بازخوانی شاخص جهانی تروریسم در ۲۰۲۳|۵- اشغالگری آمریکا در عراق و افغانستان و ظهور هیولای داعش

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم،  تحولات مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی از سال گذشته تاکنون از جمله جنگ اوکراین، موجب شده تا پدیده خطرناک «تروریسم» و فعالیت گروه‌های تروریستی در سراسر جهان تا حد زیادی مود غفلت واقع شود و تروریست‌ها فضای جدیدی برای مانور داشته باشد. اطلاعات نشان می‌دهد که گروه‌های تروریستی اخیرا تحرکات خود را در مناطق آفریقایی به شکل قابل توجهی شدت بخشیده‌اند و اخبار زیادی درباره جنایت‌های تروریستی در کشورهای این قاره منتشر می‌شود.

اما این بدان معنا نیست که گروه‌های تکفیری و تروریستی به طور کامل در آفریقا ساکن شده‌اند و می‌توان سایر مناطق جهان را از این حیث امن دانست. در همین راستا سعی داریم در مقاله‌ای شامل چند فصل به بررسی چشم‌انداز تروریسم در سال 2023 با توجه به تحرکات تروریستی در سال 2022 بپردازیم. این مقاله خلاصه‌ای جامع از روند فعالیت گروه‌های تروریستی در مناطق مختلف جهان، چگونگی تغییر روش و تاکتیک تروریست‌ها، تاثیر شرایط اقتصادی و اجتماعی بر فعالیت گروه‌های تروریستی، محرک‌های ژئوپلیتیکی و ایدئولوژیکی، استراتژی‌هایی که تروریست‌ها اتخاذ می‌کنند و ... را ارئه می دهد.

در این مقاله همچنین آمار حملات تروریستی و قربانیان آنها را در سال 2022 در 163 کشور جهان مورد بررسی قرار می‌دهیم و در ارائه این آمار از اطلاعات پایگاه «ردیاب تروریسم» استفاده‌ کرده‌ایم.

روند جهانی تروریسم از 2007 تا 2022

بیشتر فعالیت‌های تروریستی در 15 سال گذشته متمرکز بر عراق و افغانستان بوده، یعنی کشورهایی که بعد از سال 2000 به اشغال آمریکا درآمدند و در نتیجه آشفتگی اوضاع این کشور‌ها بعد از اشغالگری ایالات متحده زمینه لازم برای نفوذ گروه‌های تروریستی فراهم شد. تحرکات تروریستی در این مدت به ویژه از افغانستان به سمت پاکستان نیز سرایت کرد و این کشور از سال 2008 تا 2013 شاهد تشدید عملیات‌های تروریستی بود.

بعد از سال 2011 و تحولات موسوم به «بهار عربی» در منطقه هیولای داعش ظهور کرد و هم‌زمان با آن چشم‌انداز جهانی تروریسم وارد مرحله جدیدی شد. در شرایطی که همه نگاه‌ها به سمت بحران سوریه و جنگ جهانی تروریسم در این کشور دوخته شده بود، فعالیت‌های تروریستی در قاره آفریقا نیز به شدت دنبال می‌شد و در سال 2015 بیش از 10 هزار نفر در نیجریه بر اثر حملات تروریستی کشته شدند. ناظران علت تشدید تحرکات تروریستی در آفریقا را الگوگیری گروه‌های افراطی در این قاره از داعش می‌دانند؛ ضمن اینکه بعد از شکست داعش در منطقه، آفریقا تبدیل به پناهگاه امنی برای این گروه تکفیری-تروریستی شد.

علت این که منطقه آفریقا همواره مستعد ظهور گروه‌های تروریستی است علاوه بر شاخص‌های تاریخی آن مانند: جاهلیت و فرقه‌گرایی و تحولات سیاسی و اقتصادی٬ به مسائلی چون عدم وجود یک دولت ملی٬ گسترش فساد٬ وخامت اوضاع اقتصادی و اجتماعی٬ گسترش نارضایتی عمومی میان جوانان و تفرقه‌انگیزی‌های ایدئولوژیک در مدارس اسلامی برمی‌گردد.

در سایه جهانی شدن پدیده افراط‌گرایی خشونت‌آمیز در آفریقا٬ داعش و القاعده سهم بسزایی در حمایت مادی و ایدئولوژیک از گروه‌های افراط‌گرای داخلی در این منطقه داشتند. بر اساس گزارش شاخص جهانی تروریسم٬ گروه‌های «شباب المجاهدین» و «بوکو حرام» چهارمین گروه تروریستی وحشتناک در جهان هستند.

پس از فروپاشی داعش در عراق و سوریه٬ هزاران نفر از عناصر این گروه تکفیری به کشورها و مناطق اصلی خود بازگشتند تا فعالیت‌های تروریستی‌شان را از سر بگیرند؛ این یعنی بازگشت صدها عنصر تکفیری از غرب و شمال آفریقا به این منطقه. همچنین بعید نبود که مناطق صحرای بزرگ و منطقه ساحل و لیبی و شمال سینا مقصد بعدی آن‌ها باشد. علاوه بر آن٬ پیش از این نیز سرکردگان افراط‌گرای تکفیری از جمله ابوبکر شیکاو سرکرده سابق گروه تروریستی «بوکو حرام» که هنوز هم اغلب عناصر این گروه به وی وفادار هستند٬ با همان ایدئولوژی خود در این مناطق حضور داشته‌اند. قابل توجه است که مکاتبات زیادی میان ابوبکر شیکاو و گروه تروریستی القاعده در سال‌های 2006 تا 2011 انجام شده بود.

در این قسمت سعی داریم برجسته‌ترین ویژگی‌ها و مظاهر و روندهای مرتبط با فعالیت‌های تروریستی را در بازه زمانی 2007 تا 2022 مورد بررسی قرار دهیم:

-کاهش آمار جان باختگان ناشی از حملات تروریستی: آمار نشان می‌دهد که قربانیان  تروریسم در زمان اوج فعالیت‌های تروریستی در جهان بعد از سال 2015 تاکنون حدود 38 درصد کاهش یافته و عراق و نیجریه بیشترین کاهش تعداد جان باختگان را داشته‌اند؛ به ویژه اینکه در سال 2011 تا 2015 بیشتر تلفات انسانی در نتیجه حملات تروریستی در این کشورها به ثبت رسید.

عمده حملات تروریستی مرگبار در افریقا در این بازه زمانی توسط گروه‌های افراطی مسلح همچون بوکوحرام و داعش انجام می‌شد. پایان بحران سوریه، فروپاشی داعش و افزایش هماهنگی جهانی در مبارزه با تروریسم یکی از عوامل کاهش حملات مرگبار گروه‌های تروریستی به ویژه داعش در سراسر جهان بوده است. البته باید توجه داشته باشیم که هم‌زمان با تشدید فشارها برای خروج نظامیان آمریکا از منطقه غرب آسیا، هرازگاهی شاهد افزایش تحرکات تروریستی بوده‌ایم که ناظران معتقدند آمریکا هنوز هم از کارت تروریسم به عنوان اهرم فشاری جهت ادامه حضور خود در منطقه استفاده می‌کند.

همچنین در افغانستان و یمن نیز تعداد قربانیان تروریسم بین سال‌های 2018 تا 2021 حدود 9 درصد کاهش یافت و به پایین‌ترین سطح از سال 2017 رسید.

-گسترش فعالیت‌های تروریستی در آفریقا: با کاهش درگیری‌ها در سوریه و ظهور نشانه‌های شکست داعش در منطقه، این گروه تروریستی-تکفیری و شاخه‌های مختلف آن تمرکز خود را به سمت کشورهای جنوب صحرای آفریقا به ویژه منطقه ساحل و کشورهایی چون بورکینافاسو، مالی، نیجریه، نیجر و کامرون معطوف کردند. در این میان منطقه ساحل به شکل فزاینده‌ای شاهد تحرکات خشونت‌آمیز تروریستی بوده و بین سال‌های 2007 تا 2022 تعداد قربانیان تروریسم در این منطقه بیش از 21 درصد افزایش یافته است.

در سال 2022 بورکینافاسو و مالی و نیجریه به ترتیب 1135 و 942 و 356 مورد قربانی ناشی از حملات تروریستی ثبت کردند. به طور کلی 43 درصد از تلفات انسانی تروریسم در جهان در سال 2022 متعلق به منطقه ساحل آفریقا بوده است. علت افزایش حملات تروریستی در این منطقه ، حرکت تروریست‌ها از خاورمیانه و شمال آفریقا به سمت منطقه ساحل بعد از شکست داعش در منطقه بوده است.

در این میان کشور مالی در جنوب صحرای آفریقا  از خلال سال‌های گذشته همواره زمینه لازم برای ترسیم برنامه‌ جنبش‌های افراط‌گرایانه را داشته است. در حال حاضر نیز تعدادی گروه تروریستی که بارزترین آنها گروه تکفیری« نصرة الاسلام والمسلمین» به‌سرکردگی زعیم طارقی و وابسته به القاعده است٬ در این کشور هستند.

«گردان‌های ماسینا»،«المرابطون»،«امارة الصحراء» و داعش و بوکوحرام معروف‌ترین گروه‌های تروریستی فعال در جنوب صحرای آفریقا و نیز منطقه ساحل هستند.

-افزایش تهدیدات تروریستی در مناطق درگیری جهان: شواهد نشان می‌دهد که از سال 2007، جنگ و درگیری‌های داخلی و خارجی، مهمترین عامل ظهور گروه‌های تروریستی در کشورهای مختلف بوده است. طبق آمار موجود، از سال 2007 تا 2022، از 137 هزار و 9 مورد قربانی  تروریسم، 132 هزار و 863 مورد مربوط به کشورهایی است که دچار درگیری‌ بوده‌اند. شاخص جهانی تروریسم برای سال 2023 نشان می‌دهد کشورهایی که گرفتار درگیری داخلی هستند بیشترین آسیب را از حملات تروریستی متحمل می‌شوند. علت امر آن است که چنین کشورهایی معمولا نهادهای دولتی کارآمد برای مدیریت بحران ندارند و یا اینکه تنش‌های داخلی، اوضاع را از کنترل دولت خارج کرده و در نتیجه شرایط لازم برای ورود طرف ثالث ذینفع به عرصه کشورهای مذکور فراهم می‌گردد.

یکی از تاکتیک‌های اصلی گروه‌های تروریستی ورود به عرصه درگیری داخلی کشورهاست و همچنین آمار حاکی از آن است که حملات تروریستی در کشورهایی که درگیر بحران داخلی هستند، به مراتب مرگبارتر از سایر مناطق جهان است. این تاکتیک همان روشی است که داعش در سال 2011 در سوریه به کار برد و با بهره‌برداری از آشوب‌های داخلی این کشور، ملت و دولت سوریه را وارد بحرانی فاجعه‌بار کرد که پیامدهای آن هنوز بعد از گذشت یک دهه همچنان ادامه دارد.

ادامه دارد......