یادداشت| شورای نگهبان و موضوعی به نام جوان‌گرایی

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم، ابوالفضل کندری حقوقدان طی یادداشتی تحت عنوان «شورای نگهبان و موضوعی به نام جوان‌گرایی» به شرح زیر نوشت:

«جوان‌گرایی» در حاکمیت و حضور جوانان با انگیزه و با نشاط در تصدی‌ پست‌های حاکمیتی امروزه به یک ارزش تبدیل شده است، اما شورای نگهبان همواره متهم بوده است که هیچ‌گاه به دنبال جوان‌گرایی نرفته، میانگین سنی اعضای آن زیاد است و اعضای آن برای دوره‌های متوالی در این جایگاه باقی می‌مانند و نتیجه این گزاره‌ها چیزی جز انفعال و کرختی نیست.

در این نوشته به دنبال آن هستیم که گزاره‌های فوق را ارزیابی کنیم. در گام اول، ببینیم شورای نگهبان چه مأموریتی دارد و اقتضای آن چیست؟ شورای نگهبان اصولاً یک نهاد منفعل سیاسی و حقوقی است؛ چون ابتکار عملی ندارد و عموماً کارکرد او در میانه یا پایان یک فرآیند حقوقی است، مثلا در فرآیند انتخابات، صرفاً نامزدها را رد یا تأیید صلاحیت می‌کند و دست آخر، حکم بر سلامت یا عدم سلامت انتخابات می‌دهد. در فرآیند قانونگذاری نیز شورای نگهبان پس از تهیه طرح‌ها و لوایح قانونی و بررسی و تصویب آن‌ها در مجلس شورای اسلامی، آنها را از جهت مغایرت یا عدم مغایرت با احکام شرع و قانون اساسی بررسی می‌کند و در صورت تشخیص عدم مغایرت، مصوبات به قانون تبدیل می‌شود.

براین اساس کارکرد شورای نگهبان تا حدود زیادی شباهت به قضاوت دارد و اصولاً نهاد مشابه شورای نگهبان در برخی کشورها ذیل دستگاه قضایی تعریف می‌شود، چون نقش شورای نگهبان صحت‌سنجی یک واقعه و فرآیند مبتنی بر قوانین است و با حکم او، فرایند طی‌شده توسط نهادهای دیگر رسمیت می‌یابد،چنانکه قاضی نیز به عنوان یک عنصر منفعل، افعال و ترک فعل‌های اشخاص را با قانون تطبیق می‌دهد و با صدور حکم، واقعیت رسمی و حقوقی به آن وقایع می‌دهد.

یک پژوهشی انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد میانگین سنی اعضای همه نهادهای مشابه شورای نگهبان در کشورهای دیگر از جمله آمریکا، فرانسه، آلمان، کانادا، ایتالیا، اتریش، بلژیک و لبنان حدود 60 سال و به ترتیب، 73، 66، 58، 63، 69، 57.5، 64 و 79 سال بوده است. در برخی کشورها مثل فرانسه، آمریکا و ایتالیا محدودیت سنی وجود ندارد و در برخی کشورها حداقل سن 40 (در آلمان و بلژیک) و 50 (در لبنان) تعیین شده است. در کشور فرانسه، پیرترین عضو شورای قانون اساسی تا دو سال پیش آقای والری ژیسکار دستن 95 ساله بود که با فوت او در حال حاضر، آلن ژوپه 77 ساله پیرترین عضو این شوراست. جوان‌ترین عضو این شورا نیز خانم دومینیک مالبه 64 ساله است.

در آمریکا، آقای کلارنس توماس 75 ساله و خانوم امی‌کانی‌بارت 51 ساله پیرترین و جوان‌ترین اعضای دادگاه عالی ایالات متحده هستند. آقایان فرانکو مودانیو و آگوستو باربرا اعضای 85 ساله و آقای فرانچسکو ویگانو و خانوم امانوئلا ناوارتا اعضای 54 ساله دادگاه قانون اساسی ایتالیا به عنوان پیرترین و جوان‌ترین اعضا هستند. در دیگر کشورها نیز رویه بر همین قرار است. البته برخی کشورها که شرط سن بازنشستگی 70 ساله را برای اعضا دارند، باز هم جوان‌ترین اعضای آن کمتر از 50 سال نیستند.

در ایران، اعضای شورای نگهبان در حال حاضر دارای میانگین سنی 63.5 سال هستند که حتی از میانگین نهادهای مشابه در کشورهای دیگر کمتر است. این در حالی است که مسن‌ترین عضو شورای نگهبان حضرت آیت‌الله جنتی با 97 سال، میانگین سنی را بالا برده است. همچنین دکتر طحان‌نظیف به عنوان جوان‌ترین عضو شورای نگهبان با 37 سال سن در سال 1398 عضو شورای نگهبان شد و به عنوان جوان‌ترین عضو تاریخ شورای نگهبان شناخته می‌شود. بنابراین نتیجه بررسی‌ها نشان می‌دهد که اتفاقاً سن اعضای شورای نگهبان از نرم جهانی کمتر است.

برخی به تصدی‌های چندساله و چنددوره‌ای برخی اعضای شورای نگهبان خرده می‌گیرند، به عنوان نمونه، آیت‌الله جنتی به عنوان باسابقه‌ترین عضو شورا، از سال 1358 در سن 53 سالگی عضو شورای نگهبان بوده است. در مورد این گزاره نیز باید اولاً به خاصیت و ماهیت خاص شورای نگهبان و کارکرد آن توجه کرد. به همان دلیل که شباهت کارکرد شورای نگهبان مانند قاضی است و برای قاضی ممنوعیت تصدی جز سن بازنشستگی وجود ندارد، در خصوص اعضای شورای نگهبان نیز این موضوع صادق است. اشتباه جایی است که مقام عضویت شورای نگهبان را بخواهیم با تصدی مقامات انتخابی مانند رئیس جمهور و نمایندگی مجلس مقایسه کنیم که برای آنها به طور استثنایی محدودیت‌های هشت‌ساله یا چنددوره‌ای قرار داده‌اند.

این موضوع در بسیاری کشورها به همین شکل است. در بسیاری کشورها مثل آمریکا، کانادا، ایتالیا، اتریش، بلژیک و ... محدودیتی در میزان تصدی آنها از حیث زمانی وجود ندارد. در فرانسه، رؤسای جمهور فرانسه پس از پایان تصدی ریاست جمهوری، عضو مادام‌العمر شورای قانون اساسی می‌شوند. همچنین دیگر اعضای انتصابی این شورا مانند اعضای انتصابی دادگاه قانون اساسی ایتالیا، دوره تصدی 9 ساله دارند.

همچنین در آمریکا، قضات دادگاه عالی توسط رؤسای جمهور انتخاب می‌شوند و در صورت عدم بازنشستگی خودخواسته، مادام‌العمر عضو این دادگاه هستند، مثلا آقای جان پاول استیونس پس از 35 سال قضاوت در سال 2010 خود را بازنشسته اعلام کرد و آقای کلارنس توماس که در حال حاضر پیرترین قاضی این دیوان است، سی و دومین سال تصدی قضاوت خود را پشت سر می‌گذارد. در آلمان دوره تصدی 12 ساله است. در کانادا قضاتی با سابقه تصدی 38 سال، 30 سال و 28 سال وجود دارد. در اتریش و بلژیک نیز قضاتی با سابقه تصدی 26 تا حدود 20 سال وجود دارد.

بنابراین مدت تصدی عضویت شورای نگهبان نیز یک امر نامرسوم در دنیا نیست و عموم کشورها به دلیل ذات و اقتضای کارکردهای شورای نگهبان و نهادهای دادرس اساسی همین رویه را دارند.

انتهای پیام/