میرزا علی اکبر نوقانی؛ پیشگام دفاع در برابر ماتریالیسم

خبرگزاری تسنیم: میرزا علی اکبر نوقانی در سال 1300 قمری بدنیا آمد و چون مدتی از سنین اویل عمر را در محله نوقان مشهد سکونت داشت به میرزای نوقانی معروف گردید. در سال 1327ق برای کسب تحصیلات عالیه دینی به نجف اشرف مشرف شد. سال 1330ق به مشهد بازگشت و به ارشاد مردم و تعلیم و تربیت طلبه ها پرداخت. وی از پیشگامان دفاع از حقاید حقه در برابر مکاتب مادی است که حدود 90 سال از انتشار کتب وی در این موضوع می گذرد.

مرحوم نوقانی شخصیتی بسیار محترم بود. وی زندگی ساده، و اخلاص و صداقتی پردامنه داشت و در هر سال فقط چند بار منبر می‌رفت،آن هم بطور عمده در منزل خویش. او نمونه‌ یک عالم متعهد بیدار بود و در مناظره استادی داشت. وی در خطابه و منبر کم مانند و در منبر و تربیت و تبلیغ، «سمت رشید»ی - که‌ ابن سینا در واعظ و مبلغ و مربی اخلاقی شرط می‌داند- در او وجود داشت. یکی از اقدامات مهم ایشان تاکید بر یاد گیری علم المناظره و گفتگوی بین ادیان بوده است و به همین منظور جلسه هایی را با حضور طلاب تشکیل می داده اند و در این میان هر طلبه نمایندگی یکی از ادیان یا مسلک ها را به عهده گرفته و با یکدیگر بحث می کردند.

تقدم حوزه علمیه مشهد نسبت به قم در رد مادی گرایی

وی در محضر آیت الله محمد تقی شیرازی و آیت الله شیخ عبدالله مازندرانی کسب علم کرده بود و از آن‌ها اجازه اجتهاد داشت. شیخ علی اکبر نوقانی از ستون خیمه معارف اهل بیت در حوزه رضوی یعنی آیت الله میرزا مهدی اصفهانی در کسب معارف حقیقی بهره فراوان برد.

نکته جالب در مورد ایشان آن است که باوجود این که وی پرورش یافته و معتقد جدی مکتب معارف خراسان و به اصطلاح امروزی آن مکتب تفکیک است، همواره در دفاع و تبیین صریح عقلانی معارف حقه در برابر نحله های مختلف - اعم از ادیان و مکاتب مادی و...- کسب توفیق کرده است و این در حالی است که در این راه از نظام معارفی مستقل دینی و عقلانی استفاده می نموده و هیچ گاه بر خلط مباحث خطابردار فلسفه اسلامی با دین رضایت نمی داده است. این نکته از آن جا قابل توجه می نماید که در نظرات برخی از منتقدین جریان معارف خراسان یا مکتب تفکیک این مدعا مطرح می شود که با غیر از ابزار مثلا فلسفه صدرایی یا فلسفه مشا نمی توان درباره بسیاری از نحله های فکری صحبت نمود و به رد آن ها پرداخت و به همین خاطر فقط جریان فلسفی مشرب حوزه به این مهم پرداخته اند؛ اما این در حالی است که امثال مرحوم نوقانی ، شیخ مجتبی قزوینی در بیان الفرقان ، میرزا جواد تهرانی در فلسفه الهی و بشری و ... با حرکت علمی شان در جهت رد مکاتبی مانند مارکسیسم و مادی گرایی  مثال نقضی بر این مدعا هستند. و این مساله شاهدی است بر این نکته که حوزه علمیه خراسان دارای تقدم نسبت به حوزه قم در پاسخ به نحله های وارداتی از جمله ماتریالیسم بوده است.

مقالات نوقانی: مناظره با ادیان و مکاتب الحادی

مرحوم نوقانی در دفاع از عقاید حقه بسیار توانا بود و مکرر با نصاری و یهود و گمراه شدگان مسالک جدید مناظره می نمود و فائق می آمد. در همین راستا بود که از ایشان خواسته شد این مناظرات را در کتابی چاپ نمایند. از کتبی که میرزای نوقانی در موضوع مناظره بین ادیان و مکاتب الحادی نوشته است «سه مقاله نوقانی» است.  وی در مقدمه این کتاب چنین می نویسد:

«این بیان ما، مقالات امروزه سه طایفه را که اذهان عموم متوجه به مقالات آن هاست فی الجمله توضیح داد، و مقصود ما را از تالیف این رساله فهمانید، مقصود از تالیف و نشر این کتاب همانا فحص و تحقیق مقاله سه طایفه مهمه است و مقالات دیگر از سایر ملل عالم در نظر ما مهم نیست و آن سه طایفه طبیعی و نصرانی و مسلمان است. پس از تمهید این مقدمه مولف و مصنف کتاب می گوید، این کتاب مشتمل برعمده مقالات سه طایفه مذکوره و مسمی است به «سه مقاله» و ذکر مقالات در ضمن حکایت سه نفر مسافر طبیعی و نصرانی و مسلمان است، به بیان ساده خالی از حشو و زواید نزدیک به اذهان و فهم عموم به امید آنکه نگارش این حکایت و ذکر این درایت و شرح این حدیث و روایت آن معمای دشوار حل و مرام و مقصد هریک از طوایف سه گانه روشن و مدلل گردد. این رساله ایست علمی ، دیانتی، اخلاقی، اجتماعی که به نیروی استدلال و احتجاج و دوری از عصبیت و لجاج پایه سخن را بر اصل مستقیم و صراط قویم نهاده و رجا واثق که قارئین محترم بنظر تامل و انصاف در اونگرند و اندازه سخن را به میزان عقل و دانش سنجند و...

این کتاب که تالیف حدود 90 سال پیش یعنی 1349 ق در مشهد است از نظر سبک نگارش بسیار درخور توجه است. زیرا مسایل اعتقادی مکتب های مادی و میسیحی و اسلامی را با بیانی بسیار ساده و در ضمن حکایتی روان و در قالب گفتگوی میان سه هم سفر که یکی مادی اندیش و دیگری نصرانی و دیگری مسلمان است بیان کرده است. در تمام کتاب اشراف مولف بر مسایل کلامی مکتب های دیگر بارز است و به طرز منصفانه ای دیدگاه های آنان مجال طرح پیدا کرده است.

کتاب دیگر مرحوم نوقانی در این حوزه «دو مقاله نوقانی» است که در رد مادّیون نگاشته شده است. انتشار این کتاب از لحاظ تاریخی نیز اهمیت زیادی دارد. زیرا طرح اندیشه های مادی و پاسخ به سوالاتی که این اندیشه ها در ذهن ها بوجود می آورد و بطلان آن ها برای اولین بار و قبل از مرسوم شدن اینگونه بحث ها در میان عموم حوزویان در حوزه مشهد شروع شد و مرحوم نوقانی و میرزا جواد آقا تهرانی و استاد محمد تقی شریعتی از پیشگامان روشنگری درباره ادعاهای ماتریالیستی به حساب می آیند.

از امیرالمومنین خواسته بود تا توفیق یابد از دین ابزاری برای دنیا نسازد...

معاش آن مرحوم از حق التولیه موقوفه مرحومه گوهرشاد خانم جده ایشان تامین میشد و آن مرحوم با کمال قناعت از این حق مشروع استفاده کرد و دیناری از کسی قبول نمی کرد و در مدت عمر مالک یک وجب زمین نشد و ترکه ایشان تعدادی کتاب و مختصر اثاثیه و فرش زندگی بود؛ یعنی زندگی ای خداپسندانه همانگونه که هنگام بازگشت از نجف از مولایش امیرالمومنین خواسته بود:«معاشی خداپسندانه داشته باشد، و از دین ابزاری برای دنیا نسازد...»
نقل است پیش از انقلاب، ایامی که امام خمینی (ره) برای تعطیلات به مشهد مقدس مشرف می گردیدند در بین علمای آن دیار علی رغم اختلاف سلیقه، بیشتر از همه با علمای تفکیکی رفاقت داشته اند. میرزای نوقانی با امام خمینی رابطه بسیار دوستانه ای داشت. امام پیش از درگذشت میرزا، وقتی به مشهد می آمد، به بیت ایشان وارد می شد و مکاتباتی نیز با وی داشت. پس از ارتحال میرزا نوقانی، امام به قصد ابراز تسلیت و دلجویی به مشهد آمد و هفته ای در منزل فرزند ایشان میرزا مهدی نوقانی به سر برد. افکار  اصلاح گرانه میرزای نوقانی به امام بسیار نزدیک بود.

گعده با امام(ره) درباره سیدجمال الدین اسدآبادی

میرزا مهدی نوقانی فرزند مرحوم میرزا علی اکبر نوقانی نقل می کند: «بعضی شب ها بعد از اقامه نماز عشا در مسجد گوهر شاد پدرم با امام خمینی در رواق جنبی مسجد (معروف به رواق حصیر بافان) می نشستند و ساعاتی گعده می کردند. خیلی بارها اتفاق افتاد که بنده میرفتم و برمیگشتم و میدیدم در اثنای سخنان ایشان، سخن از سید جمال الدین اسدآبادی است.»
میرزای نوقانی چنان که اهل دیانت بود، اهل سیاست نیز بود. ایشان دوره مشروطه را درک کرده بود و در محضر چهره های برجسته ای چون: آخوند خراسانی و میرزای دوم (شیرازی) شاگردی کرده بود، و از رویداد های جامعه خود بی خبر نبود.
در جریان فاجعه خونین مسجد گوهرشاد (1314 هـ. ش) شرکت داشت. مردم متدین مشهد و روستاهای اطراف به دستور عالمانی همچون مرجع عالی قدر حاج آقا حسین قمی، آقا سید یونس اردبیلی و میرزای نوقانی به عنوان اعتراض به «کشف حجاب» در مسجد جامع گوهرشاد تحصن کردند و با سخنرانی خطیب توانا، بهلول، حرف دل خود را بیان نمودند.
سرانجام پس از یک عمر خدمت به اسلام و مسلمانان میرزا علی اکبر نوقانی در شب دهم جمادی الاولی 1370 هـ . ق مطابق با 28 بهمن ماه 1329 در اثر سکته قلبی دعوت حق را لبیک گفت و روحش به سرای جاوید شتافت، پیکرش پس از تشییع با شکوهی در پایین پای مبارک حضرت رضا ـ علیه السلام ـ «دارالسعاده» به خاک سپرده شد.

* منبع نقل ها ازکتاب «احوال و اشعار شیخ علی اکبر نوقانی» و جلد پنجم کتاب «گلشن ابرار» است.

انتهای پیام/