موانع توافق صلح جمهوری آذربایجان و ارمنستان چیست؟-بخش اول

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از رسانه‌های جمهوری آذربایجان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان هفته گذشته نظامیان را مبادله کردند و ارمنستان از درخواست نامزدی خود برای میزبانی کنفرانس تغییرات آب و هوایی (COP29) به نفع جمهوری آذربایجان صرف‌نظر کرد.

این گام‌ها امیدواری‌ها را برای امضای توافقنامه صلح به زودی افزایش داد. آمریکا و ترکیه اعلام کرده‌اند که معتقدند می‌توان به صلحی پایدار بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان دست یافت.

حتی در ارمنستان نیز گزارش‌هایی مبنی بر برگزاری نشست وزرای خارجه آذربایجان و ارمنستان در ماه آینده در واشنگتن منتشر شد، اما جیحون بایراموف وزیر امور خارجه آذربایجان این خبر را تکذیب کرد.

اگرچه رهبران جمهوری آذربایجان و ارمنستان از زمان پایان جنگ دوم قره‌باغ در سال 2020 بر روی امضای توافقنامه صلح و عادی‌سازی روابط در پلتفرم‌های مختلف کار می‌کنند، اما میزان نزدیکی آن‌ها به این اهداف هنوز جای سؤال دارد.

الهام علی‌اف رئیس‌جمهور آذربایجان اعلام کرد که در نشست بروکسل که در دسامبر 2021 با میانجیگری شارل میشل رئیس شورای اتحادیه اروپا آغاز شد و قرار است در پایان اکتبر سال جاری برگزار شود، به دلیل کمبود وقت شرکت نخواهد کرد.

از صحبت‌های الهام علی‌اف فهمیده شد که وی رفتن به جلساتی را که توافقنامه آماده امضا روی میز نیست، صلاح نمی‌داند.

بنابراین، علی‌اف که با مفسران سیاسی داخلی و خارجی در مجمعی که توسط دانشگاه ADA در 5 دسامبر برگزار شد، ملاقات کرد، اهمیت نشست بعدی که در قالب بروکسل برگزار می‌شود را برای راه‌حل محور بودن بیان کرد و گفت: این جلسه باید به‌خوبی آماده و نتیجه محور باشد. زیرا اگر نتیجه گرا نباشد، پیام نادرستی به مردم خود و جهان بین‌الملل می‌دهیم. این موضع ما است و من فکر می‌کنم در بروکسل آن را درک می‌کنند.

با وجود چنین بلاتکلیفی، اقدامات آذربایجان و ارمنستان علیه یکدیگر در ماه دسامبر شگفت‌انگیز و غیرمنتظره بود. در 7 دسامبر، در نتیجه مذاکرات بین اداره رئیس‌جمهوری آذربایجان و دفتر نخست‌وزیر جمهوری ارمنستان بدون هیچ میانجی، دو کشور بر سر تبادل زندانیان به توافق رسیدند. آذربایجان 32 اسیر ارمنی را آزاد کرد و ارمنستان نیز 2 اسیر آذربایجانی را آزاد کرد.

ارمنستان از نامزدی خود برای میزبانی بیست و نهمین کنفرانس اعضای کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی (COP29) انصراف داد و از نامزدی آذربایجان حمایت کرد.

آرمن گریگوریان، دبیر شورای امنیت ارمنستان، در سخنانی در تلویزیون عمومی ارمنستان در 9 دسامبر گفت که این بیانیه مشترک ارمنستان و آذربایجان گام مهمی در راه دستیابی به توافقنامه صلح است و افزود که توافقنامه صلح قبل از پایان سال قابل امضا است.

اوننیک جیمز کریکوریان، روزنامه‌نگار و مفسر سیاسی بریتانیایی می‌گوید: این فرآیند حسی شبیه به روند گروه مینسک ایجاد می‌کند. هرگز نگو هرگز، اما تا پایان سال هیچ نشانه‌ای از توافق چارچوبی وجود نداشت، چه رسد به توافق جامع. در عوض، قبل از سال 2020، احساس دژاوو مشابه آنچه در روند گروه مینسک سازمان امنیت و همکاری اروپا تجربه شده بود، وجود داشت. با این حال، بیانیه مشترک هفته گذشته تنها قابل استقبال است، اما این بدان معنا نیست که توافق قریب‌الوقوع است. این گامی در مسیر درست است و کاملاً دلگرم‌کننده است، اما خیلی چیزها به اتفاقات بعدی بستگی دارد و ما نمی‌دانیم که بعداً چه اتفاقی خواهد افتاد.

کریکوریان خاطرنشان می‌کند: سال گذشته نیز وعده‌های توافق تا پایان سال را شنیدیم. هنوز مشخص نیست که آیا اختلافات اصلی قبل از بیانیه مشترک حل شده است یا خیر. شکی نیست که برخی از لفاظی‌های در گردش باید متوقف شود و مردم باید برای صلح آماده شوند.

فرهاد ممدوف، مدیر مرکز تحقیقات قفقاز جنوبی مستقر در باکو، معتقد است: توافقنامه صلح در آینده نزدیک امضا خواهد شد، اما مبارزه ژئوپلیتیکی برای قفقاز جنوبی افزایش یافته است و همین امر باعث می‌شود که مکان امضای توافقنامه صلح برای قدرت‌های بزرگ به مسئله تبدیل شود.

وی تأکید می‌کند: هرچقدر هم که آذربایجان تلاش می‌کند میان واسطه‌ها میانجیگری کند و تنش ژئوپلیتیکی پیرامون این روند را کاهش دهد، اما خروج دولت ارمنستان از اتحادهای سنتی، اقداماتی علیه روسیه و حمایت غرب از ارمنستان مشکلات بزرگی را برای این روند ایجاد کرد. پیشینه ژئوپلیتیکی در حال حاضر تأثیر منفی بر روند صلح دارد.

آننیک جیمز کریکوریان، مفسر سیاسی معتقد است: هنوز هیچ توافقی در مورد برخی از موضوعاتی که برای امضای توافقنامه صلح اساسی تلقی می‌شوند، وجود ندارد. متأسفانه ما از همه جزئیات بحث‌ها اطلاعی نداریم، اما با توجه به آنچه می‌توانیم به دست آوریم، به نظر می‌رسد موانعی در رابطه با تعیین مرزها، استفاده از نقشه‌ها و حل مشکل مناطق محصور، افتتاح مسیرهای اقتصادی و حمل‌ونقل منطقه‌ای وجود دارد. باکو ساخت جاده ارتباط آذربایجان به نخجوان را از طریق ایران ادامه می‌دهد، اما واضح است که جاده مورد توافق اولیه از طریق ارمنستان فراموش نشده است. در هر صورت، این پایه اصلی وابستگی متقابل و صلح به حساب می‌آمد.

به گفته کریکوریان، مشکل اصلی این است که در مورد نحوه عملکرد چنین جاده‌ای به‌ویژه از نظر گمرکی و مقررات مرزی و همچنین امنیت ترانزیت افراد و کالاها اختلاف ‌نظر وجود دارد.