راه درست فراگیری قرآن

به گزارش گروه "رسانه‌های دیگر" خبرگزاری تسنیم، در گفت وگو با چند نفر از کارشناسان و استادان علوم قرآنی نظر آنها را در این رابطه جویا شده ایم. نکته ای که همه آنان بر آن تأکید دارند آغاز آموزش از سنین پایین و آسانگیری بر کودکان و تحمیل نکردن تکالیف دشوار به عهده آنها در مراحل یادگیری قرآن و حفظ و قرائت است، البته در این گزارش روش های حفظ کلام الله مجید هم مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی درباره ارتقای جایگاه فرهنگ قرآنی هم ارائه شده است.

جایگاه قرآن کریم

احمد حاجی شریف، معاون نظارت بر چاپ و نشر قرآن کریم سازمان دارالقرآن الکریم از استادان و داوران پیشکسوت قرائت است. او که در تالیف کتاب های آموزشی قرآن کریم برای مقاطع تحصیلی ابتدایی و راهنمایی همکاری داشته است نخست درباره جایگاه قرآن کریم و ضرورت حفظ و قرائت آن در میان خانواده ها می گوید: «از صدر اسلام، رسول اکرم(ص) بر خواندن قرآن سفارش می کردند. از آنجا که در آن زمان قرآن به صورت نوشتار در نیامده بود، به حفظ آن می پرداختند و در خانواده ها نیز آموزش آن حایز اهمیت بود. در روایات آمده است زمانی که آیات قرآن بر حضرت رسول(ص) نازل می شد ایشان به صورت چند آیه چند آیه، آیات را به افراد آموزش می داد.»

علی اکبر حنیفی هم که خود از استادان پیشکسوت قرآن کریم است، مانند حاجی شریف بر این موضوع تاکید می کند و مرتبه دیگری را برمی شمرد که همانا عمل به قرآن و احکام و معارف قرآنی و تدبر در آنهاست: «در این زمینه خانواده های اندکی هستند که به علت تحصیل در حوزه و دانشگاه با این معارف آشنا هستند، پیامبر اکرم(ص) می فرمایند که قرآن را امام و رهبر خود قرار دهید. هر چه که امر می کند به گوش جان عمل کنیم و هر چه را که نهی می کند از آن بپرهیزیم.» او عقیده دارد که در جامعه باید تلاش کرد که در کنار مساله قرائت و حفظ، بُعد عمل به قرآن کریم تقویت شود و همه نهادها، دستگاه ها، رسانه ها و... برای تحقق این امر باید تلاش کنند.»

آموزش به کودکان پیش دبستانی

اگر بخواهیم بحث آموزش قرائت و حفظ قرآن را در خانواده ها بر اساس سن شان پیگیری کنیم، باید توجه کرد که به کودکان پیش دبستانی آموزش به صورت کلاسیک نباشد. حاجی شریف معتقد است تا زمانی که کودک به مدرسه نرفته، زبان آموزی توسط معلمان قرآن به او درست نیست، چراکه معلمان قرآنی برای آموزش زبان به کودکان آموزش های خاص را نگذرانده اند: «در آموزش و پرورش بویژه در آموزش اول ابتدایی، معلمان دوره های تخصصی برای تدریس زبان آموزی می گذرانند. بر این اساس، شایسته است که آموزش قرآن از زمانی آغاز شود که کودک زبان را آموخته باشد؛ یعنی کلاس اول و دوم را گذرانده باشد. پیش از آن و در سال های اول و دوم بهتر است کودک را با قرآن مانوس کنیم و برای نمونه چند سوره کوتاه قرآن را برای کودک تکرار کنیم تا ملکه ذهنش شود، بویژه سوره هایی که محور داستانی دارند تا با روایت داستان آن کودکان به سمت قرآن جذب شوند. سپس از زمانی که کودک الفبا را یاد گرفت آموزش قرآن را شروع کنیم.»

به نظر او برای یادگیری قرائت قرآن، آن شیوه ای که در گذشته در آموزش و پرورش رایج بود، یعنی آموزش قرآن از سوم ابتدایی که دانش آموز الفبا را یاد گرفته و پس از آن به صورت کلاسیک به فراگیری قرآن می پرداخت، نسبت به زمان حال که از اول ابتدایی آموزش قرآن را در دستور کار قرار می دهند، ارجحیت دارد: «آموزش به صورت کلاسیک از سوم ابتدایی تقریبا منطقی است و از سوی دیگر در هر مقطع نیز باید مشخص شود که چه مراحلی آموزش داده می شود. در مقاطع سوم، چهارم و پنجم کودک با روخوانی و روان خوانی قرآن آشنا می شود. در دوره راهنمایی دانش آموز با تلفظ حروف در قرآن آشنا می شود.»

به نظر حاجی شریف در زمینه حفظ باز به همین صورت باید عمل کرد: «دوره های آموزشی حفظ یکساله که کار کارشناسی دقیق روی آن صورت نگرفته، پاسخگو نیست، شخصا شاگردانی داشتم که این دوره های حفظ یکساله را گذرانده اند، ولی بیشترشان آن را کنار گذاشتند. باید توجه داشت در فرآیند حفظ، مرور محفوظات اهمیت شایانی دارد.»

خانواده، نخستین الگوی کودکان

امیر آقایی، حافظ و داور بین المللی قرآن کریم هم در رابطه با حفظ قرآن در دوران کودکی و پیش از دبستان می گوید: «از آنجا که کودک توانایی خواندن ندارد، کاری که غالبا صورت می گیرد حفظ سوره هاست، به صورتی که حفظ سوره های کوتاه و گوش دادن به قرائت قرآن می تواند در این زمینه مفید باشد و برای کودک ایجاد انگیزه کند. در دوره مدرسه که کودک بتدریج توانایی خواندن پیدا می کند، این انگیزه کمک شایانی در روند حفظ و روخوانی قرآن می کند. بر اساس تجربه، کسانی که می خواهند کار حفظ قرآن را انجام دهند، برای موفقیت در این امر لازمه اش آن است که روخوانی و روانخوانی قرآن و حتی تجوید صوت و لحن قرآن را تا حدودی بدانند و پس از آن شروع به حفظ کنند.»

به باور او، رعایت سه موضوع از سوی خانواده ها می تواند در این زمینه موثر باشد: «نخست آن که خود خانواده باید با قرآن مانوس باشد، چراکه آنها نخستین الگوهای کودکان محسوب می شوند. زمانی که آنها قرآن می خوانند کودکان نیز تشویق می شوند و این کار را انجام می دهند. نکته دوم استفاده از جلسات قرآنی است بی آن که اجبار و اکراهی در کار باشد. با تشویق کودکان به شرکت در چنین جلساتی کودکان انگیزه بیشتری برای حفظ قرآن می یابند. سومین نکته به آموزش و پرورش برمی گردد که بحث گسترده ای نیز می طلبد. به نظر می رسد اگر مسئولان تمهیداتی بیندیشند، می توانند نقش پررنگی در جهت دادن کودکان به حفظ و قرائت قرآن ایفا کنند.»

هدف از یادگیری قرآن

از سوی دیگر، حاجی شریف بر آن است که صرف حفظ نیز مناسب نیست، بلکه حفظ باید با مفهوم باشد: «اگر بنا بر صرف حفظ باشد، خیلی از کشورها میلیون ها حافظ قرآن دارند، ولی وضع عمومی و اجتماعی آنها مناسب نیست. باید پرسید هدف ما از حفظ قرآن چیست؟ بنابراین اگر حفظ با معنی و ترجمه و تفسیر یا به عبارت دیگر با مفاهیم آن باشد در اولویت است.»

حفظ موضوعی یا حفظ ترتیبی

پرسش دیگری که در این زمینه مطرح می شود، حفظ ترتیبی قرآن است یا حفظ موضوعی آن؟ به گفته حاجی شریف با توجه به بررسی های انجام شده، حفظ موضوعی کاربردی تر ارزیابی شده است: «هدف از حفظ قرآن باید مشخص شود. به طور کلی افرادی که در حوزه دین هستند و با قرآن مأنوسند، چه حافظان چه قاریان قرآن، اصولا خطاهای این افراد از دیگر اقشار جامعه کمتر است، چون اثر وضعی روی انسان دارد. هر چند قرائت قرآن و حفظ آن پسندیده و دارای ثواب است، ولی آن نتیجه ای که می خواهیم از این کار بگیریم نیز اهمیت شایانی دارد. نتیجه نهایی ما عمل به قرآن است. چه کنیم که عامل به قرآن باشیم؟ زمانی که قرآن را حفظ می کنیم باید معنی آن را بفهمیم، آن گاه است که به سمت عمل می رویم و بعدی که در جامعه ما بیشتر به آن احساس نیاز می شود.»

حنیفی هم در این رابطه می گوید: «بیش از 14 روش حفظ قرآن وجود دارد. پرداختن در هر یک از این روش ها در حوصله بحث ما نیست. با این همه، به طور کلی، یک روش، روش حفظ مطلق قرآن است که از اول قرآن تا آخر آن را به ترتیب حفظ می کنند، در این روش فرد صرفا به حفظ آیات می پردازد و اگر از او درباره معنی آیات بپرسند، شاید نتواند به آن پاسخ دهد. این روش شاید برای گام نخست مفید باشد، ولی نباید در این مرحله متوقف شد. از جمله روش های جدید که از آن به عنوان روش های موضوعی یاد می شود، هم سهل تر است و کارایی بیشتری از روش حفظ مطلق دارد، چراکه فرد آیات را بر اساس موضوع حفظ می کند.»

آموزش بزرگسالان برای قرائت روان قرآن

اما شاید برای بسیاری از ما پیش آمده است که به هر دلیل در دوران کودکی و نوجوانی کمتر به مساله حفظ قرآن توجه نشان داده ایم و حالا این سوال پیش می آید که بزرگسالان چگونه می توانند آموزش قرآن را آغاز کنند؟ حاجی شریف بهترین راه حل را شرکت در جلسات قرآن بیان می کند: «شرکت در این جلسات و قرائت قرآن به صورتی که استاد اشتباهات شما و دیگران را تصحیح می کند و مرور دائم آن بر خواندن قرآن به صورت انفرادی و در خلوت برتری دارد.»

او ادامه می دهد: «امیدواریم قرآن خواندن در نظام ما تبدیل به یک فرهنگ شود. حرکتی که در مساجد آغاز شده و بین دو نماز یا بعد از نماز یک صفحه قرآن با توجه به معنی آن خوانده می شود، حرکتی شایسته ای است.»

اگر بزرگسالی می خواهد شروع به حفظ قرآن کند، نباید در روخوانی و روانخوانی مشکلی داشته باشد. با فرض این که فرد مشکلی در این زمینه ندارد، بهترین روش برای حفظ قرآن حافظه دیداری است. آقایی روش هایی را که برای حفظ قرآن در کشور ما رایج است بر پایه حافظه به چهار دسته تقسیم می کند: «نخست بر اساس حافظه دیداری که دیدن آیات و حفظ آن به این شیوه صورت می گیرد. دوم، حفظ قرآن بر اساس حافظه شنیداری است که با شنیدن قرآن فرد سعی در حفظ آیات دارد. کاری که در حدود 20 سال پیش مهد قرآن با نوارهای آقای شهریار پرهیزگار و چند بار تکرار شروع کرد. سوم راه بر اساس نوشتن صورت می گیرد که برخی اعتقاد دارند با نوشتن آیات آن را حفظ می کنند که در کشور ما چندان مرسوم نیست و بیشتر در کشورهایی مانند سودان از آن استفاده می شود. روش دیگری که در چند سال اخیر باب شده روش اشاره است که با یکسری از اشارات به صورتی که برای کودک نیز مفرح است، آیات و سوره های قرآنی را حفظ می کنند. تجربه ثابت کرده است اگر حفظ قرآن بر اساس حافظه دیداری باشد در کنار آن از روش های دیگر استفاده شود، نتیجه بخش تر خواهد بود.»

مسئولان در جلسات قرآنی شرکت کنند

به عقیده آقایی، یکی از اقداماتی که می تواند کار حفظ را در کشور رواج دهد، این است که مسئولان ما خود با قرآن مانوس باشند و دغدغه حفظ و قرائت و انس با قرآن را داشته باشند: «مانند رهبر معظم انقلاب که در ماه مبارک رمضان چهار، پنج ساعت در جلسات قرآن حاضر می شوند. مسئولان نیز به این ترتیب باید برای قرآن وقت بگذارند. برای نمونه، اختصاص بودجه برای فعالیت های قرآنی چون محافل انس با قرآن و آموزش و مسابقات قرآنی و شرکت خود مسئولان در این جلسات به ترویج و گسترش قرآن خوانی کمک خواهد کرد. برای حفظ قرآن که دشوارتر است باید از ابزار تشویقی یاری جست. امکانات و شرایطی که در نهادها و ادارات برای حفظ قرآن ارائه می شود، می تواند در حفظ بسیار موثر باشد. دادن امتیازات به حافظان قرآن سبب تشویق مردم به حفظ آن خواهد شد.»

منبع: جام جم
انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.