ایران و سازمان شانگهای؛ مجمع قدرت‌های غیرغربی برای دوران پساآمریکا
ایران سازمان همکاری شانگهای را باشگاهی متشکل از قدرت‌های غیرغربی می‌بیند و خواستار استفاده از ظرفیت آن به عنوان بخشی از برنامه‌هایش برای دوران پساآمریکا است.
گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم- ایران سرانجام بعد از 15 سال به صورت رسمی عضو سازمان همکاری شانگهای شد. ایران از سال 2005 به عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای پذیرفته شده و در سال 2008 درخواست عضویت کامل خود را به این سازمان ارسال کرده بود.
این سازمان، از جمله سازمان‌هایی است که می‌تواند فرصت‌های جدیدی را در اختیار جمهوری اسلامی قرار دهد. رسانه‌های بین‌المللی در تحلیل در خصوص این مسئله نوشته‌اند ایران سازمان همکاری شانگهای را باشگاهی متشکل از قدرت‌های غیرغربی می‌بیند و خواستار استفاده از ظرفیت آن به عنوان بخشی از برنامه‌هایش در دوران پسا آمریکا است.
علاوه بر این، پیوستن ایران به سازمانی که حدود یک سوم اراضی دنیا را در اختیار دارد و صادرات سالانه‌اش بالغ بر چندین میلیارد دلار است برای ایران فرصت‌های اقتصادی فراوانی به همراه خواهد داشت.
فرصت حضور در بازاری ارزشمند
سازمان همکاری شانگهای ابتدا در سال 1996 با نام شانگهای 5 به عنوان ساز و کاری برای حل و فصل مناقشات ارضی بعد از فروپاشی شوروی در سال 1991 آغاز به کار کرد. این سازمان کارش را با 5 عضو کامل آغاز کرد: چین، قزاقستان، قرقیزستان، روسیه و تاجیکستان. با پیوستن ازبکستان به این اتحادیه در سال 2001 نام آن به «سازمان همکاری شانگهای» تغییر پیدا کرد. در سال‌های بعدتر هند و پاکستان هم به این سازمان پیوستند تا تعداد اعضای دائم این سازمان به عدد 7 برسد.
این سازمان در ابتدا اهداف امنیتی را در منطقه دنبال می‌کرد اما همانطور که پیش‌بینی می‌شد با توجه به توان کشورهای عضو، این پیمان، نقش اقتصادی پررنگی را بر عهده گرفت. بعد از گذشت حدود دو دهه اکنون سازمان همکاری‌های شانگهای دارای صندوق کنفرانس برای اعطای وام‌های ارزان و بدون بهره به کشورهای عضو است که یکی از راه های تسهیل‌گری تجاری محسوب می‌شود.
تصمیمات این اجلاس پهنه وسیعی معادل 35 میلیون و 972 هزار کیلومتر مربع از کره زمین، یعنی حدود 23 درصد از کل وسعت خاکی و جمعیتی افزون بر سه میلیارد و 500 میلیون نفر یعنی نزدیک به 45 درصد مجموع جمعیت جهان را در بر می‌گیرد؛ ضمن آنکه 25 درصد از رشد تولید ناخالص داخلی جهان در قالب این پیمان منطقه‌ای به عنوان بزرگ‌ترین سازمان همکاری متمرکز است.
مجموع ارزش صادرات درون گروهی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در سال 2017، در حدود 329 میلیارد دلار بوده است. در این رابطه، کشور چین با 52 درصد بالاترین و تاجیکستان با سهم 18 درصد پایین‌ترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین مجموع ارزش واردات درون گروهی کشورهای عضو سازمان در سال مزبور نیز در حدود 964 میلیون دلار بوده است. لذا کشورهای چین و تاجیکستان به ترتیب بالاترین (46 درصد) و پایین‌ترین (0.46 درصد) سهم را از این نظر داشته‌اند.
لازم به ذکر است، در سال مزبور ایران از لحاظ صادرات و واردات درون گروهی سازمان به ترتیب با سهمی در حدود 5 درصد و 4.3 درصد در رتبه چهارم و هفتم قرار داشته است. در این میان بیشترین میزان صادرات ایران به سازمان شانگهای در سال مزبور به ترتیب به کشورهای چین، افغانستان، هند و پاکستان (حدود 95 درصد از کل صادرات ایران به سازمان) و بیشترین واردات ایران از کشورهای چین، هند، روسیه (حدود 96 درصد از کل واردات ایران از سازمان) بوده است. ایران با 11 عضو اصلی و ناظر پیمان شانگهای شامل چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، مغولستان، پاکستان، هند، افغانستان و بلاروس، دارای تجارت فرامرزی است که در این میان بیشترین حجم تجارت ایران با چین در سال 1399 به ارزش 15 میلیارد و 518 میلیون و هشت هزار و 492 دلار است.
در حقیقت چین و روسیه قدرت‌های تعیین کننده در سازمان همکاری شانگهای و اصلی‌ترین شرکای تجارت فرامرزی با ایران محسوب می‌شوند، بنابراین چشم‌انداز مناسبی از روابط تجاری میان ایران و کشورهای عضو پیمان شانگهای می‌توان تصور کرد.
نظم جدید بین‌المللی
مسئله حضور ایران از جهت حرکت جهان به سمت نظم جدید بین‌المللی هم حائز اهمیت است. مقام‌های ایرانی بارها و بارها سازمان همکاری‌های شانگهای را نمودی از تغییر در کریدورهای قدرت جهان از آمریکا به سمت سازوکارهای دسته جمعیِ غیرغربی توصیف کرده‌اند.
نشانه‌های زیادی از کاهش قدرت آمریکا وجود دارند. آمریکایِ «ترامپ» و «بایدن» بسیار ضعیف‌تر از آمریکایِ «اوباما» یا «بوش» است و عوامل کاهنده قدرت آمریکا هم بسیارند. آمریکا تا دهه آینده همچنان جزو بزرگ‌ترین قدرت اقتصادی-سیاسی-نظامی-فرهنگیِ جهان خواهد بود، اما قدرتی که کم‌کم سهمش را به «دیگران» وا می‌گذارد. این «دیگران»، همان قدرت‌های شرق هستند، یعنی چین، هند، روسیه و برخی قدرت‌های منطقه‌ای در آسیا. ایران درست در مرکز این روند انتقال قدرت قرار دارد و عضویت در پیمان شانگهای این سازمان شرقی را قادر می‌سازد تا نفوذ خود را در غرب آسیا گسترش دهد.
طی چند دهه گذشته به موازات کاهش هیمنه و هژمونی آمریکا برخی کشورهای دیگر به توسعه قدرت خود در ابعاد گوناگون پرداخته‌اند. روسیه بعد از فروپاشی شوروی و تحقیر تاریخی که در پی آن متحمل شده بود به دنبال توسعه قدرت خود است. چین نیز با اتخاذ رویکرد توسعه‌گرایی اقتصادی و دوری از تنش، توانسته به رشد چشمگیر اقتصادی دست یابد و فاصله خود را با اقتصاد اول دنیا کم کند. کشورهای دیگری همچون هند نیز توانسته‌اند در نیم قرن گذشته قدرت خود را افزایش دهند.
این تحولات در کنار تعمیق مشکلات داخلی آمریکا و مشکلات روزافزون اروپا در حوزه‌های شکاف‌های سیاسی و مشکلات اجتماعی ناشی از چالش‌هایی، چون جنگ در اوکراین، سبب تسریع در روندی شده که از سال‌ها قبل با عنوان «تغییر نظم جهانی» و «آغاز دوران پساآمریکا» توسط استراتژیست‌های بزرگ غربی پیش‌بینی می‌شد.
امروز با گذشت سال‌ها این پیش‌بینی رنگ واقعیت گرفته و کشور‌هایی که مناسبات کنونی جهانی را ناعادلانه و متناسب با قدرت و جایگاه کنونی خود نمی‌دانند و آن را به صورت یکجانبه در خدمت اهداف آمریکا به طور خاص و اهداف غرب به طور عام می‌دانند در پی ایجاد بلوک‌بندی‌های جدید قدرت جهانی هستند تا به تغییر نظم جهانی شتاب بیشتری دهند و جایگاه شایسته خود را در این نظم به دست بیاورند. در واقع یکی از پیشران‌های تغییر نظم جهانی، ایجاد و تقویت بلوک‌بندی‌های جهانی متفاوت از ساختار فعلی قدرت و برای تغییر نظم کنونی و ایجاد نظم جدید است.
سازمان شانگهای را باید یکی از مهم‌ترین این بلوک‌بندی‌های جهانی دانست که در کنار گروه بریکس در پی تقویت بلوک‌بندی‌های نظم جدید است. عضویت ایران در این سازمان علاوه بر منافع بزرگ اقتصادی و ژئوپلتیکی که برای کشور دارد مسبب تقویت روند بلوک‌بندی جهانی برای تغییر نظم موجود است.
هراس معماران فشار حداکثری
گروه موسوم به «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها» در آمریکا که جزو فعال‌ترین اندیشکده‌ها در داخل آمریکا برای طراحی سیاست موسوم به «فشار حداکثری» علیه ایران بودند و به همین دلیل در فهرست تحریمی وزارت خارجه جمهوری اسلامی قرار گرفته‌اند در مقاله‌ای چند روز پیش به شدت از پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای ابراز نگرانی کرده است.
کریاگ سینگلتون، عضو ارشد این گروه گفت: «حزب کمونیست چین و جمهوری اسلامی ایران در هدفشان برای تحقیر ایالات متحده متحد هستند. نزدیک شدن روزافزون روابط ایران و چین باعث ایجاد چالش‌های امنیت ملی جدید برای واشنگتن، شرکای عرب آن و اسرائیل می‌شود.سرمایه‌گذاری چین در ایران باعث خواهد شد تحریم‌ها به بهتری آمریکا علیه جمهوری اسلامی اثرگذاری‌شان کمتر شود و اهرم فشار واشنگتن از دست برود.»
چند ماه پیش هم «برادلی باومن»، «رایان براست» و «زین زوواک»، سه نفر از تحلیلگران مسائل ایران در این اندیشکده آمریکایی با اشاره به تاریخچه تشکیل سازمان همکاری شانگهای و روند پیوستن ایران به این اتحادیه که تمرکز آن بر اوراسیا است، تصریح کرده بودند: جمهوری اسلامی ایران به سازمان شانگهای موجب تقویت روابط تهران با چین و روسیه خواهد شد که نشان دهنده ضرورت اتحاد میان اسرائیل، ایالات متحده و شرکای عربی‌شان در خاورمیانه درباره چالش‌های ناشی از چین است.
بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها نوشته به ویژه توسعه روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی میان تهران و پکن باید زنگ خطر را برای واشنگتن، تل‌آویو و برخی پایتخت‌های عرب منطقه به صدا درآورد. این اندیشکده که همواره مواضعی ضد ایرانی دارد همچنین تاکید می‌کند: «برخی آمریکایی‌ها به طور عمد یا غیر عمد خود را با این باور تسلی می‌دهند که رقابت اصلی بر سر قدرت در اروپا و شرق آسیا اتفاق می‌افتد و اجازه می‌دهند که آمریکا خاورمیانه را نادیده بگیرد اما عضویت ایران در سازمان شانگهای نشان داد که روسیه و چین نیز در خاورمیانه رقابت می کنند. آنها درک بهتری از اهمیت همیشگی این منطقه دارند.»
سازمان همکاری‌های شانگهای همواره از تحمیل‌گری غرب و همچنین رویه‌های مداخله‌جویانه آنها در دیگر کشورها ابراز نارضایتی کرده است. امری که تا حد زیادی مورد توجه ایران نیز بوده است. از سویی ایران با استفاده از سازوکارهای امنیتی موجود در سازمان همکاری‌های شانگهای می‌تواند مبارزات خود علیه تروریسم و افراط‌گرایی را نیز با قدرت بیشتری دنبال کند و عملا از ظرفیت‌های بیشتری در این رابطه برخوردار شود. از سویی ایران می‌تواند از منابع اطلاعاتی دیگر کشورهای عضو نیز در مسیر مبارزه با تروریسم و گروه‌هایی که علیه منافع ملی آن فعال هستند استفاده کند. این فرصتی مغتنم برای ایران است.
به طور کلی عضویت ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای، تا حد زیادی می‌تواند تلاش‌های کشورهای غربی جهت منزوی سازی ایران را تضعیف کند و زمینه را برای توسعه هر چه بیشتر روابط تهران با چین، روسیه، و دیگر دولت‌های منطقه آسیای میانه هموار سازد. عضویت ایران همچنین نقش تهران در مدیریتِ امنیت منطقه‌ای و تقویت اهرم‌های قدرت ایران در مواجهه با کشورهای غربی و مخصوصا آمریکا را نیز به دنبال خواهد داشت.
انتهای پیام/
