تحقیقات انگلیسی‌ها از «سواحل خلیج فارس»‌ در قرن ۱۹

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم،‌ اثر حاضر ترجمه بخشی از کتاب مشهور «راهنمای خلیج فارس» با عنوان Gazetteer of the Persian Gulf, Oman, and Central Arabia اثر جان گوردون لوریمر است. این کتاب را می‌توان مفصل‌ترین متن درباره تاریخ و جغرافیای خلیج فارس (سواحل جنوبی ایران، قسمتی از عراق، کشور عمان و شبه جزیره عربستان) دانست که در حدود یک صد سال پیش نوشته شده است.

همان‌طور که از محتوای کتاب برمی‌آید، مطالب آن در سال‌های 1904ـ1907 م / 1282ـ 1285ﻫ.ش / 1322ـ1325ﻫ.ق تألیف و تنظیم شده، اما بیشتر مواد آن از تحقیقات و مطالعات مأموران انگلیسی در نیمه دوم قرن نوزدهم که از جانب حکومت هند مأمور خلیج فارس و نواحی پیرامون آن بوده‌اند، فراهم آمده است. اصل کتاب در شش جلد (دو جلد در مسائل جغرافیایی و چهار جلد مطالب تاریخی) تدوین شده است.

هرچند کتاب لوریمر بیانگر دیدگاه امپراتوری مستعمراتی بریتانیاست، لیکن اطلاعات فراوانی از مناطق جغرافیایی خلیج فارس، اعم از مسائل آب و هوایی، ارضی، ‌انسانی، اقتصادی،‌ ارتباطی، ‌آمار در آن ثبت شده است که شرایط صدسال پیش این مناطق را نشان می‌دهد.

علاوه بر توصیف شرایط جغرافیایی و آب و هوایی مناطقی که موضوع کتاب هستند، تمام آبادی‌های موجود در آن زمان در این مناطق به صورت مدخل‌هایی مستقل معرفی شده‌اند. بسیاری از آبادی‌هایی که در این کتاب نام‌برده شده ممکن است تغییر نام داده یا از نظر اداری دچار دگرگونی شده باشند یا شرایط جمعیتی و اقتصادی آن‌ها دیگر وجود نداشته باشد. در این کتاب حتی آمار گوسفند و بز و نخل هر آبادی به دقت ذکر شده و یا جمیعت نواحی بر اساس نفرات یا تعداد خانوار (با میانگین هر خانواده پنج نفر) ارائه شده و نیز فاصله آبادی‌ها و جهات جغرافیایی آن‌ها تعیین شده است. در واقع به مانند دایرةالمعارفی غنی و پرمطلب اطلاعاتی از مسائل جغرافیایی و تاریخی در اختیار محققان می‌گذارد.

جان گوردون لوریمر، مؤلف کتاب، متولد 14ژوئن 1870م است. او عضو دفتر خدمات کشوری هند بود و از 9 دسامبر 1913م مقام سرپرست سیاسی و سرکنسول بریتانیا در بوشهر را بر عهده داشت. لوریمر در هشتم فوریه 1914م هنگامی که مشغول پاک کردن اسلحه کمری خود بود، کشته شد.

تاکنون قسمت‌هایی از هر دو بخش تاریخ و جغرافیای لوریمر به فارسی ترجمه و منتشر شده است، اما به دلیل گستردگی و فراوانی مطالب، ترجمه کامل آن، حتی بخش‌های مربوط به ایران، تنها با کاری جمعی میسر است، از همین رو قسمت‌هایی از این کتاب ترجمه شده است.

ترجمه حاضر از کتاب جغرافیایی لوریمر تقریباً منطبق با استان کنونی بوشهر است. در ترجمه حاضر به طور مشخص این مناطق معرفی شده‌اند: شهر و شبه جزیره بوشهر، دشتستان، مزارعی، زیراه، شبانکاره، لیراوی، دیلم، حیات داود، رود حله، خارگ، انگالی، تنگستان، دشتی و شیبکوه.

برخی از ویژگی‌های کتاب به شرح ذیل است‌:‌

تنظیم دو فهرست مطالب؛ نخست «فهرست اجمالی مطالب»، شامل فصول اصلی کتاب، منطبق با مناطق و نواحی اصلی؛ دوم «فهرست تفصیلی مطالب» شامل تمام عناوین جزئی و اسامی آبادی‌ها که مدخل‌های کتاب را تشکیل می‌دهند.

 «دیباچه» به قلم مترجم، توضیحاتی است که خواننده را با کارِ انجام شده در این ترجمه آشنا می‌سازد، از جمله ترتیب انتخاب و تنظیم مدخل‌ها، شیوه تبدیل مدخل‌ها از جدول در متن اصلی به متن در ترجمه حاضر، شیوه آوانگاری اسامی، نحوۀ استفاده از واحدهای زمانی و مقیاس‌ها، شیوۀ اشاره به جهت‌های جغرافیایی، و سرانجام علل انتخاب بخشی از کتاب Gazetteer برای ترجمه .

«مقدمه»، توضیح و تحلیل مترجم در مورد چگونگی شکل‌گیری کتاب Gazetteer است که علاوه بر اطلاعات جامع در مورد کتاب، تحلیلی تاریخی در مورد نویسنده و کتاب اصلی است.

پاورقی‌های فراوان که حاصل سال‌ها مطالعه مستمر و طولانی، مشاهدات میدانی و مسافرت‌های شخصی و مکررِ مترجم به صفحات جنوبی کشور بوده و نزدیک به یک سوم حجم کتاب را تشکیل می‌دهد.

استفاده از منابع دست اول همعصر با تألیف، در کنار گردآوری اطلاعات میدانی از مطلعان و محققان محلی در معرفی مکان‌ها و آوانگاری و وجه تسمیه آنها.

استخراج مدخل‌های پراکنده از منبع اصلی و تنظیم به شیوه‌ای متفاوت به گونه‌ای که برای خواننده امروزی به سهولت قابل استفاده باشد.

نقد و اصلاح بسیاری از اطلاعات نادرست منبع اصلی، به استناد منابع دست اول و اطلاعات محلی.

نقد و تحلیلی عالمانه و متکی بر نگرش و درک ایرانی نسبت به موضوع بر کتاب لوریمر در پایان کتاب تحت عنوان «سخن پایانی مترجم».

تعلیقاتی روشنگر و علمی درمورد تعدادی اصطلاحات تاریخی و سیاسی و جغرافیایی، اسامی مکان‌ها و برخی پیچیدگی‌های متن
اصلی که هرکدام در حکم مقاله‌ای مختصر است.

این کتاب در قطع وزیری، 270 صفحه، با ترجمه عبدالرسول خیراندیش از سوی انتشارات آبادبوم، روانه بازار کتاب شده است.

انتهای پیام/