ستاره‌های مدفون در تخت فولاد| روایتی از زندگی خوشنویس اصفهانی

به گزارش خبرگزاری تسنیم ازاصفهان، تخت فولاد مدفن شخصیت‌های بزرگ مذهبی، فرهنگی، هنری، علمی و اجتماعی است که مزار آنها محل رفت و آمد دوستداران علم و فرهنگ و ادب است. مردم اصفهان و حتی مردمی از سراسر ایران برای زیارت قبور آنها به تخت فولاد می‌آیند.

در ادامه سلسله گزارش‌های معرفی شخصیت‌های تخت فولاد اصفهان به معرفی میرزا عبدالحسین خوشنویس اصفهانی متخلص به «قدسی» می‌پردازیم.

میرزا عبدالحسین خوشنویس اصفهانی متخلص به «قدسی» فرزند ارشد میرزا محمدعلی خوشنویس است. میرزا محمدعلی خوشنویس معروف به میرزا محمدعلی قاری خوشنویس هنرمند دوره ناصرالدین شاه و از شاگردان درجه اول آقا زین العابدین اشرف الکُتّاب اصفهانی بود. به نوشته استاد جلال الدین همایی، وی در تندنویسی و ریزنویسی بی نظیر بود به طوری که روزی یک جزء قرآن به خط خوش کتابت می‌کرد. وی در سفر عتبات عالیات در سال1313ق (سال قتل ناصرالدین شاه) وفات کرد و در وادی السلام نجف اشرف مدفون شد.

خانواده هنرمند قدسی؛ خاندان فضل و هنر در اصفهان

میرزا محمدعلی قاری خوشنویس دارای چهار فرزند پسر بود که همگی هنرمند بنام در عرصه خوشنویسی بودند و در واقع خاندان قدسی به عنوان خاندان فضل و هنر در اصفهان شناخته شده‌اند.

میرزا حسن قدسی از فرزندان وی و از شاگردان آخوند گزی، شیخ محمدباقر واثق همدانی و سید محمدباقر درچه‌ای بود. وی در مدرسه قدسیه به کار و تدریس پرداخت. مردی وارسته و دارای محاسن اخلاقی بسیار بود. چندین قرآن و کتاب به خط وی کتابت شده است. او در در مهر 1327ش درگذشت و در تکیه تویسرکانی در تخت فولاد اصفهان مدفون شد.

میرزا ابوالقاسم خوشنویس فرزند دیگر میرزا محمدعلی از جمله هنرمندان بنام خط  و خوشنویسی است که آثار ماندگاری را خلق کرد.

میرزا ابوالقاسم یا درس می‌داد و یا کتابت می‌کرد و بیش از دیگر برادرانش قرآن و قطعه و کتاب نوشته است. وی تا پایان عمر، مدرسه و کلاس تدریس را رها نکرد و اغلب که جویای حالش می‌شدند، می‌گفت: «من المدرسه الی المدرسه و فی المدرسه». وی را پس از فوت در تکیه تویسرکانی در تخت فولاد اصفهان به خاک سپردند.

میرزا مهدی قدسی کوچکترین فرزند میرزا محمدعلی خوشنویس اصفهانی بود. وی خوشنویس و هنرمند معاصر، آگاه به علم تجوید، از خوشنویسان قرآن مجید و کتب دیگر است. کار کتابت متون مذهبی را عبادت می‌دانست. مدتی در مدرسه قدسیه به تدریس پرداخت و در دی ماه 1346شمسی از دنیا رفت و در تکیه تویسرکانی در تخت فولاد اصفهان به خاک سپرده شد.

زندگی‌نامه میرزا عبدالحسین خوشنویس اصفهانی

میرزا عبدالحسین خوشنویس اصفهانی متخلص به «قدسی» فرزند ارشد میرزا محمدعلی خوشنویس است. میرزا عبدالحسین قدسی نزدیک اذان صبح دوشنبه 4 رمضان 1287ق به دنیا آمد. او دانش‌های ادبی و دینی را نزد علمای برجسته آن روزگار اصفهان از جمله حاج میرزا بدیع درب امامی، آخوند ملا محمّد کاشانی، آخوند ملا عبدالکریم گزی، حاج آقا منیرالدین بروجردی، آقا سیّد محمّد باقر درچه ای و شیخ محمّدتقی آقا نجفی آموخت.

وی خوشنویسی را نزد پدر مشق کرد و به راهنمایی او، از روی خطوط اساتید نسخ و ثلث، به ویژه میرزا احمد نیریزی مشق نمود و به مقام استادی رسید. عبدالحسین قدسی هرچند تربیت یافته مکتب خوشنویسی میرزا زین العابدین اشرف الکتّاب بود اما سبک آقا غلامعلی اصفهانی را بر سبک اشرف الکتّاب ترجیح می‌داد، بلکه درباره آقا محمّد علی مبالغه می‌کرد و خط او را بر خط میرزا احمد نیریزی ترجیح می‌داد. او را خاتم نسخ نویسان ایران به سبک نیریزی و اشرف الکتاب دانسته‌اند و نوشته‌اند که پس از میرزا عبدالحسین قدسی هیچ یک از معاریف خطّه خط، خط نسخ را به پایه و مایه وی نرسانده و ننوشته‌اند.

نگاشتن سوزه اخلاص بر روی یک دانه برنج؛ او 50 قرآن نوشت

از هنرنمای‌های او در خوشنویسی در اوان جوانی یکی این بوده است که سوره اخلاص را بر روی یک دانه برنج می‌نگاشته است.

وی در مدت عمر خویش 50 قرآن تمام نوشت، که از جمله آنها قرآنِ معروف به صمصام الملکی است که در کتابت آن هنری به خرج داده و آیات را طوری مرتب ساخته است که حرف اول هر سطری با سطر قرینه‌اش یکی است. مثلاً حرف اول از سطر اول و آخر یک صفحه و همچنین قرینه آنها در صفحه دیگر همگی الف است و حرف اول سطر دوم و سطر ماقبل آخر هر دو ب است و همچنین هر سطری با قرینه‌اش مطابق است.

آثار خوشنویس اصفهانی

از آثار کتابت او: « قرآن به قطع وزیری کوچک به خط نسخ عالی و کتابت خفی و رقاع عالی بلکه ممتاز با رقم « عبدالحسین اصفهانی» که برای امام جمعه اصفهان نوشته است. « قرآن» شصت پاره‌ ای خطی، به خط اعلای نسخ که به هزینه حاج محمّدصادق صراف اصفهانی به انجام رسیده است.« قرآن» صمصام الملکی که به هزینه صمصام الملک عراقی به چاپ رسیده است. «زادالمعاد» نوشته علامه ملا محمّدباقر مجلسی که در سال 1312 ق در تهران چاپ سنگی شده است. « محجة البیضاء» نوشتة شیخ هادی طهرانی که به خط نسخ خوش میرزا عبدالحسین قدسی در سال 1320ق چاپ سنگی شده است. « زبدة الاصول» شیخ بهایی، که محمّدباقر صدرالافاضل سه دهی اصفهانی آن را تصحیح کرده و میرزا عبدالحسین قدسی به خط نسخ کتابت نموده و در سال 1316ق در چاپخانه اصفهان، چاپ سنگی شده است. «نجاة العباد» تألیف شیخ محمّدحسن نجفی که به خط نسخ کتابت شده و در سال1321ق در چاپخانة مرتضی در تهران چاپ سنگی شده است.

در ثلث جلی نیز آثاری ارزشمند از خود به یادگار نهاده است، از جمله خطوط برخی کتیبه‌های کاشیکاری ابنیه و سنگ لوح‌ها در مقابر اصفهان همچون: سنگ لوح قبر میرزا ابوالقاسم محمّدنصیر طرب در امامزاده احمد اصفهان. سنگ لوح قبر رضاقلی خان همای شیرازی به خط ثلث در امامزاده احمد اصفهان. سنگ لوح مزار میرزا عباس پاقلعه ای در تکیه آغاباشی در تخت فولاد اصفهان.  قسمتی از کتیبة داخلی زیر گنبد زینبیة اصفهان از « یهدی الله لنوره من یشاء...» الی آخر. کتیبه تعمیری سمت راست مدخل مسجد امام ( مسجد شاه) اصفهان که در زمان ریاست جواد مجدزاده صهبا بر ادارة کل آثار باستانی اصفهان در سال 1322ش انجام گرفت و به دیوارة طرفین ورودی مسجد بدین صورت «قال النبی صلی الله علیه و آله انا مدینة العلم و علی بابها» نصب شد. کتیبة تعمیری بیرونی دور گنبد مدرسة چهارباغ.

امرار معاش استاد قدسی؛ تأسیس مدرسه قدسیه

استاد قدسی سالیان دراز مانند پدرش از راه کتابت و تعلیم خط معیشت می‌کرد و برای فضل و کمال و هنر خویش سفری هم به تهران رفت. اما دورة استادی او با کسادی بازار این گونه هنرها مصادف شد و از این راه نتوانست معاش خود و خانواده اش را تأمین کند. از این جهت دست از کار خط و خطاطی برداشت و به کار مدرسه داری و تعلیم نوآموزان پرداخت.

او به هنگام تأسیس مدرسة قدسیه به لحاظ این که خود معلمی کامل عیار باشد، رو به آموختن علوم و معارف جدید آورد و با آن که چهل سال از سنش می‌گذشت با فروتنی در نزد اساتید به تحصیل پرداخت و مخصوصاً یک دوره کامل ریاضیات، هندسه، جغرافیا و طبیعیات را به آن اندازه که در متوسطة قدیم می‌خواندند، فرا گرفت.

او در ادبیات فارسی و عربی، حساب و هندسه، تقویم و شناخت خطوط و تذهیبات اساتید قدیم مهارتی به سزا داشت و در طول زندگی خود چندین کتاب تألیف کرد: 1- «شرعیات نبوی»، ویژه دانش آموزان پنجم و ششم ابتدائی که در سال 1344ق مطابق با فتوای مجتهد عالی قدر اصفهان ملا محمّد حسین فشارکی و مطابق با دستورالعمل وزارت معارف وقت تألیف و در مطبعه شرکت اتحاد اصفهان چاپ شده است. 2- «تحفة الفاطمیه» در مناقب حضرت فاطمه زهرا(س) که با توجه به کمبود منابع درباره زندگینامه حضرت زهرا(س) در آن روزگار، تألیف شده و با تقریظ ملا محمّد حسین فشارکی در سال1328ق در اصفهان چاپ سنگی شده و در سال1378ش به وسیله سیّد جواد میرشفیعی خوانساری تصحیح شد با نام « سیمای حضرت فاطمه(س) در قرآن کریم» به چاپ رسیده و در سال1383ش تجدید چاپ شده است.

استاد قدسی در سرودن شعر مهارت داشت

میرزا عبدالحسین قدسی در سرودن انواع فنون شعر خصوصاً غزل و ماده تاریخ و مثنوی مهارت داشت. به حکیم نظامی عشق می‌ورزید و گاهی خود به تفنن شعر می‌گفت و «قدسی» تخلّص می‌کرد و در هنگام اخذ شناسنامه، همان نام را برای نام خانوادگی خویش انتخاب کرد. در بدیهه گویی تبحّری به سزا داشت. از آثار منظوم او مثنوی مفصل و طنزآمیز « ساحل زاینده رود» است. همچنین تعدادی از اشعار وی در مجموعة « دانشنامه»، «سالنامة دبیرستان سعدی» و «تذکرة شعرای معاصر اصفهان» چاپ شده است.

استاد قدسی از پیشروان آموزش و پرورش نوین در اصفهان بود

وی از پیشروان آموزش پرورش نوین در اصفهان بود. او در3 ربیع الاول1326ق/16فروردین 1286شمسی مدرسة قدسیه را تأسیس کرد. وی در زمانی به تأسیس خود اقدام کرد که مدارس جدید به سبب تدریس علوم جدید مورد سوء ظن و گاه تکفیر واقع می‌شدند و کمتر کسی جرأت داشت مدرسه‌ای به سبک نوین افتتاح کند.

اما حسن رفتار و مراتب فضل و کمال و نجابت و شرافت و سایر ملکات فاضلة قدسی سبب شد که نه تنها با این مدرسه مخالفتی صورت نگیرد، بلکه روحانیان و اشراف و بزرگان شهر کودکان خود را به این مدرسه فرستادند. مدرسه قدسیه در حقیقت راه فرهنگ جدید را در اصفهان هموار ساخت و تشکیلات و اسلوب تازة معارف را که مولود عهد مشروطیت بود، از بدنامی و هجوم مخالفان نجات داد و از این رهگذر خدمت بزرگی به فرهنگ نوین اصفهان کرد.

میرزا عبدالحسین قدسی حدود چهل سال مدیریت این مدرسه را بر عهده داشت و فرزندش آقا جمال الدین و سه برادرش میرزا ابوالقاسم، میرزا حسن و میرزا مهدی در آنجا تدریس می‌کردند. از دیگر معلمان این مدرسه می‌توان به میرزا عباس نحوی، میرزا عبدالجواد خطیب، موسیو ژوزف و میرزا فضل الله مجلسی اشاره کرد.

شماری از دانشمندان و مفاخر اصفهان نیز در این مدرسه درس خوانده‌اند که برخی عبارتند از: جلال الدین همایی، آقا جمال الدین قدسی، عباس بهشتیان، علی ابریشمکار، علی محزون، سید ابوالمعالی درچه ای، محمدعلی اولیا.

وفات استاد قدسی

میرزا عبدالحسین قدسی در تاریخ 8 دی ماه 1325 شمسی، 5 صفر 1366 قمری درگذشت و پیکر او در صحن تکیه تویسرکانی در تخت فولاد اصفهان و در کنار برادرانش به خاک سپرده شد. پس از درگذشت او شماری از سخنوران اصفهان از جمله میرزا حبیب الله نیّر، میرزا حسن خان جابری انصاری، کمال الدین مجلسی (عاکف) ، سیّد علی بدیع زادگان (هور) ، حسام الدین دولت آبادی، میرزا محمّدعلی معلم حبیب آبادی (اشعار بر سنگ مزار حک شده است) و استاد جلال الدین همایی در مرثیه درگذشت او شعر و ماده تاریخ سرودند.

انتهای پیام/ش