هجمه‌های تازه علیه زبان فارسی/ تألیف و انتشار «مام» برای نسل میراثی ایران در خارج از کشور
معاون بین‌الملل بنیاد سعدی می‌گوید: این بنیاد دو سال است که روی نسل میراثی ایران در خارج از کشور متمرکز شده است و در این راستا کتاب‌هایی را برای آموزش فرزندان مهاجران ایرانی خارج از کشور تألیف و منتشر کرده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اگر نگاهی به نقشه زبان فارسی در طول تاریخ بیندازیم، با کاهش تدریجی میزان قلمروی این زبان و به‌تبع، افراد مسلط به آن طی دو سده اخیر مواجه می‌شویم؛ امری که سبب شده است گستره عظیم زبان فارسی از محدوده عراق تا چین، عمدتاً به ایران، مناطقی از تاجیکستان و افغانستان محدود شود.
در دنیای امروز که عوامل اقتصادی و سیاسی، بیش از هر زمان دیگری بر زبان و فرهنگ تأثیرگذار است، بیم آن می‌رود که محدوده زبان فارسی از آنچه امروزه شاهدش هستیم، کوچک‌تر و دایره تنگ‌تری را شامل شود. رقابت‌های جهان امروز در حوزه اقتصادی و سیاسی سبب شده است دیگر انتخاب زبان دوم، نه به‌حسب علاقه که بیشتر به‌حسب آینده‌نگری از وضعیت فردای جهان صورت گیرد، در این شرایط وضعیت زبان فارسی در جمع زبان‌های پرقدرتی چون چینی و انگلیسی به‌چه‌صورت است؟ آیا زبان فارسی با پشتوانه‌‌ای کهن از فرهنگ و تاریخ، هنوز برای مردمان عصر تکنولوژی جذابیت دارد و اگر دارد، ما چه کرده‌ایم تا این زبان را بیشتر معرفی و دایره نفوذش را وسیع‌تر کنیم؟
در سال 2012 به‌منظور تقویت و گسترش زبان و ادبیات فارسی در خارج از کشور و بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌‌های موجود داخل و خارج از کشور بنیاد سعدی در ایران تأسیس شد تا مدیریت راهبردی و اجرای فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فرهنگی و رسانه‌ای را در حوزه زبان و ادبیات فارسی در سطح بین‌المللی عهده‌دار شود، حالا ده سال از فعالیت این بنیاد گذشته است، یک دهه‌ای که بخش اعظمی از آن صرف برگزاری رویدادهای آموزشی برای فارسی‌آموزان خارجی شده است، اما به‌واقع بنیاد سعدی در این ده‌ساله چه اقداماتی برای گسترش بیشتر دایره نفوذ فارسی در جهان کرده است؟ چه‌اندازه آسیب‌های آموزش فارسی در خارج از ایران برطرف شده است و حالا پس از ده سال فعالیت تخصصی در چه سطحی در منطقه و در جهان قرار داریم، اینها پرسش‌هایی است که در گفت‌وگو با شهروز فلاحت‌پیشه معاون بین‌الملل این بنیاد طرح و پاسخ داده شده است، این گفت‌وگو به‌شرح ذیل است؛
* تسنیم: در 10سالگی فعالیت بنیاد سعدی قرار داریم، بنیادی که به‌منظور انسجام‌بخشی به فعالیت‌های مرتبط با آموزش و گسترش زبان فارسی در خارج از کشور تأسیس شد، اگر نگاهی به عملکرد بنیاد سعدی در ده سال اخیر داشته باشید، چه تغییراتی در بحث آموزش و گسترش زبان فارسی پیش آمده است و در این زمینه چه موفقیت‌هایی حاصل شده است؟
بنیاد سعدی 10 سال پیش به‌کوشش آقای حدادعادل شکل گرفت. نقطه شروع تأسیس این بنیاد و ماهیت وجودی آن باز می‌گردد به این مهم که همه کشورهای دنیا برای موضوع آموزش زبان ملی خود به دیگران و در قالب ظرفیت و کارکرد قدرت نرم دیپلماسی عمومی آن کشور، یک دستگاه تخصصی ایجاد کرده‌اند، البته یادآور می‌شوم که پیش از تأسیس بنیاد این وظیفه ذیل فعالیت‌های سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و قبل‌تر از سمت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دنبال می‌شد، اما اینکه آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان چگونه به‌عنوان یک دانش تخصصی در دستور کار قرار گیرد و بتواند بر اساس یک استاندارد بین‌المللی با منابع آموزشی تخصصی، استادان دوره‌دیده و در قالب یک برنامه‌ریزی آموزشی مدون با بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های آموزشی در فضای حضوری و نیز در سالیان اخیر در فضای مجازی همچون نمونه‌های اقدامی دیگر مؤسسات بین‌المللی در این حوزه اقدام شود، جایش خالی بود که با شکل‌گیری بنیاد سعدی این مسیر حرفه‌ای و تخصصی ساخته، نهادینه شد و به جریان افتاد.
مشخص شد که چگونه باید زبان فارسی را به یک مخاطب خارجی براساس روش‌های علم نوین زبان‌آموزی آموزش دهیم، همان‌طور که دیگران در دنیا این کار را انجام می‌دهند، حال اگر ایرانی‌های نسل میراثی و غیرفارسی‌زبانان خارجی بخواهند فارسی یاد بگیرند چه فرصت‌ها و مجاری‌ای را از طریق بنیاد سعدی پیشِ‌روی خود دارند؟
بنیاد سعدی براساس مصوبه شورای‌عالی انقلاب فرهنگی مورخ 1389/08/04 شکل گرفت و بعد از شروع فعالیت‌های اجرایی خود از اوایل دهه 90، ضمن ارج نهادن به تلاش‌های پیشتر انجام‌شده از سوی دستگاه‌های دیگر کشور در این خصوص، با نگاه به امر آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان به‌عنوان یک تخصص در طول ده سال اخیر بنیان‌های مستحکم و ریشه‌داری برای ساخت این بنا را پایه‌ریزی و اجرا کرده است. با توجه به اینکه بر اساس اساسنامه این بنیاد ماهیت وجودی بنیاد سعدی به‌عنوان یک دستگاه ستادی و تخصصی در نظر گرفته شده است، از همین روی مسیر اجرایی آن در خارج از کشور در بدو شروع کماکان از طریق همکاری با نمایندگی‌های فرهنگی کشورمان که ذیل سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی به‌عنوان سازمانی که متولی دیپلماسی عمومی کشور در خارج از مرزهای ایران است، آغاز شد و تاکنون نیز ادامه دارد و در همین راستا تمامی نمایندگان فرهنگی کشورمان پیش از اعزام به محل مأموریت، با حضور در بنیاد سعدی با خدمات این بنیاد آشنا می‌شوند چرا که بنیاد این را وظیفه حرفه‌ای خود می‌داند تا برای ارتقای سطح آموزش و کمک به ترویج زبان فارسی این مسیر همکاری دوسویه را به‌شکل ویژه در دستور کار خود داشته باشد.
باید یادآور شوم که البته کنار ظرفیت نمایندگی‌های فرهنگی برای این مهم، برخی سفارت‌خانه‌های جمهوری اسلامی ایران در آن دسته از کشورهایی که نمایندگی فرهنگی نداریم و نیز آن دسته از مؤسسات آموزشی و دانشگاهی خارجی که توانسته باشند منطبق با اصول آموزشی مدون این بنیاد برنامه‌های آموزش زبان فارسی خود را تنظیم کرده باشند و کارگزاری بنیاد سعدی را اخذ کرده باشند، در این مسیر همکار بین‌المللی بنیاد هستند.
یکی از کارهای مهم و اساسی بنیاد سعدی در بدو شروع فعالیت خود، تدوین استاندارد مرجع آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان بوده است که یک مسیر راهنمایی است برای مشخص ساختن سطوح آموزشی، راهنمای عملی است که به شما می‌گوید که چه سطوح زبانی برای آموزش داریم و در هر سطحی چه انتظاری از زبان‌آموز پس از پایان سطح می‌رود و او چه‌چیزهایی یاد خواهد گرفت.
استاندارد مرجع آموزش زبان فارسی اولین بار در بنیاد سعدی تدوین و معرفی شد، بر اساس آن استاندارد، در بنیاد شروع به برنامه‌ریزی برای تهیه و تولید منابع آموزش زبان فارسی کردیم و بر همین اساس اکنون ده‌ها عنوان کتاب در حوزه آموزش زبان فارسی داریم که کتابهای پایه است، برجسته‌ترین آن کتاب «گام اول» است که با آن الفبای فارسی و بیش از 700 واژه در قالب گفتمان‌های پرکاربرد روزانه آموزش داده می‌شود، کنار آن و در ادامه این کتاب، دیگر کتابهای کمک‌آموزشی بنیاد قرار دارند و در نهایت فارسی‌آموز را بر اساس برنامه آموزشی بنیاد به سطحی می‌رسانند که بتواند مانند من و شما فارسی را به‌کار ببرد، اکنون خوشبختانه بعد از حدود 10 سال بنیاد سعدی به‌لحاظ تأمین منابع آموزشی برای فارسی‌آموزان در سطح بسیارخوبی قرار گرفته است.
*تسنیم: ارزیابی از موفقیت فعالیت ده سال اخیر بنیاد سعدی نیز داشته‌اید؟
بنیاد سعدی به این مهم واقف است که هیچ کاری بدون ایراد نیست و از همین روی بر اساس بازخوردها و مجموعه آموزشی بنیاد روش‌ها و محتواهای خود را به‌شکل مستمر در مسیر بهسازی و اصلاح قرار داده است، ولی با اطمینان خاطر این را می‌توان اکنون گفت که بین منابع آموزشی موجود، موجودی‌های بنیاد پراستقبال و قابل تأمل است و در میدان عمل هم موفق بوده و جواب گرفته است، بنده همه اینها را براساس بازخوردهایی که از بیرون گرفتیم عنوان می‌کنم.
در حوزه بحث آموزش زبان فارسی در گذشته بیشتر کلاس‌ها از طریق نمایندگی‌های فرهنگی به‌شکل حضوری برگزار می‌شد، اما در سالهای اخیر که فضای کرونایی ایجاد شد، در حوزه آموزش مجازی سرمایه‌گذاری کردیم و اجازه ندادیم که کلاس‌ها تعطیل شود و هم از مسیر بنیاد و هم از مسیر نمایندگی‌های فرهنگی بستر مجازی محیطی مناسب برای استمرار آموزش قرار گرفت. در همان آغاز کرونا بنیاد بسترهای مجازی زبان فارسی را فراهم کرد و مشورت‌هایی به نمایندگی‌ها داد که در این بستر کار کنند و البته خود نمایندگی‌های بنیاد نیز بنا به شرایط محیط بسترهایی را برای این موضوع قرار دادند.
یکی از مزیت‌های نسبی ارزشمند بنیاد سعدی در امر آموزش زبان فارسی برگزاری دوره تربیت مدرس زبان فارسی است، این نیز کاری تخصصی است چرا که بنده و شما اگرچه به فارسی تسلط داریم اما دلیل نمی‌شود معلم زبان خوبی نیز بتوانیم باشیم.
دوره‌های تربیت مدرس بنیاد سعدی در آغاز به‌صورت حضوری و سپس برخط همزمان و اکنون در قالب دوره‌های "برخط غیرهمزمان" برگزار می‌شود که فراگیران می‌توانند در هر ساعت از شبانه‌روز و در هر زمانی که فرصت دارند این دوره را به‌صورت مجازی بگذرانند و در پایان آن در آزمون مربوطه شرکت و گواهی مرتبط رسمی را از بنیاد اخذ می‌کنند، کنار آن ما بحث آزمون‌سازی‌های تخصصی را داریم، آزمون تعیین سطح از ضروریاتی بود که به آن رسیدیم، کنار آن ما آزمون "آمفا" سنجش مهارت زبان فارسی را پیاده‌سازی و اجرا کردیم که در 4 مهارت خواندن، نوشتن، صحبت کردن و درک مطلب سطح دانش فارسی‌دانان را می‌آزماید و کاملاً استاندارد و قابل اعتماد است.
تهیه منابع نرم‌افزاری متنوع
کنار منابع آموزشی مکتوب و کتابهایمان، بنیاد منابع نرم‌افزاری متنوعی نیز تهیه و تولید کرده است یکی از موارد برجسته آن مدرسه مجازی میناست که بر اساس هوش مصنوعی و در همکاری با دانشگاه صنعتی شریف ساخته شده است و فارسی‌آموزان پس از گذراندن سطح نوآموز و آشنایی با الفبای فارسی می‌توانند با ورود به این سامانه تحت‌وب آزمون تعیین سطح دهند و در سطح پذیرفته‌شده به‌صورت خودآموز یادگیری زبان فارسی را شروع کنند.
برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی برای کمک به بهترشدن دانش زبان فارسی فارسی‌آموزان خارجی
از دیگر خدمات بنیاد سعدی برگزاری دوره‌های دانش‌افزایی برای کمک به بهتر شدن دانش زبان فارسی فارسی‌آموزان خارجی است که ضمن سفر به ایران از طریق بنیاد سعدی مدیریت و برگزار می‌شود، در همین راستا دوره‌های دانش‌افزایی کوتاه‌مدت و بلند‌مدتی طی این سالها برگزار شده است و تعداد زیادی از فارسی‌آموزان برای شرکت در آن به ایران آمدند و علاوه بر آشنایی با فرهنگ و تمدن این سرزمین و در تعامل نزدیک با محیط واقعی و جامعه، با حضور در کلاسهای آموزشی در حین دوره، سطح دانش زبان فارسی ایشان نیز پس از پایان دوره ارتقای قابل‌توجهی داشته است.
ما هم‌چنین در راستای تقویت نیروی انسانی متخصص برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان نیز اقداماتی را انجام دادیم، در این راستا با همکاری بعضی از دانشگاه‌ها و به‌شکل ویژه در همکاری دانشگاه علامه طباطبایی با این بنیاد، رتبه‌های تحصیلی در سطح کارشناسی ارشد و در رشته "آزفا ـ آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان " به واجدین شرایطی که می‌خواهند مدرس زبان فارسی شوند و البته پس از اخذ شرایط دانشگاهی لازم اعطاء می‌کنیم که اخیراً نیز مقطع دکترای آن راه‌اندازی شده است و این افراد می‌توانند در صورت علاقه‌مندی و موفقیت در این مقطع نیز تحصیلات خود را در همان رشته ادامه دهند. این فارغ‌التحصیلان در بازگشت به کشور خود می‌توانند جریان‌ساز باشند ودر دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی محل خودشان به‌عنوان یک نیروی متخصص به امر آموزش زبان فارسی مشغول شوند.
شرایط این دانشجویان قبل از ورود به ایران بررسی می‌شود، تا از نظر پیشینه مرتبط بررسی شوند، هم‌چنین بعد از خروج آن‌ها را رها نخواهیم کرد، در حوزه تربیت مدرس و بورسیه دانشجو کشورهای چین، پاکستان، هندوستان، عراق، سوریه، لبنان، قزاقستان، قرقیزستان، کشورهای آسیای میانه و حوزه تمدن بزرگ مدنظر ما قرار دارند، دانشجویان بورسیه نیز بیشتر از کشورهای حوزه فارسی‌زبان هستند.
*تسنیم: متقاضی از کشورهای اروپایی و قاره‌های دیگر ندارید؟
چرا، اما تعدادشان کمتر است، ما در دوره جدید به‌شکلی ویژه در حوزه کشورهای همسایه سرمایه‌گذاری می‌کنیم، کشورهای همسایه و حوزه تمدنی ایران و کشورهای اسلامی. به‌هرحال زبان فارسی زبان دوم جهان اسلام است، این یک واقعیت است و نگاه ویژه‌ای به این موضوع داریم، در حوزه کشورهای اسلامی به‌شکل ویژه ما روی آموزش زبان فارسی تمرکز داریم.
اعزام استاد به کشورهای مختلف هزینه‌‌های مالی زیادی برای کشور دارد، اما با برگزاری دوره‌های تربیت مدرس و بازگشت فراگیران به کشورهای خود این هزینه تاحدود بسیاری کاهش پیدا می‌کند، ضمن اینکه چون از فرهنگ همان کشور مقصد هستند، پذیرششان از سوی فارسی‌آموزان نیز بیشتر است و می‌توانند به‌عنوان سفیر فرهنگی ما نیز عمل کنند.
تدریس فارسی در مدارس ارمنستان، گرجستان، قرقیزستان و لبنان/ تألیف «شیراز» برای کشورهای عربی
بنیاد سعدی علاوه بر تولید منابع برای آموزشگاه‌های زبان فارسی، برای مدارسی که فارسی زبان دوم و اجباری‌شان است یا زبان سوم و چهارم اختیاری است نیز منابع تولید کرده است، اکنون به‌شکل ویژه در کشور ارمنستان، گرجستان، قرقیزستان و برخی مدارس لبنان فارسی تدریس می‌شود که ما برای این مدارس کتاب درسی مدرسه‌ای تهیه کردیم که با کتابهای آموزشگاهی متفاوت است، مثلاً 4 سال درس زبان فارسی در دبیرستان می‌خوانند، برای سال اول، دوم، سوم و چهارم کتابهای درسی مدرسه‌ای تهیه کردیم، کتاب «شیراز» برای کشورهای عربی تألیف شده است.
درخواست دولت هند از ایران برای تألیف کتاب آموزش فارسی در مدارس این کشور
در هندوستان دولت با بازبینی برنامه آموزش مدارس برای سند 2020 آموزش زبان فارسی را به‌عنوان یکی از 10 زبان کلاسیک قابل تدریس در مدارس هندوستان مصوب کرده است. دولت هندوستان متعاقب تصویب این برنامه با طرف ایرانی تماس داشته و درخواست کرده است که کتابهای مربوط به آزمون زبان فارسی در مدارس را تهیه کنیم که به‌واسطه سفارت و وزارت آموزش و پرورش این موضوع به بنیاد سعدی منتقل شد، در این راستا اولین کتاب پایه اول آموزش زبان فارسی به‌نام «طوطی» تألیف و چاپ شده است، این کتاب در 4 شماره برای 4 پایه نخست تألیف شده است، از این میان طوطی یک در هندوستان چاپ شده است.
«طوطی» وارد سیستم آموزش و پرورش هند خواهد شد
ما در هندوستان مرکز تحقیقات زبان فارسی را داریم که به‌شکل ویژه بر حوزه زبان فارسی متمرکز است، نماینده ما در آنجا مستقر و مشغول مذاکره با نهادهای مرتبط در آموزش و پرورش است تا کتابهای طوطی را وارد سیستم نظام آموزش و پرورش مدارسی که زبان فارسی را در دستور کار قرار دادند، کنیم، این یک اتفاق مهم است.
* تسنیم با توجه به پیشینه زبان فارسی در هند به‌نظر شما چقدر از ورود این کتاب‌ها استقبال می‌شود؟
با توجه به اینکه پیشینه زبان فارسی در هندوستان چندصدساله است، زندگی و پویایی زبان فارسی در این چندصد سال خودجوش و از سوی خود مردم بوده است، و وابسته به حضور ما نبوده و نیست، در این زمینه نیز خود دولت هندوستان به این جمع‌بندی و نتیجه رسیده است که زبان فارسی زبان قابل طرحی در مدارس باشد و حتی دلایلی هم که آوردند این بود که ادبیات فارسی سرشار از مفاهیم عرفانی، آموزشی، صلح‌دوستی و محبت است و کشور هندوستان امروز به این مفاهیم احتیاج دارد، تمام این مفاهیم ارزشی در ادبیات و زبان فارسی ما وجود دارند، فراگیری فارسی می‌تواند دریچه‌ای برای ورود به دنیای جهان ایرانی باشد، از آن طرف هم بالغ بر 130 کرسی زبان فارسی در هندوستان فعال است، این کتاب در کرسی‌های زبان فارسی در سطح دانشگاه نیز قابل استفاده است.
با توجه به اینکه فراوانی مدارس در هند میلیونی است، اگر 10 درصد هم کار آموزش زبان فارسی را آغاز کنند، ما با تعداد قابل‌توجهی دانشجو و دانش‌آموز روبه‌رو خواهیم بود که فارسی را می‌خوانند، با توجه به سابقه حضور زبان و ادبیات فارسی در هند و علاقه‌مندی خودجوش هندی‌ها به موضوع زبان فارسی ما بسیار خوش‌بین هستیم که بتوانیم به‌عنوان یک تسهیل‌دهنده و شتاب‌دهنده به موضوع زبان فارسی در هند ورود کنیم و به رشد آن کمک کنیم.
* تسنیم: در سایر کشورهای همسایه همچون ارمنستان وضعیت آموزش زبان فارسی در مدارس و در دانشگاه‌ها چگونه است؟
در سالهای کرونا از تعداد مدارس کاسته نشده است، تعداد مدارس فعال در حوزه آموزش زبان فارسی در سالهای اخیر یا ثابت بوده یا افزایش پیدا کرده است، دولت ارمنستان اکنون 15 مدرسه فعال در حوزه آمورش زبان فارسی دارد و فارسی به‌عنوان یکی از زبان‌های قابل توجه برای آموزش به‌عنوان زبان دوم در دستور کار دولت قرار گرفته است.
بهبهود روابط با کشورهای عربی منجر به گسترش بیشتر فارسی در جهان اسلام می‌شود
* تسنیم: به سیاست دولت هند برای آموزش زبان فارسی و انتشار کتاب برای کشورهای عربی اشاره کردید، در برخی کشورهای عربی در سالهای گذشته مخالفت‌هایی برای گسترش فارسی وجود داشته است، آیا اخیراً فضا بازتر شده است یا همچنان این مخالفت‌ها وجود دارد؟
فضای روابط سیاسی ما با حوزه کشورهای عربی در حال بهبود است، ما به‌شکل ویژه با مصر در حوزه زبان فارسی در این چند سال کار کردیم، نمایندگی بنیاد سعدی در مصر بالغ بر 400 دانشجوی مصری دارد که فارسی از راه دور را به‌شیوه مجازی یاد گرفته‌اند.
هم‌چنین بالغ بر 20 دانشگاه در مصر کرسی زبان فارسی دارند، باز شدن فضای مجازی و علاقه تاریخی مصری‌ها به ایران موجب شده است که استقبال دانشجویان از آموزش زبان فارسی بسیار خوب باشد و درخواست‌هایی برای بیشتر شدن آن نیز وجود دارد.
* تسنیم: فرمودید که در بحث کرسی‌های زبان فارسی وزارت علوم باید ورود کند، آیا وزارت علوم برای کرسی‌ها کتابهای مجزایی از بنیاد تألیف می‌کند؟
اکنون در ایران تعداد قابل‌توجهی مراکز آموزش زبان فارسی آزفا تأسیس شده است که ذیل دانشگاه و وزارت علوم فعالیت می‌کنند. در سالهای اخیر برخی دانشگاه‌ها نیز کتاب‌هایی تألیف کرده‌اند، برخی نیز کتابهای ما را مورد استفاده قرار می‌دهند. این مخاطب و بازار است که در دراز‌مدت به این نتیجه می‌رسد که کدام اثر بهتر است و او را بهتر به نتیجه می‌رساند.
نیازمند هم‌افزایی بین مراکز آزفای دانشگاهی و بنیاد سعدی هستیم
* تسنیم: یکی از فلسفه‌های تشکیل بنیاد سعدی منسجم شدن فعالیت‌ها در حوزه آموزش زبان فارسی در خارج از کشور بوده است، این انتظار وجود دارد که انسجام در آموزش زبان فارسی وجود داشته باشد و کرسی‌های زبان فارسی نیز زیر نظر بنیاد باشند، آیا این ظرفیت در بنیاد وجود دارد؟
ببینید، به‌هرحال، در مقام مشورتی، بنیاد سعدی در خیلی از مواقع می‌تواند ورود کند، یک هم‌افزایی بین مراکز آزفای دانشگاهی و بنیاد سعدی و به‌شکل ویژه وزارت علوم باید شکل بگیرد که زمان‌بر است و مسئولین بنیاد هم پیگیر متقاعد کردن این دستگاه‌ها برای هم‌افزایی هستند.
البته بنیاد قصد ورود تخصصی و مانع‌تراشی ندارد، شعار بنیاد هم‌افزایی کنار واگرایی است، به‌هرحال وزارت علوم وزارت‌خانه‌ای با مجموعه خاصی از اساتید است، شورای‌عالی انقلاب فرهنگی بر حسب مصوباتش بنیاد سعدی را به‌عنوان یک دستگاه نظم‌دهنده و در واقع بالادستی برای حوزه زبان فارسی ایجاد کرده است، در طول سالهای گذشته به‌دلایل مختلف این روابط بالا و پایین شده است، ما امیدوار هستیم در دوره جدید با تلاش‌هایی که ریاست بنیاد دارد و مذاکراتی که با وزارت علوم در حال انجام است، بتوانیم به توافقاتی اثربخش برسیم تا توان آموزش در خارج از کشور افزایش پیدا کند که البته کار ساده‌ای نیست.
بنیاد سعدی غایب 4 سال اخیر شورای اعزام استاد به خارج از کشور است
* تسنیم: خط‌مشی بنیاد در این مذاکرات چیست؟ با چه هدفی این مذاکرات را دنبال می‌کند؟
بحث اعزام استاد به خارج به‌لحاظ روشی در حوزه وظایف وزارت علوم تعریف شده است و بودجه آن را دولت می‌دهد، شورایی وجود دارد که تشخیص می‌دهد چه کشوری نیازمند اعزام استاد است، در این شورا دستگاه‌های مختلفی عضو دارند، در دوره‌هایی بنیاد سعدی هم حضور داشت، که در ادامه به‌دلایلی کم‌رنگ شد و اکنون حداقل در این 4 سال اخیر که دعوتی از بنیاد به‌عنوان یک دستگاه در حد مقام مشورتی و ناظر انجام نشده است.
به‌هرحال بنیاد سعدی تعامل بیشتری با فارسی‌آموزان خارج از ایران نسبت به وزارت علوم دارد، تمرکز وزارت علوم در ایران است، برای خارج از ایران هم اگر فرصتی باشد استاد می‌فرستد، اما ما اکنون در 50 کشور فعالیت داریم، در برخی کشورها در چند نقطه متمرکز هستیم، برای نمونه در 7 شهر پاکستان و دو شهر ترکیه فعالیت داریم، در قرقیزستان هم همین‌طور، یعنی ما در 60 نقطه جغرافیایی فعال هستیم و اطلاعات محیطی قابل اعتماد و بروزی داریم.
به‌خوبی می‌دانیم کدام منطقه بیشترین نیاز را به استاد اعزامی دارد، این یک ثروت است، دانش یک قدرت هست و باید از این قدرت و ثروت استفاده شود، ما قصد دخالت نداریم اما در مقام مشورت باید حضور داشته باشیم، مثلاً شرایط در حوزه‌‌هایی مثل هند و بنگلادش به‌جهت ضرورت اعزام استاد خاص‌تر است تا یک کشور کوچک در اروپای غربی، طبیعتاً در هند که 130 کرسی فعال دارد، ضرورت استاد اعزامی بیشتر از کشوری است که کرسی زبان فارسی ندارد.
* تسنیم: وزارت علوم بر اساس آیین‌نامه جدید اعزام استاد خود، بیشتر بر آموزش مجازی متمرکز شده است، شیوه‌ای که با انتقاد اساتید اعزامی زبان فارسی نیز روبه‌رو شد، با توجه به تجربه فعالیت در شیوه مجازی به‌نظر شما این شیوه می‌تواند جایگزین اعزام استاد باشد؟
با توجه به تجربیات ما و نظر اساتید فن، هیچ چیز جای کلاس حضوری و آموزش چهره به چهره را نمی‌گیرد، ولی بین شرایط بد و بدتر این انتخاب انجام شد که مجازی شود، یک دوره کرونا بود، یک دوره مسائل ارزی مطرح بود که ما را مجبور به برگزاری دوره‌های مجازی کرد تا کلاس‌ها تعطیل نشود، بعدها تجاربی حاصل شد که کلاس‌ها ترکیبی از مجازی و حضوری باشد، اما آموزش چهره‌به‌چهره و حضوری اثری دارد که مجازی هیچ‌گاه نمی‌تواند آن را داشته باشد.
اساتید که فراخوانده شدند، کرسی‌ها نیز تعطیل شد
* تسنیم: در پی عدم اعزام استاد آیا با تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی نیز مواجه شدیم؟
بر اساس اطلاعاتی که در اخبار آمده بود، به‌دلیل کمبود بودجه تعداد زیادی از اساتید فراخوانده شدند و در نتیجه کرسی‌ها نیز تعطیل شد.
* تسنیم: پس در غیاب اساتید کرسی‌ها تعطیل می‌شوند؟
بله، بعضی دانشگاه‌ها هستند که کلاً استاد ندارند.
باید از جذابیت فرهنگ و نمایش تصویر ملی کشور برای کاربردی‌تر کردن فارسی در جهان بهره بگیریم
برای پیشرفت زبان فارسی در جهان، باید احساس نیاز نسبت به آن را به وجود آورد، وقتی نیاز و درخواست ایجاد شود، گرایش به فارسی افزایش پیدا می‌کند، این موضوع را دستگاه‌های مختلف باید در ایران بررسی کنند تا به این نتیجه برسند که چطور زبان فارسی را به‌عنوان یک زبان کاربردی برای خارج از ایران عرضه کنند، مثلاً می‌توانیم از جذابیت فرهنگ و نمایش تصویر ملی کشور استفاده کنیم، تمام رقبای فرهنگی ما مثل کره، ژاپن و آلمان همین مسیر را پیش رفته‌اند.
دستگاه دیپلماسی کشور در این میان می‌تواند کمک قابل‌توجهی داشته باشد، در برخی کشورها این زمینه وجود دارد و مردمانشان با فرهنگ ایران آشنا هستند مثل ترکیه، قرقیزستان، ارمنستان، افغانستان، هندوستان و حوزه تمدنی ایران بزرگ که با فرهنگ و زبان ما آشنا هستند، اما در برخی کشورها نیاز است که ابتدا با فرهنگ شروع کنیم تا علاقه‌مندی ایجاد شود، زبان بهترین ابزار برای تعامل و تماس است، یا اینکه زبان را فراتر از فرهنگ ببینیم، طبق فرمایش مقام معظم رهبری فارسی را زبان علم کنیم.
ظرفیت نهفته 100هزار دانشجوی خارجی در ایران برای تبدیل فارسی به زبان علم
در این زمینه ورود دانشجویان خارجی به کشور در انتقال فرهنگ کشور و تصویرسازی از کشور بسیار تأثیرگذار است، این ورود دانشجویان علاوه بر اینکه از لحاظ مالی به کشور کمک می‌کند، مهمترین ابزار برای شناختن ما به دیگران نیز به‌شمار می‌آید، اکنون خوشبختانه به‌دلایل مختلف این فرصت فراهم شده است و دانشجویان بسیاری به ایران آمده‌اند، چرا که هم هزینه تحصیل در ایران کمتر است و هم قرابت‌های فرهنگی با بعضی کشورهای همسایه و مسائلی مثل امنیت، خدمات و رفاهیات فراهم است، این شرایط موجب شده است امروز، 100 هزار دانشجوی خارجی در ایران درس بخوانند. این دانشجویان هم احتیاج به زبان فارسی دارند، هم در مرحله آموزش و گذران زندگی نیاز دارند فارسی یاد بگیرند، اینجا زبان فارسی به‌عنوان زبان علم به دانشجویان خارجی کمک می‌کند.
کشوری که در حوزه گردشگری موفق است، اقتصاد، صنعت و بهداشت و درمان موفقی دارد، می‌تواند افرادی را جذب کند که به‌هردلیل مجبور به فراگیری زبان آن کشور هستند، این موضوعی است که دستگاه‌های مختلف باید به آن فکر کنند.
گاهی به ما انتقاد می‌کنند که "وظیفه بنیاد سعدی آموزش زبان فارسی است، چرا فارسی‌آموز اندک جذب می‌کند؟" در حالی که وظیفه بنیاد سعدی جذب نیست، وظیفه بنیاد انتهای این ریل است. دستگاه‌های مختلف، وزارت صنعت، میراث فرهنگی و... نیز باید کاری کنند. برخی تصور می‌کنند که صفر تا صد کار با بنیاد سعدی است، در صورتی که این‌گونه نیست، زبان فارسی ما و دیگران را به جهان ایرانی وصل می‌کند، اما ما به کمک نیاز داریم و این کمک از طریق دستگاه دیپلماسی کشور، صداوسیما و... باید ارائه شود، رایزنی‌های فرهنگی، مدیوم سینما و رسانه ملی نقش پررنگی دارند.
مانع‌تراشی‌ها برای گسترش زبان/ ورود معاندان به فرهنگ و زبان فارسی با نگاه‌های سیاسی
* تسنیم: با توجه به هجمه‌هایی که علیه ایران در برخی کشورها وجود دارد و در یک سال اخیر نیز شدت گرفته است، آیا می‌توان از ابزار قدرتمند زبان برای ترسیم چهره واقعی ایران مدد گرفت؟ به‌نظر می‌رسد دستگاه دیپلماسی کشور در این زمینه باید ورود کند.
بله، زبان فارسی ابزار قدرتمندی برای انتقال فرهنگ، هویت و واقعیت ایران امروز و بازدارنده و به عقب راننده ایران هراسی در این گروه از کشورها می تواند باشد. اینجا نقش دیپلماسی چه دیپلماسی رسمی و سنتی در قالب اقدامات سفارتخانه‌ای و خیلی بیشتر و اثربخش‌تر از آن نقش دیپلماسی عمومی حایز اهمیت است و کمک شایانی می‌تواند بکند به تصویرسازی از ایران امروز با حجم انبوهی از مزیت‌های نسبی که در تاریخ معاصر این کشور مثال زدنی است. قطعا این تصویر ملی از رهگذر دیپلماسی عمومی در دفع این هجمه‌ها اثربخش است..
برخی از مهاجران ایرانی در نقطه مقابل منفعت ملی کشور قرار گرفته‌اند
تمرکز بر دیپلماسی مهاجران یا اصطلاحا دیازپورا نیز در اینجا مهم است. قطعا بیشتر مهاجران ایرانی به کشورهای دیگر به کشور، فرهنگ و زبان خود عشق می‌ورزند و توجه به ایشان با برنامه‌ریزی و جلب ایشان کمک ارزشمندی به حفظ زبان فارسی خصوصا در میان نسل میراثی ایرانیان در سرزمین‌های دیگر خواهد داشت ولی خوب در این میان برخی نیز همراه با ایران امروز نیستند و بعضا رفتار یا همراهی ایشان با فضای سیاسی برخی کشورهای مقابل ایران در نقطه مقابل منافع ملی کشور می باشد.
اکنون وقت آن است که دستگاه دیپلماسی ما هنرمندی خود را نشان دهد. اینجاست که رایزنی فرهنگی، وزارت امورخارجه و شبکه‌های برون‌مرزی صداوسیما نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری دارند.
*تسنیم: پس از این هجمه‌ها، وضعیت گسترش زبان چگونه بوده است؟ آیا در تعداد فارسی‌آموزان دچار تغییر شدیم؟
در برخی حوزه های محدود جغرافیایی فضای رسانه‌ای محلی و یا برخی جریان‌های محلی موجب ایجاد فضایی شدند که به شکل غیر مستقیم فارسی آموزی افراد محلی از طریق فرصت های آموزشی ما را تحت تاثیر خود قرار داد یعنی آن را به امری سیاسی بدل کرد. البته این جریان برای کار ما محدود و با توجه به ویژگی زبان و ادبیات فارسی و خدمات ما در حال گذراست.
تدوین کتابهای آموزش فارسی با محتوای ضدایرانی
* تسنیم: خوب، اینکه آموزش زبان فارسی و فراگیری آن از یک نهاد رسمی و استاندارد آموزش داده نشود و از کانال‌های دیگری فراگرفته شود، چه آسیبی دارد؟
این سوال قابل تاملی است. در هر حال با توجه به فراوانی و پراکندگی هم نسل میراثی ایرانیان خارج کشور و هم علاقمندان خارجی به یادگیری زبان فارسی ، مراکز حقیقی و حقوقی متعددی در خارج از کشور فارسی آموزش می‌دهند که خارج از آنکه چقدر منابع ایشان برای آموزش زبان فارسی استاندارد و کارا می باشد، محتوای آموزشی این منابع نیز مهم است.
مراکز بسیاری در خارج از کشور فارسی آموزش می‌دهند، اما با چه کتاب و محتوایی؟ فضای ترسیم‌شده از ایران در بسیاری از کتابهای آموزش زبان فارسی یک فضای غیرواقعی و نامناسب از ایران است، داستان‌هایی از گروگانگیری در فرودگاه، تنش، ناآرامی و...، چه ضرورتی دارد در یک کتاب آموزشی چنین محتوایی ارائه شود؟ در کدام کتاب آموزش زبان انگلیسی چنین فضایی ترسیم می‌شود، جز اینکه با اهداف خاصی این فضا ترسیم شده است؟ آیا فضای واقعی ایران این‌گونه است؟
به هر حال هر کشوری در آموزش زبان خود به دیگران اصل تصویرسازی ملی و معرفی خود در اذهان مخاطب خارجی را برای توسعه دوستی و روابط فرهنگی در دستور دارد که لزوما این مهم در منابع متفرقه آموزش زبان فارسی می تواند وجود نداشته باشد و این برای جایگاه یک ملت در تصویرسازی بین المللی آن ضروری است.
تخریب چهره ایران به‌ضرر همه ایرانیان است، ما باید برای تصویر واقعی ایران و فارسی که زبان ملی و عامل وحدت در کشور است، تلاش کنیم.
*تسنیم: این هجمه‌ها تنها از سوی اوپوزیسیون انجام می‌شود یا جریانات فکری و سیاسی خاصی وابسته به آمریکا و اسرائیل پشتیبان آن هستند؟
بله هجمه‌ها نسبت به زبان فارسی زیاد است، رژیم اسرائیل برای ارتش خود کلاسهای آموزش زبان فارسی برگزار می‌کند، برخی دبیرستان‌های اسرائیل درس اجباری زبان فارسی دارند، این آموزش‌ها برای چیست؟ جز برای اینکه بعداً در رابطه با اهدافی که دارند، علیه ایران استفاده کنند؟
در هر حال ایرانی که پس از انقلاب اسلامی در صحنه بین الملل و با شعار نه شرقی ، نه غربی، جمهوری اسلامی خود را معرفی نمود تجارب متفاوتی را در این صحنه در قبال بازیگران جهانی و منطقه‌ای و در سطوح خرد و کلان داشته و از آن سربلند بیرون آمده است و این مسیر کماکان ادامه‌دار است و لذا می‌توان انتظار هرگونه برخوردی و در اینجا از دریچه زبان آموزی و آنهم از جنس برخورد نرم را انتظار داشت.
اتفاقاً ما در کتابهای تألیفی بر مباحث کلی تأکید داریم، بحث‌های نگرشی یا عقیدتی نداریم. در سطوح پیشرفته یک و دو به‌سمت مباحث ایران‌شناسی نیز حرکت می‌کنیم، مسائل ایران امروز را که می‌تواند شناخت جامعی از ایران به جهان ارائه کند، مطرح می‌کنیم، مواردی که در کتابهای غیررسمی یا گفته نمی‌شود یا خلاف آن به‌تصویر کشیده می‌شود.
ادامه دارد...
انتهای پیام/
