مصوبه احداث «سد معشوره» روی میز وزارت نیرو/ تعطیلی پروژه حیاتی لرستان در ۴ دولت

به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد، حدود 59 درصد از مساحت لرستان با شهرستان‌های الشتر، نورآباد، کوهدشت، پلدختر، چگنی و رومشکان در حوضه آبریز کرخه و 41 درصد با شهرستان‌های بروجرد، دورود، ازنا و الیگودرز و نیز بخشی از خرم‌آباد در حوضه آبریز کارون قرار دارد.

لرستان از حوضه آبریز کرخه فقط سد ایوشان با ظرفیت 51 میلیون مترمکعب را دارد؛ از سوی دیگر فقط 3.5 درصد سهم منابع آبی این استان از حوضه آبریز کارون است. این تخصیص در حالی رقم خورده است که بیش از 130 رودخانه در لرستان وجود دارد و علاوه‌برآن تولید حدود 8 میلیارد مترمکعب رواناب این استان را به یکی از غنی‌ترین شبکه‌های آبی کشور تبدیل کرده است.

حدود 9 هزار کیلومتر رودخانه و 11 درصد رواناب‌های ایران در لرستان قرار دارد، اما نبود منابع آب پایدار و توقف پروژه‌های سدسازی مردم این استان را به‌سوی بهره‌گیری از منابع آب زیرزمینی سوق داده است.

برداشت مداوم از آب زیرزمینی در حالی شکل‌گیری بحران‌های اجتماعی-اکولوژیکی را شدت می‌دهد و خشک‌شدن تالاب‌ها، گردوغبار، افت کیفیت آب، فرونشست و مهاجرت اقلیمی را به‌دنبال دارد که متوسط سطح آب زیرزمینی لرستان در بهمن‌ماه 1401 حدود 1.3 متر افت پیدا کرد.

دشت کوهدشت در همان سال با حدود 22 متر بیشترین افت سطح آب زیرزمینی در بلندمدت را به خود اختصاص داد تا دشت این شهرستان در میان دو رودخانه کشکان و سیمره همچنان ممنوعه باشد و کشاورزان بی‌سهم از آب‌های جاری.

بیلان منفی دشت کوهدشت

حمزه آزادبخت مدیر منابع آب کوهدشت در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که وابستگی کامل اقتصادی مردم این شهرستان به کشاورزی و همچنین وابستگی کامل کشاورزی به آب زیرزمینی باعث ایجاد بحران در بخش آب کوهدشت شده است.

او اعلام کرد که برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و عدم توازن بین تغذیه و تخلیه آبخوان دشت کوهدشت را به دشت ممنوعه تبدیل کرده است، به‌طوری‌که هرساله شاهد افت سطح آب به نسبت سال قبل هستیم.

آزادبخت تأکید کرد که بیش از یک‌دهه است که بیلان دشت کوهدشت به‌علت اضافه برداشت‌ها از آب‌های زیرزمینی و عدم توازن بین تغذیه و تخلیه آبخوان همواره منفی است.

مدیر منابع آب کوهدشت با اشاره به تأثیر بارندگی‌های اخیر در این شهرستان ابراز کرد که بیشترین تأثیر بارش‌ها طی سال زراعی جاری ‌در خاموشی چاه‌ها و عدم استفاده از آب زیرزمینی است.

آزادبخت با اعلام این‌که بارندگی‌ها با ایجاد رواناب و آب‌های سطحی تأثیر آن‌چنانی بر آب‌های زیرزمینی در کوتاه‌مدت ندارد، گفت که احداث سد معشوره بدون شک برای دشت کوهدشت با توجه به نیاز مبرم کشاورزی به آب پایدار و با توجه به وابستگی آب شرب به آب زیرزمینی ضروری است.

کلنگ‌زنی سدی بدون اخذ مجوز

بحران آب کوهدشت سال‌های اخیر همواره رو به افزایش بوده و احداث سد معشوره در حدود 500 متر پایین‌تر از محل تلاقی دو شاخه تشکیل‌دهنده رود کشکان به‌عنوان تنها راه نجات این شهرستان از تداوم خشک‌سالی‌ها معرفی‌شده است.

سد معشوره در دولت محمود احمدی‌نژاد بدون اخذ مجوز ماده 215 خرداد 1392 کلنگ‌زنی شد. او در آغاز عملیات اجرایی این پروژه گفته بود احداث این پروژه آثار عمرانی و اقتصادی فراوانی برای مردم لرستان به‌دنبال دارد.

حبیب‌الله دهمرده استاندار وقت لرستان پس‌ از کلنگ‌زنی معشوره احداث این پروژه را در حالی آرزوی همیشگی مردم این استان خوانده بود که سد معشوره در دولت یازدهم به‌علت نداشتن مجوز ماده 215 و نیز نداشتن توجیه اقتصادی متوقف شد.

توقف سد معشوره واکنش مرحوم الهیار ملکشاهی نماینده وقت کوهدشت را در فروردین‌ 1393 برانگیخت. او علت توقف این پروژه را تصمیم‌گیری شورای آب کشور برای عدم ایجاد مشکل برای آب کرخه خواند.

او اما از قول وزیر نیروی وقت مبنی بر رفع مشکل سد معشوره خبر داد و گفته بود مطالعات این پروژه به اوایل انقلاب برمی‌گردد و مگر می‌شود این همه هزینه و کار و تلاش را نادیده گرفت؟!

جدال مسئولان لرستان با وزارت نیرو

تمام کش‌وقوس‌های سد معشوره به دولت یازهم نیز کشیده شد و حسن روحانی رئیس‌جمهور سابق در 28 خرداد 1393 در سفر به لرستان نسبت به این پروژه گفته بود که تصمیم گرفته‌شده بود معشوره ادامه پیدا نکند، اما با بحث‌هایی که در تهران داشتیم کار این سد ادامه می‌یابد.

این اظهارات شخص اول دولت یازدهم در حالی مطرح شد که سردار عبادالله عبدالهی فرمانده وقت قرارگاه خاتم‌الانبیا و مدیر وقت قرارگاه مجری ساخت معشوره تعطیلی این سد را در چهارم بهمن 1394 رسانه‌ای کرد و گفته بود که از اجرای این پروژه خوب دفاع نشد و احداث معشوره تعطیل شد.

تعطیلی دوباره معشوره در حالی رخ داد که قرارگاه خاتم‌الانبیا حدود 70 تا 80 میلیارد تومان برای زیرساخت‌های اجرایی این پروژه هزینه کرده بود. محمد شریعتمداری معاون اجرایی وقت رئیس‌جمهور که ششم شهریور 1394 به لرستان سفر کرده بود به سد متوقف‌شده این استان واکنش نشان داد.

او گفته بود مبلغ 500 میلیارد ریال برای آغاز عملیات اجرایی سد معشوره به پیمانکار داده شده است و پرداخت هزینه و کار غیرکارشناسی باعث شد در تنظیم قرارداد با وزارت نیرو با تأخیر مواجه شویم.

ماجراهای سد معشوره در دولت‌ یازدهم همچنان ادامه‌دار بود، به‌طوری‌که هوشنگ بازوند استاندار وقت لرستان در 20 آبان 1395 از سنگ‌اندازی‌های سه‌ ساله وزارت نیرو برای احداث این سد خبر داد.

سدی که وعده ذخیره کرد

جدال مسئولان لرستان با وزارت نیرو پای سد معشوره را به این وزارتخانه کشاند تا موانع اجرای این پروژه با وساطت بابک دین‌پرست معاون وقت وزیر کشور برطرف شود.

اماواگرهای احداث پروژه دیرینه لرستان با وجود وعده‌های مسئولان ارشد کشور به دولت دوازدهم نیز کشیده شد و کاهش تخصیص حجم این سد از 271 میلیون مترمکعب آب به حدود 50 میلیون مترمکعب بار دیگر معشوره را در محاق بهره‌برداری قرار داد.

وعده‌های احداث سد معشوره فقط منحصر به سال‌های اخیر نیست، بلکه استانداران و نمایندگان سابق لرستان نیز در اظهارنظرهای مختلف از پیگیری برای احداث این سد خبر داده بودند.

سید موسی خادمی استاندار سابق لرستان در یکم اردیبهشت 1400 از موافقت اولیه برای ادامه سد معشوره خبر داد و گفته بود که ساخت این پروژه با حجم 500 میلیون مترمکعب آغاز و مجوزهای لازم نیز ظرف چند روز آینده اخذ می‌شود.

مجوزهای احداث سد معشوره نه‌تنها هنوز اخذ نشده است، بلکه توقف 18 ساله پروژه حیاتی لرستان واکنش سید ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور را در سفر به این استان در پی داشت و او در آذرماه 1400 در نشست با خبرنگاران اعلام کرد که کار این سد باید آغاز شود و هر مقدار بودجه داریم برای این پروژه می‌گذاریم.

ماجراهای تخصیص‌ سد معشوره

رئیس‌‌جمهور همچنین در شورای اداری لرستان در همان تاریخ با ذکر این نکته که ما می‌خواهیم عقب‌ماندگی‌های چندساله این استان را جبران کنیم گفت که مطالعات سد معشوره انجام شده است و در این راستا پیگیری‌هایی را برای اعتبار این پروژه انجام می‌دهیم.

تأکید رئیس‌جمهور مبنی بر احداث سد معشوره در نشست تخصصی با کشاورزان و دامداران لرستان در 19 آذر 1400 نیز تکرار شد و او بیان کرد که احداث این سد ازجمله کارهایی است که باید در این استان به اتمام برسد و وظیفه‌داریم عقب‌ماندگی موجود در این زمینه را با سرعت جبران کنیم.

سد معشوره علی‌رغم دستور صریح رئیس‌جمهور و با وجود قرارگیری در جزو مهم‌ترین مصوبات سفر سید‌ ابراهیم رئیسی به لرستان پس از گذشت دو سال همچنان بلاتکلیف است و روی میز وزارت نیرو.

حجت‌الاسلام محمدرضا مبلغی نماینده مردم کوهدشت و رومشکان در مجلس در ارتباط با آخرین وضعیت سد معشوره به خبرنگار تسنیم گفت که احداث این سد از مطالبات چهل‌ساله مردم این شهرستان‌هاست و مقدمات ساخت معشوره اکنون فراهم ‌شده‌است.

‌او با اعلام این‌که تخصیص اولیه برای سد معشوره در چند دولت گذشته 273 میلیون مترمکعب است، بیان کرد که این تخصیص در ادامه به 50 میلیون مترمکعب کاهش یافت و این میزان حجم آب جوابگوی تأمین آب شرب، صنعت و کشاورزی برای کوهدشت و رومشکان نبود.

پروژه حیاتی در توقف اصلاح ماده 23

مبلغی با تأکید به این‌که تخصیص فعلی سد معشوره با پیگیری‌های فراوان به 185 میلیون مترمکعب رسیده است، اعلام کرد که در مرحله‌ای دیگر تلاش خود را برای افزایش تخصیص این سد ادامه می‌دهیم.

نماینده مردم کوهدشت و رومشکان با اعلام این نکته که مصوب شده است ارتفاع سد معشوره حدود 120 متر باشد به تلاش‌های خود برای راه‌اندازی هر چه سریع‌تر این پروژه تأکید و ابراز کرد که حجم این سد به‌گونه‌ای طراحی می‌شود که بتواند حجم یک‌میلیارد و 100 میلیون مترمکعب آب را در خود جای دهد.

او با اعلام این‌که احداث سد معشوره دستور اکید رئیس‌جمهور را دارد، بیان کرد که وزیر نیرو و رئیس مجلس نیز از این پروژه بازدید کرده‌اند و ساخت معشوره مورد تأکید مسئولان ارشد کشور است.

نماینده مردم کوهدشت و رومشکان در مجلس با بیان این‌که برخی از زمین‌های مجاور سد معشوره در حال حاضر خریداری‌شده اعلام کرد که فرازبند این پروژه تمام‌شده است و اکنون در مرحله اصلاح ماده 23(مجوز اجرای پروژه و داشتن ردیف اعتباری) در سازمان برنامه‌وبودجه هستیم.

مبلغی با اشاره به پیگیری‌های خود از سوی سازمان برنامه‌وبودجه گفت که وزارت نیرو قول داده است که قرارداد این پروژه بلافاصله پس از اصلاح ماده 23 با پیمانکار منعقد شود.

سدهای لرستان در محاق بهره‌برداری

او با اشاره به مزایای سد معشوره اعلام کرد که احداث این پروژه مشکل آب شرب کوهدشت و رومشکان را رفع می‌کند و علاوه بر آن نیز تأثیرات شگرفی بر تولیدات بخش کشاورزی و رونق اقتصادی این منطقه دارد.

عملیات اجرایی سد معشوره پس از گذشت دو سال از دستور رئیس‌جمهور در حالی هنوز آغاز نشده است که فرهاد زیویار استاندار لرستان در چهارم مرداد 1401 در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم از آغاز روند احداث این پروژه در پاییز همان سال خبر داده بود.

سد معشوره بیش از 36 هزار هکتار از اراضی لرستان را آبیاری می‌کند و هیئت‌وزیران در مصوبه 18 اسفند 1384 در حالی روی احداث این سد برای مشروب‌کردن اراضی کشاورزی کوهدشت تأکید کرده بود که این پروژه مورد تأکید محمدباقر قالیباف رئیس مجلس نیز در سفر به این استان قرار گرفت.

او شهریور 1401 از سد معشوره بازدید کرد و این پروژه را یک نقطه حیاتی برای کشور خواند و به مردم لرستان این اطمینان را داده بود که دولت و مجلس مصمم هستند تا کار معشوره با یک جدول زمان‌بندی شروع شود و با شیب ملایمی شتاب بگیرد.

مقدمات اجرایی سد معشوره با وجود گذشت بیش از شش ماه از سفر رئیس مجلس هنوز در محاق بوده و سایر سدهای لرستان نیز همچون کمندان ازنا، شهید بروجردی و آبسرده بروجرد، تاج‌امیر نورآباد، عالی‌محمود الیگودرز، مخمل‌کوه و زیبامحمد خرم‌آباد با مجموع ظرفیت کمتر از 200 میلیون مترمکعب در حال ساخت یا مطالعه نهایی است.

جفا در حق حقابه لرستان

محمد اوژن مدیر منابع آب رومشکان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم گفت که لرستان با دارا بودن 12 درصد رواناب‌های سطحی کشور و شرایط توپوگرافی و زمین‌شناسی خاص خاستگاه‌های مناسبی برای احداث سد دارد.

او تأکید کرد که مقایسه لرستان با سایر استان‌ها ازنظر طرح‌های توسعه منابع آب در طول چهار دهه به‌هیچ‌وجه متناسب با ظرفیت‌های آبی این استان نیست و تعداد شش سد خاکی (هاله کوهدشت، مروک دورود، خان‌آباد، حوضیان و کزنار الیگودرز، ایوشان خرم‌آباد) با ظرفیت مجموع حدود 207 میلیون مترمکعب در لرستان آبگیری و بهره‌برداری شده است.

مدیر منابع آب رومشکان اعلام کرد که کل حقابه لرستان از آب‌های سطحی از طریق مخازن سدها کمتر از 450 میلیون مترمکعب بوده، اما این مقدار در خوزستان 20 میلیارد مترمکعب و معادل حدود 40 برابر این استان است.

اوژن با تأکید به این‌که سهم لرستان از حجم کل سدهای کشور که 51 میلیارد مترمکعب است کمتر از نیم‌درصد بوده، گفت که کوهدشت و رومشکان 180 هزار هکتار زمین کشاورزی یعنی یک‌چهارم کل اراضی زراعی این استان را دارد، اما کمتر از 10 درصد این اراضی به‌صورت آبی است.

او اعلام کرد که عمده آب اراضی آبی شهرستان‌های کوهدشت و رومشکان از طریق تخلیه سفره‌های استراتژیک آب زیرزمینی به‌وسیله حفر چاه‌های کشاورزی تأمین می‌شود که تبعات این برداشت‌های بی‌رویه بر کسی پوشیده نیست.

دبه وزارت نیرو

مدیر منابع آب رومشکان تأکید کرد که میزان افت متوسط سالانه سطح سفره‌های آب زیرزمینی در دشت کوهدشت 65 سانتی‌متر و این مقدار در دشت رومشکان 45 سانتی‌متر است.

اوژن اعلام کرد که طبق آمار و اطلاعات موجود در شرکت آب منطقه‌ای لرستان در 34 سال گذشته مجموع افت آب زیرزمینی دشت کوهدشت 22 متر و مجموع افت آب زیرزمینی در دشت رومشکان در 20 سال گذشته برابر 9 متر است.

مدیر منابع آب رومشکان گفت که افت آب‌های زیرزمینی باعث خشک‌شدن بسیاری از چشمه‌ها، متروک‌شدن بسیاری از چاه‌های کشاورزی و باعث پدیده فرونشست شده است و همه این مسائل حکایت از لزوم توجه بیشتر به طرح‌های توسعه منابع آب در لرستان به‌ویژه در کوهدشت و رومشکان دارد.

او ضمن تأکید بر ضرورت احداث سد معشوره بیان کرد که ساخت این پروژه ضمن کنترل سیلاب‌های مخرب در لرستان و تنظیم جریان پایه رودخانه کشکان می‌تواند بخش عمده‌ای از نیازهای آب شرب، صنعت و کشاورزی منطقه را مرتفع سازد و احیا و تعادل‌بخشی سفره‌های آب زیرزمینی را بهبود ببخشد.

اوژن اعلام کرد سد معشوره در چهار دهه گذشته همواره به‌عنوان یکی از مطالبات اصلی مردم لرستان مطرح بوده است و با وجود بازنگری چندباره مطالعات و داشتن مصوبات گوناگون، اما از طرف مدیران ارشد وزارت نیرو همواره مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته‌است.

کشت‌های تشنه در لب رودخانه

دبه وزارت نیرو برای احداث سد معشوره آنجا مشخص می‌شود که نبود این سد دبی سیلی بیش از 6 هزار مترمکعب در ثانیه را فروردین 1398 در لرستان به‌راه انداخت. حجم این سیل در رودخانه کشکان حدود 2 میلیارد مترمکعب گزارش و خسارت 10 هزار میلیاردی به این استان تحمیل شد.

از سوی دیگر سد معشوره در حالی قرار بود هزاران هکتار از اراضی لرستان را مشروب کند که فقط 23 درصد اراضی این استان در نبود شبکه‌های آب پایدار به‌صورت آبی است و این در شرایطی رقم‌خورده که میانگین کشوری اراضی آبی 46 درصد است.

کل بارش‌های سالانه لرستان نیز حدود 1.5 میلیارد مترمکعب است و حدود 10 درصد این سهم به‌صورت نفوذ، 40 درصد به‌صورت رواناب و 50 درصد نیز به‌صورت تبخیر خارج می‌شود تا همچنان خرمن‌های کشاورزی در نبود تخصیص آب تبدیل به کاه شود و حاصل کاشت و برداشت نیز «هیچ».

گزارش از فاطمه نیازی

انتهای پیام/‌644/.