قالی و قالیچهبافی هنر ۲۰۰ ساله مردمان کویر
صنایع دستی خراسان جنوبی مانند قالیبافی معرف ذوق و هنر مردمان خطه کویر است که در ایام نوروز میتواند تحفه سفر برای گردشگران و مسافران نوروزی باشد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، تاریخچه قالی و قالیچه در منطقه جنوب خراسان به سالهای بسیار دور بر میگردد که با بررسیهای انجام شده میتوان سابقه ای در حدود 200 سال برای قالیبافی قائل شد.
قالیچه نیز همانند قالی زیرانداز دستبافی است که قدمت آن به لحاظ نیاز اجتماعی جوامع بشری، امکان سریع نقل و انتقال و بافت آن به قبل از تولید قالی برمیگردد.
دو نوع بافت فارسی و ترکی در این استان رایج است که هر دو دارای بافتهای تقلبی مشابه میباشند که به آن گرههای جفتی میگویند و این بافت اغلب به لحاظ تسریع در کار بافت انجام گرفته و معمولاً از استحکام و ظرافت قالی میکاهد.
باف تایی (یکی) نیز در این استان رواج دارد که به لحاظ ظرافت و دقت بافت مدت زمان و هزینه انجام کار را زیاد کرده و به این دلیل کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
بافت قالی و قالیچه در اکثر شهرها و روستاهای این استان رواج دارد به طوری که بیش از 80 درصد ساکنان روستاها به این حرفه اشتغال دارند.
در استان خراسان جنوبی صنایع دستی ثمره دستهایی است که عشق را از قلب خود جاری ساخته و با انگشتان خود با یاری تار و پود بر گلیم و فرشهای دستباف ترسیم کرده و یا با تلنگرهای چکش آن را حک میکنند.
صنایع دستی هر منطقه متأثر از محیط فرهنگی و جغرافیایی و تاریخی آن سرزمین است
صنایع دستی هر منطقه متأثر از محیط فرهنگی و جغرافیایی و تاریخی آن سرزمین است و منطقه جنوب خراسان بزرگ به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و فرهنگی، صنایع دستی خاص خود را دارا است.
بکر و اصیل بودن طرح، نقوش و تولیدات صنایع دستی این استان واستفاده از مواد اولیه بومی در ساخت و تولید آثار رشتههای صنایع دستی استان از مزیتهای صنایع دستی این استان به شمار میآید.
گلیم بافی
گلیم به عنوان نخستین زیرانداز دارای سابقه طولانی است و اگر چه در مقایسه با قالی دارای شیوه بافت آسانتری است، به همان نسبت قیمت ارزانتری نیز دارد.
خلاقیت، ابتکار و نوآوری در طرحها و رنگها، گلیم را به عنوان رشته ای هنری تر از قالی مطرح کرده است که ذوق و خلاقیت روستانشینان و عشایر ایران در تولید آن نقش بهسزایی دارد به طوری که نقش و رنگ گلیم، راه مناسبی برای شناسایی یک قوم و آشنایی با رسم و رسوم و اعتقادات هر منطقه است.
انواع گلیم براساس جنس تار و پود شامل گلیم پنبهای که تار و پود آن از جنس پنبه و اندازه و لای نخ آن مانند نخ زیلو است گلیم پنبه و پشم که نخ تار پنبه و پود آن پشم است گلیم پشم در پشم که تار و پود آن پشمی است و گلیم ابریشمی که نخ پود آن ابریشم است و به ندرت و با کاربرد هنری و زینتی بافته میشود.
از انواع نقوش به کار رفته در گلیمهای این منطقه میتوان به نقش کوهه، بلوچی، کژمار، بوته، هفت لِیکه، نِگار، ماه، نقش اسب، کجَک، دُردهن، پیش برو پیش بیا، حلقه، شطرنجی، کوچ یا دندان بره، درختچه ها، بوته های صحرایی، حیوانات و پرندگان اشاره کرد.
جاجیمبافی
نساجی سنتی قدمت تاریخی بسیار طولانی در منطقه (خراسان جنوبی) دارد و نقش مهمی در خودکفایی مردم این منطقه ایفا کرده است و از اهم زیر گروههای آن میتوان به جاجیمبافی، کرباسبافی، احرامی بافی، بَرَکبافی، حولهبافی، ابریشمبافی و سیاه چادربافی نام برد.
در خراسان جنوبی در شهرستانهای بیرجند، نهبندان و بالاخص قاینات به بافت این محصول مبادرت میکنند.
جاجیم دستبافتهای است شبیه پلاس و گلیم با نقشهای راه راه رنگی که مانند سایر دستبافتهها به عنوان زیرانداز نیز مورداستفاده قرار میگیرد، پرز ندارد و از نخهای رنگین پنبهای یا پشمی بافته میشود.
جاجیم معمولاً با کاربردهای لحاف کرسی، روفرشی، سفره نان، روپشتی، سجاده، انواع کیف زنانه، کوسن، دمپایی و پاتابه است.
جاجیم دارای طرح محرمات است و نقوش آن که بیشتر به رنگهای سبز، زرد، قرمز، سفید و بنفش به چشم میخورند در فضاهای این طرح قرار میگیرند و نقش مایههای بهکار رفته در انواع جاجیم منطقه شامل اشکی یا دندانهدار، تمام گل، نیمگل، نیم ساده، تسمه، دندان موشی و لبهدور است.
پارچهبافی سنتی
بافت پارچههای سنتی با مواد اولیه گوناگون در حد وسیع و تقریباً در تمامی مناطق شهری و روستایی خراسان جنوبی مرسوم بوده است.
در اکثر نقاط استان به این رشته " توبافی یا تون بافی " گفته میشود و مواد اولیه آن نخ پنبه، ابریشم، کرکی یا کورگی و کودری است.
پارچههای ابریشمی به رنگهای مختلف از جمله ارغوانی سیر و بنفش و بسیار ریزبافت، بنام قنابیز و والا معروف بوده و از آن برای تهیه لباس زنانه استفاده میکردند و از جمله مناطق بافت این نوع پارچه دهستان چرمه از توابع شهرستان سرایان بوده است.
این رشته امروزه در شهرهای مود، فردوس، خوسف و روستاهای خراشاد، صرآباد، آسیابان، خشک، نوزاد، میغان، سیدال از رواج نسبتاً خوبی برخوردار است.
رودوزیهای سنتی
رودوزیهای سنتی، هنر آراستن سطح رویین پارچههای اکثراً ساده و ارزان با بهرهگیری از نخهای الوان و با کمک سوزن و قلاب است و دستاندرکاران آن به مدد بخیههای ظریفی که بر منسوجات ساده مینشانند معمولاً تلفیق زیبایی از صبر، شکیبایی و هنر را به نمایش می گذارند.
انواع رودوزیهای سنتی رایج وبومی استان خراسان جنوبی شامل بخارادوزی، بلوچیدوزی، پته دوزی، ابریشمدوزی، خامهدوزی، سکمهدوزی، چشمهدوزی و شبکهدوزی، گلابتوندوزی، سرمهدوزی، ملیلهدوزی، نَقدهدوزی، سکهدوزی، سنگدوزی، پولکدوزی و چهل تکهدوزی هستند.
نمدمالی
در اینکه نمدمالی نخستین بار در کجا ابداع شد هیچگونه اطلاعی وجود ندارد، جز اینکه در دوره نوسنگی مردمی که با پشم گوسفند سر و کار داشتند نمد را میشناختند.
نمد که به اصطلاح نسج نابافته است با ایجاد فشار، رطوبت و حرارت ایجاد میشود و ساختن نمد براساس خاصیت جَعدیابی و دیگر پوستهای شدن الیاف پشم است.
نمدمالی از جمله فنونی است که سابقاً در بیرجند و بعضی از روستاهای شهرستانهای نهبندان، سربیشه و سرایان رایج بوده است که از آن جمله میتوان روستای سلمآباد شهرستان سربیشه وروستای مَرَک از توابع شهرستان بیرجند را نام برد.
انواع نقشههای رایج در نمدهای منطقه عبارتند از نقش سه گل، پنج گل، درختچه، اشکال هندسی، خطوط، سطوح و علائم که بعضاً به نقش نام نمدمال یا صاحب نمد و اسماء مذهبی در روی نمد نیز میپردازند.
حصیربافی
حصیربافی یا بافت بوریا یکی از قدیمیترین صنایع دستی و شاید کهنترین آنها است و نمونههای به دست آمده در بین النهرین و آفریقا گواه آن است که حصیربافی و سبدبافی نه تنها منشاء نساجی، بلکه سفالگری یا کوزهگری نیز بوده و اسناد و مدارکی در دست است که نشان میدهد نخستین زیراندازهای بشری از نی و گیاهانی که در باتلاقهای سفلای بین النهرین میروئیده، تهیه شده و اولین سرپناهها پس از زندگی در غارها به کمک حصیر و نی پدید آمده است.
حصیربافی در منطقه خراسان جنوبی با استفاده از برگ درخت خرما در شهرستان نهبندان و به خصوص روستای دهسلم رواج دارد که محصولات آن شامل انواع سبد و زنبیل، زیرانداز در فرمهای دایره و بیضی، حیوانات تزئینی از جمله شتر و شیلگ (محل نگهداری مواد غذایی) است.
سفالگری
سفالگری در منطقه خراسان جنوبی کاملاً جنبه کاربردی داشته و اکثر محصولات منطقه بدون لعاب بوده، یا به همراه لعاب ابتدایی انجام میگیرد.
سفالگری اغلب به روشهای مفتولی (کویل) و چرخکاری است که از روش مفتولی معمولاً برای ساخت ظروف با ارتفاع زیاد و یا ساختن تنور استفاده میشود.
سفالهای منطقه اکثرا تراش خورده بوده و بیشتر شامل سبو، قدح، ضرب یا تنبک، قلَّک، جام، کوزه، تنور، لیوان، گلدان، کاسه، قلیان و تقار میشوند.
این صنعت علاوه بر شهرهای بیرجند و خوسف در شهرستان فردوس از رواج نسبتاً خوبی برخوردار است.
از میان بیش از 250 رشته شناسایی شده و کددار صنایع دستی و هنرهای سنتی در کشور بیش از 75 رشته در استان خراسان جنوبی زمینه فعالیت داشته یا دارد که در ایام نوروز 25 بازارچه نوروزی برای فروش و معرفی صنایعدستی استان با 120 غرفه در محل جاذبههای گردشگری استان برپا شده است.
گزارش ریحانه محمدی پور
انتهای پیام/