چرایی اهمیت سودان برای مصر؛ آیا قاهره حضور نظامی در خارطوم دارد؟

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، چند روزی است که از درگیری میان ارتش و نیروهای واکنش سریع سودان می‌گذرد. این درگیری محدود به خارطوم نیست و مناطق مختلف سودان را در برگرفته است. به تازگی نیروهای واکنش سریع فیلم ویدئویی در فضای مجازی « فیسبوک» منتشر کردند که نشان می‌دهد، نظامیان مصری مستقر در پایگاه هوایی « مروی» واقع در شمال سودان خود را تسلیم نیروهای واکنش سریع کرده‌اند.

پایگاه استراتژیک مروی تحت سیطره ارتش بود و نیروهای واکنش سریع با هدف نشان دادن حمایت نظامی مصر از ارتش سودان به این پایگاه حمله و آن را تصرف کرد. سخنگوی ارتش سودان در واکنش به این اقدام گفت: نظامیان مصری در نبرد علیه نیروهای واکنش سریع حضور ندارد و این تعداد از نظامیان مصری که در پایگاه هوایی مروی بودند، درچارچوب توافقنامه رزمایش مشترک میان دو کشور در پایگاه مزبور حضور داشتند.

چند سال است که مصر و سودان در مناطق شمالی این کشور اقدام به برپایی رزمایش هوایی و زمینی می‌کنند و در ماه گذشته میلادی نیروی دریایی مصر و سودان در نزدیکی کانال سوئز رزمایش مشترک نظامی برگزار کردند. این رزمایش پس از آن انجام شد که مصر بیش از دو دهه نقش بسیار کم رنگی در تحولات آفریقا به ویژه شمال قاره سیاه و شاخ آفریقا داشت چراکه درگیر بحران‌های داخلی خود بود. با وجود این، همواره تحولات سودان برای قاهره مهم بوده و هست. چرا؟ بدین دلیل:

 - امنیت آبی مصر: رودخانه نیل که از اتیوپی سرچشمه می‌گیرد با عبور از سودان و مصر به دریای مدیترانه می‌ریزد. این رودخانه برای هر کدام از این کشورها به ویژه  مصر اهمیت فوق العاده‌ای دارد چرا که بیش از 90 درصد آب آشامیدنی، کشاورزی و صنعتی این کشور از آن تامین می‌شود لذا قاهره هرگونه تغییر در حقابه مصر از رودخانه نیل را تهدیدی علیه امنیت ملی خود می‌داند. به همین دلیل، بیش از دوهه است که مذاکرات اتیوپی، سودان و مصر در پرونده سد النهضه ( احداث شده بر روی رودخانه نیل در اتیوپی در نزدیکی مرز سودان ) به نتیجه نرسیده‌ است چرا که مصر خواهان عدم تغییر در حقابه خود است و بر امضای یک توافقنامه الزام آور در این زمینه اصرار دارد اما مقامات اتیوپی از دادن تضمین حقوقی امتناع می‌کنند و مدعی‌اند حقابه مصر تغییر نخواهد کرد. مقامات قاهره نگرانند که آدیس آبابا در فصل خشکسالی حقابه مصر را ندهد و یا آن را کاهش دهد و خسارت فراوانی از لحاظ کشاورزی صنعتی و حتی اجتماعی به مصر وارد کند و امنیت و ثبات این کشور را برهم زند. قاهره بارها اعلام کرده‌ است به منظور تامین امنیت آبی مصر حاضر است از نیروی نظامی استفاده کند.

در اینجا باید گفت، بهره برداری از رودخانه نیل برای سودان نیز مهم است اما اهمیت آن به اندازه مصر نیست. خارطوم بیشتر به تامین برق از سدالنهضه چشم دوخته است. به همین دلیل، گاهی اوقات به سمت سیاست‌های آبی اتیوپی تمایل پیدا کرده‌ است. مثلا در سال 2021 با اتیوپی توافق کرد که عملیات آبگیری سدالنهضه انجام شود. آدیس آبابا طی چهار مرحله عملیات آبگیری این سد را انجام داد.

سیاست مصر این است که سودان را همواره در کنار خود در پرونده سدالنهضه داشته باشد چرا که تصمیم گیری‌های خارطوم بدون در نظر گرفتن منافع ملی مصر در این پرونده می‌تواند برای قاهره بسیار خطرناک باشد و پیامدهای زیان‌باری بر امنیت آبی مصر به جای بگذارد لذا  قدرت حاکم در خارطوم برای مصریان خیلی اهمیت دارد.

 - احیای نقش مصر در شاخ آفریقا: با به قدرت رسیدن ژنرال « عبدالفتاح السیسی » به عنوان رئیس جمهور مصر و ثبات نسبی این کشور، سیاست خارجی قاهره در کشورهای همجوار فعال تر و اثرگذارتر شد به گونه‌ای که نقش مصر در تحولات لیبی پررنگ تر شد و مقامات قاهره تصمیم گرفتند در روند گفت‌وگوی سیاسی احزاب سودانی با مقامات نظامی این کشور نقش فعال‌تری داشته باشند. به همین دلیل، در زمستان سال گذشته « عباس کامل » رئیس سرویس اطلاعات و امنیت مصر به خارطوم سفر کرد و با برخی احزاب سیاسی این کشور و ژنرال « عبدالفتاح برهان » فرمانده ارتش و رئیس شورای حاکمیتی و سرلشکر « حمیدتی »  فرمانده نیروهای واکنش سریع سودان دیدار و گفت‌وگو کرد.

این سفر در حالی انجام شد که ائتلاف آزادی و تغییر به همراه شماری از احزاب سودانی توافقنامه اولیه  روند سیاسی ( چارچوب ) را با نظامیان امضاء کرده بودند. از آنجایی که در توافقنامه بر خروج نظامیان از قدرت و تشکیل دولت مدنی تاکید شده بود، این احزاب دعوت مصر برای برگزاری نشستی در خصوص روند سیاسی سودان را نپذیرفتند اما برخی احزاب  سیاسی که توافقنامه چارچوب را امضاء نکرده بودند مثل حزب بعث به همراه شماری از نظامیان به قاهره رفتند و چارچوب تشکیل دولت آینده خارطوم را تدوین کردند.

نشست قاهره مورد توجه احزاب مهم و تاثیرگذار سودان واقع نشد و آنان به مذاکرات خود با نظامیان به رهبری ژنرال برهان ادامه دادند و در خصوص مفاد نهایی توافقنامه سیاسی به تفاهم رسیدند و قرار شد این توافقنامه طی مراسمی با حضور احزاب سیاسی و نمایندگان مجامع بین‌المللی و کشورهای منطقه امضاء شود اما تداوم اختلاف ژنرال برهان با سرلشکر حمیدتی درباره توافقنامه روند سیاسی و نحوه ادغام گروه‌های مسلح در ارتش این توافقنامه ( چارچوب ) امضاء نشد و آتش جنگ میان دو طرف شعله ور شد.

ناکامی مصر در اثرگذاری در روند سیاسی سودان و درگیری ارتش با  نیروهای واکنش سریع سبب نشد قاهره از تحولات سودان عقب نشینی کند. اکنون رئیس جمهور مصر و دستگاه دیپلماسی این کشور خاموش کردن غرش سلاح‌ها در سودان و تاثیرگذاری در روند تحولات این کشور را در دستور کار خود قرار داده‌اند و در این زمینه گام  برمی‌دارند.

 - ثبات سودان: با توجه به اینکه مصر و سودان دارای مرز مشترک طولانی هستند لذا تحولات دو کشور بر یکدیگر تاثیر بسزایی دارد.  جنگ دارفور سبب شد تا شماری از سودانی‌ها به مصر مهاجرت کنند. همچنین نا آرامی‌های چند سال گذشته سودان به این مهاجرت دامن زند، به گونه‌ای که افزون بر دو میلیون سودانی در مصر به سر می‌برند.

 نبود دولت قدرتمند در خارطوم هزینه‌های امنیتی ، اجتماعی و اقتصادی مصر را افزایش داده‌است . دولت قاهره ناگزیر است به منظور جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی، عبور عناصری تروریستی و قاچاق سلاح تدابیر امنیتی خود را در مرزهای مصر و سودان افزایش دهد.

طبیعی است که در چنین حالتی دولت مصر برای تقویت امنیت خود و کاستن از هزینه‌هایش خواهان به قدرت رسیدن یک دولت مقتدر در خارطوم باشد، دولتی که بتواند ثبات و امنیت را در سودان ایجاد کند و این در حالی است که تمام قبایل سودانی برای حفظ امنیت خود مسلح به انواع سلاح های سبک و سنگین هستند لذا دور از ذهن نیست قاهره خواهان تداوم یافتن قدرت نظامیان در سودان باشد هرچند که تداوم قدرت آنان به صورت « دولت پنهان » باشد چرا که نظامیان توانایی جمع آوری سلاح و مبارزه با عناصر تروریستی را دارند.

 - تاریخ و فرهنگ مشترک: قرن‌ها مصر و سودان تحت لوای یک دولت اداره می‌شدند تا اینکه استعمار انگلیس در قرن 19 سودان را مستقل اعلام کرد البته این جدایی از مصر سبب نشد که فرهنگ و مشترکات تاریخی دو کشور قطع شود. بسیاری از نخبگان سودانی در مراکز علمی مصر تحصیل کردند و به کشور خود بازگشتند و اکنون شاهد حضور نخبگان سودانی در دانشگاه‌ها و مراکز علمی و دینی مصر هستیم. این در حالی است که شماری از استادان دانشگاه ‌ای مصر تجربه تدریس در مراکز علمی سودان را دارند.

تعامل علمی و فرهنگی میان مصر و سودان تاثیرمستقیمی بر جنبه‌های مختلف حیات دو کشور به ویژه در سودان دارد. به عنوان نمونه، جریان اخوان المسلمین مصر که حضور فعالی در مراکز دینی و دانشگاهی این کشور داشت،  تاثیر مستقیمی بر تحولات سودان به جای گذاشت. به گونه‌ای که جریان اخوان المسلمین سودان به قوی ترین جریان سیاسی مذهبی این کشور تبدیل شد و چند دهه بر خارطوم ( نظام عمرالبشیر) حکومت کرد.

با سرنگونی نظام عمرالبشیر در سال 2019 جریان اخوان المسلمین در سودان ضعیف شد اما از بین نرفت و در قالب حزب منحله کنگره ملی ( حزب حاکم در زمان عمرالبشیر) به حیات خود ادامه می‌دهد و این در حالی است که جریان اخوان المسلمین در مصر با سرنگونی دولت « محمد مرسی » توسط نظامیان در سال 2013 از عرصه قدرت کنار گذاشته شد.

به هرحال،  قاهره تمایل دارد با برقراری ثبات در سودان، روابط فرهنگی و علمی دو کشور را به مسیر گذشته باز کند و مصر به کادر سازی علمی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی سودان همت گمارد. این موضوع می‌تواند منافع زیادی را برای قاهره به همراه داشته باشد.

اهمیت سودان برای مصر تنها به موارد مزبور محدود نمی‌شود بلکه جنبه‌های گسترده‌ای را در برمی‌گیرد که از جمله آنها می‌توان به افزایش توانمندی مصر در تحولات شاخ آفریقا و شمال این قاره، مبارزه با گروه‌های تروریستی، تامین امنیت دریای سرخ و کانال سوئز، تقویت همکاری ‌های نظامی و امنیتی، توانمند سازی همکاری‌های اقتصادی، کشاورزی، دامپروری و ..... اشاره کرد.

نویسنده : عباس سیدمیر جمکرانی

انتهای پیام/