هیئت تحریر الشام؛ آغاز یک تسویه حساب درونی جدید یا آغاز یک پایان

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در روزهای اخیر، اخباری که از ادلب منتشر می‌شود، توجه بسیاری از تحلیل‌گران و کارشناسان امور سوریه را به خود جلب نموده است.

در این میان، دو  رخداد مهم در درون گروهک تروریستی هیئت تحریر الشام رخ داد که در طول بیش از یک دهه جنگ سوریه به نوعی کم سابقه بود. اولی مربوط به خبرهای ضد و نقیضی در رابطه با کشته شدن میسر علی موسی الجبوری (ابوماریه القحطانی)، فرد شماره دوم هیئت تحریر الشام بعد از گذشت حدود 6 ماه از عزل وی از تمامی مناصب و بازداشت او، به دستور ابومحمد الجولانی فرد شماره یک هیئت تحریر الشام، می‌باشد.

خبر دوم نیز چندان با خبر اول بی‌ارتباط نیست و آن هم فرار جهاد عیسی شیخ (مقلب به أبو أحمد زکور) مسئول مالی و یکی از فرماندهان عالی‌رتبه این گروه به شهر اعزار در شمال حلب که تحت کنترل نیروهای موسوم به ارتش آزاد سوریه است.

هیئت تحریر الشام یکی از گروه‌های تاثیرگذار در معادلات میدانی سوریه خصوصا در شمال و شمال غرب این کشور است. این گروه بعد از یک رشته درگیری‌های سنگین بین مخالفان دولت و نیروهای ارتش سوریه که در سال 2020 رخ داد و در آن ارتش سوریه با پشتیبانی هوایی روسیه و حمایت نیروهای مقاومت توانست، بخش عظیمی از حومه حلب و  ادلب را از کنترل نیروهای مخالف خارج نماید و به 8 کیلومتری شهر ادلب از رسیده و در نزدیکی گذرگاه راهبردی M-4 موضع گیری کند.

اما مداخله مستقیم نظامی ترکیه از یک سو و توافق سوچی میان آنکارا – موسکو مانع از ادامه جنگ شد و وضعیت میدانی شمال سوریه در حالت یک آتش‌بس شکننده قرار گرفت که هر از چندگاهی طرفین درگیر یکدیگر را به نقض آن متهم می کردند.

وضعیت میدانی سوریه بعد از 2020 از یک سو و محدود شدن جغرافیای تحت کنترل هیئت تحریر الشام از سوی دیگر، ابومحمد جولانی را بر آن داشت تا با اتخاذ تدابیر سیاسی و نظامی، به نوعی آینده سیاسی خود را در سوریه تضمین نماید.

در عرصه نظامی، این گروه در صدد است تا با استفاده از خلاء قدرت در مناطق تحت کنترل گروه‌های تحت حمایت آنکارا، مناطق جدیدی را به قلمرو خود اضافه کند تا شریان‌های اقتصادی خود را تقویت کند و از این پیروزی به عنوان یک برگ برنده در مقابل کنشگران منطقه‌ای درگیر در جنگ سوریه استفاده کند.

در عرصه سیاسی نیز جولانی با مصاحبه‌های هر از چندگاه خود با رسانه‌های محلی و غربی، به نوعی سعی دارد که این پیام را به غرب بدهد که نام این گروه را از لیست تروریستی خارج نماید.

البته ناگفته نماند که وضعیت هیئت تحریر الشام تنها در دو عرصه سیاسی و نظامی خلاصه نمی‌شود. در بعد امنیتی نیز مسائلی است که در رسانه‌ها چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و آن جناح‌بندی‌های رقیب در درون این گروه است که می‌تواند آینده سیاسی آن را به خطر بیندازد.

ابو ماریه القحطانی و ابو أحمد زکور که به آنها اشاره شد، دوستان دیروز جولانی و دشمنان امروز او هستند. ابوماریه اهل موصل عراق و عضو مجلس شوری جبهه النصره بود. این گروه از ژانویه 2012 وارد جنگ سوریه شد و تا آوریل 2013 به عنوان زیر مجموعه تحت امر ابوبکر البغدادی (امیر دولت عراق اسلامی در آن زمان) فعالیت داشت.

ابوماریه نقش مهمی در استقلال جبهه النصره از سازمان مادر خود یعنی دولت عراق اسلامی داشت. جایگاه امنیتی او در این گروه در طول این سال‌ها و ترسیم برخی از سیاست‌های مهم مانند تشکیل اتاق عملیات مشترک با دیگر گروه‌های مخالف برای نبرد با داعش و بعدها قطع ارتباط جبهه النصره  از القاعده در جولای 2016 و وارد کردن ترکیه به نبرد سوریه، تنها بخشی از اقدامات تاثیرگذار ابوماریه القحطانی بود.

جایگاه مهم ابوماریه باعث شد تا نفوذ قابل توجهی در بین فرماندهان هیئت تحریر الشام پیدا کند، تا جایی که جولانی آن را خطری برای آینده سیاسی خود می‌دید. این قاعده در رابطه با مسئول مالی سابق این گروه ابواحمد زکور هم صدق می‌کند که دارای یک امپراطوری مالی قوی در ادلب است و ثروت‌های هنگفتی را از راه آدم‌ربایی، پول‌شویی، قاچاق نفت و قاچاق انسان در سایه سیطره جولانی بر ادلب و حومه آن کسب کرده است. زکور یکی از دوستان قدیمی و نزدیک ابوماریه قحطانی نیز می‌باشد. این امر بالطبع نگرانی جولانی را دو چندان کرد.

نقطه اوج این اختلافات

در آگوست 2023، ابوماریه قحطانی در مصاحبه‌ای با France24 اعلام کرد: ( جهاد تمام شده است و ما دیگر گروه جهادی نیستیم). این مصاحبه زنگ خطری بود برای جولانی تا استقلال طلبی ابوماریه را مهار کند.

در واکنش به این اقدام جولانی، ابوماریه را از تمام مناصبش عزل و به زندان انداخت و صدها تن از نیروها و فرماندهان نزدیک به او را اعدام یا به زندان انداخت، این تسویه حساب درون گروهی در نوع خود بی‌سابقه بود. بسیاری از تسویه شدگان به جاسوسی برای سرویس‌های اطلاعاتی و تلاش برای رخنه در این گروه متهم شدند.

این مسئله آغازگر موج جدید تسویه حساب‌های جدید درون گروهی در روزهای اخیر بود و ابو احمد زکور نیز از آن بی‌نصیب نماند. فرضیه طرح و سازماندهی کودتا توسط چهره‌های نظامی- امنیتی نزدیک به جولانی علیه وی امر دور از انتظاری نبود. اما سوال اینجا است که آیا جولانی با حذف رقبای کلیدی درون سازمانی خود، می‌تواند جایگاه خود را در هیئت تحریر الشام و در میان کنشگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌‌ای حفظ یا تقویت نماید؟ آیا این تسویه حساب‌های درونی، باعث ریزش در این گروه در آینده نزدیم خواهد شد؟

پاسخ به این سوال به نوعی هم بله است و هم خیر. جولانی در طول یک دهه اخیر نشان داد که قابلیت ایجاد چرخش و تغییر ایدئولوژیکی در گروه خود را دارد. از یک طرف نقش او در ترور رهبران داعش و القاعده و دستگیری و حذف فیزیکی سلفی- جهادی‌های غیر بومی این پیام را به غرب داد که می‌توان به جولانی اعتماد کرد. اما محدود بودن حوزه نفوذ هیئت تحریر الشام و اختلافات درونی، بقای این گروه را با چالش روبه‌رو می‌کند و دو انتخاب سخت و سخت‌تر پیشروی جولانی قرار می دهد:حمله و تصرف تدریجی مناطق تحت کنترل گروه‌های تحت حمایت ترکیه با هدف کنترل گذرگاه‌های اقتصادی و درآمدهای اقتصادی سرشار از آن که جولانی را به اصلی‌ترین کنشگر داخلی بعد دولت سوریه تبدیل خواهد کرد اما تضاد منافع میان ترکیه و جولانی مانع جدی بر سر راه تحقق این هدف است و پیشبرد این استراتژی مستلزم چراغ سبز آمریکا و همکاری با نیروهای دمکراتیک سوریه است.

  اما سخت‌ترین گزینه برای هیئت تحریر الشام که موجودیت آن را تهدید خواهد کرد، توافق جامع میان ترکیه و روسیه بر سر مسئله ادلب و مناطق تحت کنترل شبه نظامیان کرد است. تحقق این توافق یعنی حمله نظامی ارتش سوریه به مناطق تحت کنترل هیئت تحریر الشام که راهی جز جنگ تا آخرین نفس  یا تسلیم و مصالحه برای این گروه متصور نیست که در هر دو حال موجودیت هیئت تحریر الشام در خطر نابودی قرار خواهد گرفت.
نویسنده: علیرضا بابایی/کارشناس مسائل شامات

انتهای پیام/