به گزارش خبرگزاری تسنیم از سنندج، استان کردستان با مساحتی حدود 28 هزار و 200 کیلومتر مربع در غرب ایران، قرار دارد، این استان از شمال با استانهای آذربایجان غربی و زنجان، از شرق با استانهای همدان و زنجان، از جنوب با استان کرمانشاه و از غرب با کشور عراق همسایه است، مرکز استان کردستان، شهر سنندج بوده و از شهرستانهای آن میتوان به بانه، بیجار، دیواندره، سقز، قروه، دهگلان، کامیاران، مریوان و سروآباد اشاره کرد.
منطقه اورامانات یکی از مناطق زیبا و دلربای کردستان است که به سختی کوهها، جنگلها، قلههای پر برف، درههای سرسبز، خانههای سنگی و پلکانی مشهور است، هر چند که راههای دسترسی به روستاهای تاریخی اورامان استان کردستان تا حدودی نامناسب است اما علیرغم وجود این محدودیتها نه تنها در ایام عید، بلکه در سایر روزهای سال پذیرای زائران و گردشگران داخلی و خارجی زیادی است.
اورامان به کردی یعنی هورامان، نام منطقهای کوهستانی در غرب ایران و شرق عراق است که ساکنان آن به گویش هورامی سخن میگویند.
دربارهٔ خاستگاه نامگذاری هورامان دیدگاههای گوناگونی مطرح شده که هیچیک از لحاظ زبانشناسی تأیید نشدهاند، از جمله در زبان اورامی هَور به معنی ابر و آما به معنی آمدن است و مفهوم کلی آن جایی که ابرها از آن میآیند.
نظریه دیگر واژه اورامان یا هورامان از دو بخش اهورا و «مان» به معنی خانه، جایگاه و سرزمین میداند و آنرا سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا تفسیر میکند، «هور» در اوستا به معنی خورشید است، هورامان را میتوان جایگاه خورشید هم معنی کرد.
جغرافیای طبیعی و سیاسی
این منطقه بیشتر کوهستانی و دارای درههای پر پیچوخم و عمیق و رودبارهای بیشمار است، از مجموع آب این چشمهها و رودبارها دو رودخانه سیروان و لیله پایهریزی میشوند که در نقطهای به نام دروله در نزدیکی مرز ایران و عراق به هم میپیوندند.
از میان این چشمهها میتوان چشمه بل را نام برد که با دبی سه هزار تا چهار هزار لیتر در ثانیه پرآبترین آنهاست و به سیروان میریزد و از سویی رودی که از آن پایهریزی میشود کوتاهترین رود جهان است.
روستای تیپیک در اورامان با معماری پلهای
هر چند که بخش بزرگی از منطقه اورامان از کوههای بلند و پربرف ساخته میشود، اما در ارتفاعات پائینتر و در دامنه همین کوهها جنگلهای متراکم کم و بیش وسیعی وجود دارند، پوشش جنگلی این ناحیه همچون پوشش عمومی رشتهکوه زاگرس بیشتر از درختان بلوط است، درختان دیگری مانند گلابیوحشی و زالزالک نیز به تعداد چشمگیری یافت میشود، این جنگلها از دیرباز تأمینکننده سوخت زمستانی اهالی منطقه بودهاند.
بخش بزرگی از اورامان در استان کرمانشاه و بخش کوچکتری در حلبچه در خاک عراق واقع است، از مناطق مهم شهری آن نیز میتوان به پاوه، نوسود، نودشه، بیاره و حلبچه اشاره کرد، که البته در شهرهایی نظیر مریوان، کامیاران، سنندج، کرمانشاه، جوانرود و تهران نیز از طریق مهاجرت مردم هورامی زبان ساکن شدهاند، هورامان روی هم رفته خود به چند بخش تقسیم میشود که عبارتاند از هورامان لهون، هورامانتخت و ژاورود.
باستانشناسی و تاریخ
کهنترین آثار سکونت انسان در بررسیها و کاوشهای باستانشناسی در اطراف روستای هجیج، ناو و اسپریز یافت شده و مربوط به دوران پارینه سنگی است که طبق گزارش باستانشناسان بیش از چهل هزار سال تا حدود 12 هزار سال قدمت دارند.
آثار کشف شده شامل ابزارهای سنگی غارنشینان اولیه، استخوان حیوانات شکار شده که بیشتر متعلق به بز کوهی بوده و بقایای اجاق است که در چند غار از جمله گیلوان و مرو دارای کشف شده است، طبق نظر باستان شناسان انسانهای نئاندرتال که اسکلت آنها در غارهای بیستون و شانیدر یافت شده در پیش از چهل هزار سال پیش در این منطقه میزیستند و پس از انقراض آنها انسان هوشمند جدید در این منطقه سکنا گزیده است که آثار آنها در غار کناچه کشف شده است.
آثاری از سکونت انسان در عصر آهن در نزدیکی روستای روآر یافت شده شامل چند سکونتگاه و یک گور بزرگ سنگی با سقف گنبدی شکل است که حدود سه هزار سال قدمت دارد، این گور سنگی احتمالاً از قدیمیترین شواهد گنبدسازی در غرب زاگرس بوده که با شیوه خشکهچین ساخته شده است.
از دیگر آثار عصر آهن در اورامان سنگنبشته اورامان در نزدیکی تنگیور است، این کتیبه مربوط به دوره آشوریها است که نقش سارگون دوم شاه آشور بر آن نمایش داده شده که همراه با کتیبهای میخی به زبان آشوری در شرح لشکرکشیهای وی در غرب زاگرس و اورامان است.
از دوره سلوکی و اشکانی چند پوست نوشته کشف شده که با عنوان بنچاق اورامان از آنها یاد میشود، این مجموعه در درون یک ظرف سفالی در غاری نزدیک روستای پالنگان در دره تنگیور کشف و توسط دکتر سعید خان کردستانی به موزه بریتانیا در لندن اهدا شد که در نهایت به کتابخانه بریتانیا منتقل شدند، این پوست نوشتهها به زبان یونانی و پهلوی نوشته شده و سند فروش تاکستان و زمیناند که در آنها به اسامی ساکنان منطقه مانند پاتسپار، تیراک پسر آپن و اویل پسر بشنین اشاره شده است، طبق این اسناد در آن دوره اشخاص با نام پدر شناخته میشدند.
در دوره افشار و قاجار برخی از طوایف ساکن اورامانات برای تقویت قوای نظامی نواحی شرقی مازندران و جلوگیری از حملات ازبکان، به نزدیکی گرگان کوچانده شدند.
زبان
مردم این منطقه کرد هستند، آنان به گویش هورامی تکلم میکنند، هورامی دارای چند زیر شاخه شامل لهونی، تختی، بیسارانی، حلبچهای و شیخانی است، در مورد ماهیت گویش هورامی و جایگاه آن در گروه زبانهای شمال غربی ایران دیدگاهها گوناگون وجود دارد از جمله اُرانسکی که آنرا گونهای از گویشهای کردی گورانی و زازا میداند اما طبق نظر مکنزی هورامی مانند دیگر گویشهای گورانی، دارای برخی مشخصات آوایی است که آن را به گویشهای مرکز ایران نزدیکتر میکند، اتنولوگ هورامی را در دسته زازا-گورانی جایی داده است که زبانی مستقل از زبانهای کردی است.
معماری و فرهنگ
معماری اورامانات کاملاً با کوهستان انطباق یافته و متکی بر ساخت و ساز با استفاده از سنگ و بصورت خشکهچین است و خانهها در روستاهای منطقه با توجه به شیب تند دامنههای صخرهای به صورت پلکانی ساخته شده است، خانهها در اکثر موارد در دو طبقه ساخته شده و براساس معیشت فضاهای خانهها با یکدیگر متفاوت است و خانههای افراد باغدار، کشاورز، دامدار کمابیش با هم متفاوت است، در بسیاری از موارد طبقه همکف به محل نگهداری گله و انبار اختصاص دارد، فضای اصلی مسکونی در طبقه بالاتر واقع است و از بخشهای مختلفی تشکیل میشود.
مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن بهعنوان تخت یا مرکز حکومت ناحیهٔ اورامان یاد میکردهاند، به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمههای پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از دورههای گذشته است، پوشاک کردی آمیزهای از رنگ و نقش است، لباس مردم اورامانات کردی است، پیش از ورود پارچه و کفشهای خارجی و سایر منسوجات داخلی به استان کردستان، بیشتر پارچهها و پایافزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته میشده است.
از چند سال گذشته ثبت جهانی اورامان مطرح شده و تاکنون تلاشهای زیادی نیز برای جهانیشدن آن انجام شده است.
پرونده "ثبت جهانی اورامان" تایید شد
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در سنندج، با اشاره به ظرفیتها، منابع طبیعی بکر و مناظر زیبا منطقه اورامان اظهار داشت: پرونده «ثبت جهانی اورامان» از خردادماه سال گذشته آغاز و مطالعات آن به اتمام رسیده است.
سیدمحسن علوی با اشاره به بازدید هفته گذشته معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور از مناطق ژاورود و اورامان افزود: در این سفر ظرفیتها و پتانسیل منطقه اورامان برای جهانی شدن از نزدیک مشاهده شد.
وی گفت: در سال گذشته در بخشهای مختلفی همچون معماری، نقشهبرداری سه بعدی، زمینشناسی، زیستشناسی، مردمشناسی و باستانشناسی منطقه اورامان برای ثبت جهانی مورد بررسی قرار گرفت.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان با بیان اینکه مردم 76 روستای استان اورامی زبان هستند، تصریح کرد: 22 روستای منطقه اورامان در استان کرمانشاه و برخی از روستاها نیز در خاک کشور عراق واقع شده و به این دلیل «ثبت جهانی اورامان» با تاخیر مواجه شد.
وی خاطر نشان کرد: متأسفانه بهدلیل تاخیر در انجام کارهای پرونده مناطق اورامان کرمانشاه، پرونده «ثبت جهانی اورامان» برای سال 2018 مطرح نشد اما در هفته قبل شورای معرفی پروندهها در سازمان میراث فرهنگی کشور تشکیل و پرونده این منطقه تایید و بهعنوان پرونده اصلی برای سال 2019 صددرصد معرفی میشود.
علوی افزود: بهصورت مرتب پیگیر «ثبت جهانی اورامان» هستیم و در این راستا از هیچ تلاشی دریغ نمیکنیم.
انتهای پیام/م