تکمیل سد بخش‌آباد؛ آخرین میخ بر تابوت تالاب بین‌المللی هامون
سد بخش‌آباد بر رود فراه را باید به‌عنوان آخرین تیر در ترکش افغانستان جهت تسریع در نابودی کامل تالاب بین‌المللی هامون و قطع امید به ادامه حیات در منطقه سیستان دانست.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، قصه پرغصه تالاب بین‌المللی هامون در شرف 25سالگی است و آنچه بیش از همه توجه‌ها را به خود جلب کرده است وخیم‌تر شدن وضعیت این تالاب طی این سال‌هاست.
ورود یک‌باره و سیل‌آسای آب هیرمند در برخی سال‌ها موجب شده است که چند ماهی از سال را این تالاب با طعم آب سپری کند اما درجه حرارت بالا و شدت تبخیر فراوان در منطقه سیستان، به‌خصوص در زمان وزش بادهای 120روزه، خشکی کامل تالاب را به‌دنبال داشته است.
بعد از خشک شدن کامل تالاب در سال 1378، به‌گواه تصاویر ماهواره‌ای در برخی از سال‌ها نظیر (1382،1384،1386،1388،1393 و 1398) قسمتهایی از تالاب آبگیری شده و امید و شور زندگی را، هرچند کوتاه، بین مردم سیستان زنده کرده است اما طولی نکشیده است که خشک شدن مجدد تالاب و به‌تبع آن افزایش گرد و غبار و آلودگی بیش از حد هوا، رؤیای احیای مجدد تالاب را به کابوس مهاجرت و ترک دیار تبدیل کرده است.
نکته جالب در مشاهدات میدانی و نیز تصاویر ماهواره‌ای سال‌های بعد از 1378 (خشکی کامل تالاب) این است که طی این سال‌ها که هامون فقط در چندماه از سال رنگ آب را به‌خود می‌دید، هامون صابری از جمله نقاط پرآب تالاب‌های سه‌گانه هامون بوده است و به‌نظر می‌رسد که علاوه بر هیرمند، رودخانه‌هایی چون فراه نقش عمده‌ای در آبگیری هامون صابری داشته است.
رودخانه فراه با آورد آبی حدود یک میلیارد و 200 میلیون مترمکعب در سال را می‌توان، بعد از رود هیرمند، بزرگترین تأمین‌کننده آب دریاچه هامون قلمداد کرد. نقش این رود زمانی حائزاهمیت‌تر خواهد بود که نگاهی به مطالعات انجام‌شده بر کانون‌های گرد و غبار در تالاب هامون نشان داده است که هامون صابری را می‌توان یکی از مهمترین مکان‌های برخاست گرد و غبار و یکی از کریدورهای اصلی باد منطقه سیستان دانست و علاوه بر سیستان، بخش‌هایی از افغانستان و حتی پاکستان نیز تحت تأثیر آلودگی و گرد و غبار ناشی از این بادها قرار می‌گیرند.
متأسفانه کشور افغانستان در سال‌های اخیر تمام توان خود را معطوف به احداث سدها، بندها و کانال‌های متعدد بر رودخانه‌های مرزی این کشور کرده است. ازآن‌جایی که درآمد بیش از 60 درصد مردم افغانستان از محل کشاورزی و زراعت تأمین می‌شود، می‌توان علت اصلی توسعه زیرساخت‌های مرتبط با منابع آب این کشور را در راستای توسعه کشاورزی در این کشور قلمداد کرد.
علاوه بر سد کجکی و بند کمال‌خان بر رود هیرمند که تأثیر زیادی بر زیست مردم پایین‌دست به‌ویژه منطقه سیستان دارد، سد بخش‌آباد بر رود فراه را باید به‌عنوان آخرین تیر در ترکش افغانستان جهت تسریع در نابودی کامل تالاب بین‌المللی هامون و قطع امید به ادامه حیات در منطقه سیستان دانست. این سد با ظرفیت مخزن حدود یک میلیارد و 360 میلیون مترمکعب قادر به جمع‌آوری تمام آورد سالانه آب رودخانه فراه است. حجم مرده این سد نیز 120 میلیون مترمکعب اعلام شده است.
افتتاح و آبگیری سد بخش‌آباد بر رودخانه فراه به‌معنی مرگ کامل، قطعی و دائمی تالاب بین‌المللی هامون خواهد بود، چرا که بعد از قطع ورود هیرمند به ایران، تنها امید و منبع آبرسانی به هامون رودخانه فراه بوده است که سالیانه آب قابل‌توجهی به تالاب هامون صابری وارد و تا حدود زیادی از افزایش گرد و غبار در زمان طوفان‌های موسمی منطقه سیستان جلوگیری می‌کرد و چون مرحمی بر درد بی‌آبی و نیز گرد و غبار ناشی از آن در یکی از مهمترین تونل‌های باد موجود در هامون صابری بود.
متأسفانه در خصوص این رود هیچ گونه معاهده‌ای بین کشورمان و افغانستان وجود ندارد و از طرف دیگر، افغانستان نیز سرمایه‌گذاری فراوانی جهت افتتاح این سد و آبگیری آن کرده است و از طرفی امید زیادی نیز بین مردم ولایت فراه جهت افتتاح این سد و بهره‌گیری از مزایای آن برای ساکنین این ولایت ایجاد کرده است.
قول ایجاد باغات انگور و انار و کشتزارهای گندم و خشخاش و نیز افزایش گردشگری و تفریحات و حتی ایجاد شهرک‌های صنعتی موجب شده است که حتی گروهی از مردم منطقه فراه حاضر به پرداخت هزینه‌های اتمام سریع‌تر این سد شده‌اند!
عدم توجه کافی طالبان به تذکرات ایران در خصوص لزوم پرداخت حق‌آبه مردم سیستان مطابق با معاهده سال 1351 و افتتاح کار ساخت تونل‌های سد بخش‌آباد با حضور مقامات دولت امارت اسلامی در اوج تنش‌های مربوط به حق‌آبه هیرمند، نشان از اصرار طالبان به بستن شاهرگ‌های حیاتی منطقه سیستان و نیز تالاب بین‌المللی هامون است و لزوم هوشیاری و اقتدار طرف ایرانی را بیش از پیش آشکار می‌کند.
امید است که مسئولان محترم علاوه بر توجه به حق‌آبه هیرمند و تمرکز بر آن، حق‌آبه تالاب هامون از فراه‌رود را نیز از طریق مجامع بین‌المللی از جمله برنامه محیط زیست سازمان ملل (UNEP) دنبال و پیگیری کنند چرا که افتتاح و آبگیری سد بخش‌آباد را باید آخرین میخ بر تابوت تالاب بین‌المللی هامون دانست، هرچند مذاکره با طالبان در شرایط فعلی کمی سخت‌تر به‌نظر می‌رسد.
دکتر جواد میردار هریجانی؛ رئیس پژوهشکده تالاب بین‌المللی هامون
انتهای پیام/+
