوژیکی، بیومکانیکی، مدیریتی در مراتع) و فعال‌سازی ایستگاه‌های تولید بذور مرتعی

3. الزام فرمانداران، بخشداران، شوراها، دهیاری‌ها به مشارکت و همکاری با ادارات منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان‌های تابعه استان در راستای جلوگیری از تخریب و تصرفات غیرقانونی، اطفاء حریق‌های احتمالی، جلوگیری از ورود دام غیرمجاز، مازاد و خارج از فصل به عرصه های مرتعی و اجرای عملیات احیائی و اصلاحی در مراتع استان و حمایت از اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری در برخورد با متصرفان مراتع، با توجه به نقشه های اصلاح و به روز شده اراضی ملی که جای توجیحی برای متصرفان و متخلفان وجود ندارد.

4. الزام بانک‌ها، مؤسسات مالی و صندوق‌ها به ارائه تسهیلات کم بهره، سریع و فارغ از گرفتاری‌های ضمانتی سخت به بهره‌برداران و مرتعداران برای بهره‌برداری چند منظوره از مرتع و بهبود معیشت و ایجاد اشتغال

5. توجه به فرهنگ‌سازی، آموزش و اطلاع‌رسانی (اهمیت مراتع و ضوابط قانونی بهره‌برداری از آن، تقویم کوچ، تعهدات و تکالیف مرتعداران، لزوم اجرای طرح مرتعداری و بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های ابلاغی مربوطه و ...)

6. الزام صدا و سیمای استان‌ها برای ساخت برنامه‌های روشنگرانه و فرهنگ‌سازی در خصوص منابع طبیعی (مرتع) و پخش در ساعات مناسب و پربیننده

7. همکاری ائمه جمعه و جماعات برای تبیین مسائل منابع طبیعی و مرتع در سخنرانی‌هایشان

8. تلاش برای بسیج و هم‌افزایی امکانات، تجهیزات و کمک به تغییر نگاه به مرتع در بین دستگاه‌ه‌های استانی از بانک زمین به حافظ حیات

9. حمایت از تصمیمات اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری (کمیته فنی) مبنی بر عدم واگذاری مرتع بر اساس ادله فنی، قانونی و جلوگیری از فشارها بر تصمیمات اتخاذ شده

10.  برنامه‌ریزی جهت تولید بهینه علوفه در اراضی دیمزارهای کم بازده و توسعه دامداری های صنعتی و نیمه صنعتی با همکاری دستگاه‌های مرتبط با محوریت سازمان جهاد کشاورزی به منظور کاهش فشار مضاعف بر عرصه‌های مرتعی و جلوگیری از تخریب مراتع و ارتقاء وضعیت اکولوژیکی با هدف پایدار سرزمین و تأمین پایدار محصولات پروتئینی استان

11. حمایت از طرح‌های مولد و کارآفرین و صنایع کوچک به منظور اشتغال، بهبود معیشت مرتعداران و حذف دامدار غیر مجاز از مراتع

12. بهره‌گیری از پتانسیل تسهیگران و فارغ‌التحصیلان عضو سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی استان‌ها در زمینه‌های  فنی، تخصصی و نظارتی

13. تقویت، حمایت و استفاده از ظرفیت‌های انجمن‌های صنفی بهره‌برداران، تعاونی‌ها، تشکل‌ها و سایر سازمان‌های مردم نهاد در راستای مدیریت و اجرای پروژه‌های اصلاح، احیاء، توسعه و بهره‌برداری از عرصه‌های مرتعی

گفت‌وگو از: علی دولتی

انتهای پیام/