به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، روز عید سعید غدیر خم به دلیل انتصاب امیرالمؤمنین(ع) به خلافت عالم و آدم از سوی خداوند و ابلاغ پیامبر گرامی اسلام(ص) به استناد آیه «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ؛ اى پیامبر، آنچه را از جانب پروردگارت به تو نازل شده، ابلاغ کن؛ و اگر نکنى رسالتش را به انجام نرساندهای»، مهمترین عید مسلمانان به خصوص پیروان اهلبیت عصمت و طهارت(ع) محسوب میشود. به همین مناسبت گفتگویی را با «محمدابراهیم نوری همدانی» استاد دانشگاه و محقق علوم قرآن و حدیث ترتیب دادیم که مشروح آن را در ادامه میخوانید:
* به نظر شما چرا عید غدیر بزرگترین و مهمترین عید مؤمنان نامیده شده است، اهمیت این روز در چیست؟
برای فهم و درکِ عظمت و اهمیت عید غدیر باید به آیاتی که به سبب آن نازل شده است توجّه کنیم که یکی از آنها آیه 67 سوره مائده است: ﴿ یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکافِرینَ﴾؛ ای رسول، آنچه را از سوی پروردگارت بر تو فرو آمده برسان و اگر این نکنی پیام او را نرسانده باشی و خدا تو را از [فتنه و گزند] مردم نگاه میدارد».
آنجا که میفرماید: «وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ»؛ یعنی ارزش امر ولایت برابر تمام ارزش 23 سال رسالت است، به عبارت دیگر حفظ موضوع رسالت در گرو وجود ولایت و امامت است. مؤیّد این بیان، آیه 3 سوره مائده است: ﴿ الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتی وَ رَضیتُ لَکُمُ الْإِسْلامَ دیناً﴾، «امروز دین شما را برایتان کامل کردم و نعمتم را بر شما تمام گردانیدم، و اسلام را برای شما اسلام را (به عنوان) دینی پسندیدم.» لذا عیدِ غدیر اهمّ و اعظمِ اعیاد است، چراکه در آن روز دین به واسطه ابلاغ امر الهیِ ولایت، کامل و تمام میشود و به واسطه پذیرش آن توسط مسلمین و پیروی از ولایت، نقصی بر اسلام و ایمانِ انسانِ مسلمانِ مؤمن باقی نمیماند.
* لطفاً از میزان تواتر و اعتبار حدیث غدیر خم برایمان بفرمایید.
غدیر خم در ابتدا نام یک مکان بود، امّا به دلیل اهمیت واقعهای که در آن رُخ داد، اکنون نام یک روز مهم و جاویدان در تاریخ اسلام، مصادف با هجدهم ذی الحجّة الحرام، به دلیل نصب امام علی (ع) به عنوان امیر مومنان است. به گفته «ابنخلّکان» این روز از همان آغاز در بین مسلمانان به روز عید غدیر معروف بوده است. واقعه غدیر خم به قدری شهرت و تواتر دارد که مجالی برای انکار باقی نگذاشته است. در عرب و عجم، مسلمان و غیر مسلمان اعم از شیعه و سنّی، هر کسی قلم به دست گرفته و لفظ غدیر خم را مورد بحث قرار داده، این واقعه را نگاشته و بر تأیید کرده است.
به عنوان مثال، ابن جریر الطّبری در کتاب «الولایة فی طریق حدیث الغدیر» علاوه بر نقل حدیث غدیر، راویان آن را بیش از هفتاد طریق تا پیامبر (ص) نقل کرده است و در یکی از آنها چنین آورده که «زید بن أرقم» گفت: آن زمان که پیامبر (ص) در راه بازگشت از حجّة الوادع به غدیر خم رسید، ظهر هنگام با هوایی بسیار گرم و سوزان بود، امر فرمود که در زیر نخلهای کهنسال منزل کنیم، مؤذّن ندای نماز جماعت داد. پس ما به گرد او جمع شدیم و او برای ما خطبهای رسا بیان کرد و سپس فرمود: خداوند متعال بر من وحی فرموده: آنچه که به سوی تو فرستادیم، به مردم ابلاغ کن که اگر چنین نکنی رسالت خود را انجام ندادهای و خدا تو را از گزند مردم حفظ میکند. از این دست روایات در مورد غدیر خم و نصب حضرت علی علیهالسلام به عنوان وصیّ و جانشین مقام رسالت (ص) بسیار است؛ لذا باید گفت حدیث غدیر، متواتراست.
* به نظر شما آیا معرفی وصیّ و جانشین مقام رسالت (ص) امری ناگهانی بود یا زمینه قبلی داشت؟
پیامبر (ص) پیوسته از ابتدای دعوت و انذار مردم برای پذیرفتن اسلام و پرستش خدای یکتا و دوری از شرک و عادات جاهلیّت، مسأله وصایت و خلافت را مورد توجّه قرار میداد و همواره میفرمود: «این امر بر عهده خداست» و به مناسبتهای مختلف و طبق فرمان خداوند متعال، امام علی (ع) را در این جایگاه معرّفی میفرمود، مانند حدیث «یوم الدّار، جنگ احزاب و موضوع نبرد با عمروبن عبدِوَد و حدیث منزلت»، به طوری که هر چه به سالهای آخر عمر پیامبر(ص) نزدیک میشد، این معرفی شکل جدّیتری به خود میگرفت. اینها همگی پیش از رخ دادن واقعه غدیر بوده است، پس امر ناگهانی نبوده و زمینه قبلی داشته است.
* با توجّه به این مطالب، چرا این امر در یک بازه زمانی کوتاه از سوی مسلمانان تمکین نشد؟
بله، به نکته مهمی اشاره کردید، برای دریافت پاسخ این سؤال باید رفتار مسلمانان صدر اسلام را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. گروههای از مسلمانان که تحت هدایت پیامبر اکرم (ص) یک امّت واحد را تشکیل داده بودند، اینگونه تقسیم میشدند: مسلمانانی که از روی صدق و صفا و با نیّت خالص اسلام آوردند که البته بسیار اندک بودند، گروه دوم مسلمانانی که از مهاجرین و بیشتر قریشی بودند و چه به لحاظ ساختار و چه به لحاظ رفتار از پیچیدگیهای خاصّی برخوردار بودند. اوّلین هستههای تشکیل دهنده این گروه، مسلمانانی بودند که در همان سالهای اوّل ظهور اسلام در مکّه ایمان آوردند.
یکی از فایدههای اسلام برای اسلام آورنده این بود که او را از گذشتهاش جدا میکرد؛ یعنی شخصیّت یک مسلمان از ابتدای مسلمانیاش شکل میگرفت و شخصیّت و رفتارها و عناوین او در گذشته دیگر مورد توجّه قرار نمیگرفت و حتّی به فراموشی سپرده میشد، لذا بعضی افراد که دارای شخصیتهای پَست اجتماعی بودند یا به بدنامی شهره بودند و حتّی افرادی که به دلیل جنایتهایشان نسبت به مسلمانان تحت تعقیب بودند، با اسلام آوردن از تمام گذشتهشان جدا میشدند و با شخصیّت جدید مسلمانی از وضعیّت بسیار مطلوبی برخوردار میشدند. اینها غالباً از روح ایمان حقیقی محروم و نسبت به معارف آن بیگانه بودند. گروه دیگر، افرادی بودند که اسلام را موقعیت مناسبی برای پیشرفت شخصی خود میپنداشتند و با آرزوها و آمال خاصی به آن میگرویدند و در طول عمر مسلمانی خویش همواره سعی در شاخص نشان دادن خود در بین مسلمانان داشتند.
گروه دیگری از روی اجبار آنگونه که چاره دیگری برایشان وجود نداشت، مسلمان شدند؛ مانند مشرکین یا کافرانی که در جنگ شکست میخوردند و برای حفظ جان و مال خویش به مسلمانیشان پناه میبردند. از جمله این افراد، «طُلَقاء» در فتح مکّه را میتوان نام برد. گروهی نیز به خاطر روی در بایستی یا به خاطر ایجاد روابط فامیلی با پیامبر (ص) مسلمان شدند. گروهی نیز اشتباهی مسلمان شدند؛ به این معنا که ابتدا با فکر و هدف خاصّی مسلمان شدند و بعدها از مسلمان شدنشان پشیمان شدند، امّا از ترس جان، به ظاهر مسلمان باقی ماندند. این گروه را بیشتر یهودیان تازه مسلمان شده تشکیل میدادند.
حالا با وصف این امت، اولاً تا حدودی به علت بیان این حدیث «ما أوذی نبیٌّ مثلَما أوذیتُ» از جانب حضرت رسول اکرم (ص) پی میبریم و در مرحله بعد میتوان فهمید چرا این امّت قابلیت پذیرش ولایت امیرالمؤمنین علی علیهالسلام را نداشتند؛ یعنی اینکه عدّهای اساساً برای اسلام و بعد پیامبرش طرح و برنامه داشتند. برای پیشبرد این خواسته ابتدا از غدیر تا سقیفه جنگ نرم و جریانسازی عظیمی علیه امر وصایت و ولایت امام علی علیهالسلام به وجود آوردند و بعد از رحلتِ مقام رسالت، هدف خود را اجرا کردند؛ این امتّی که توصیفش بیان شد، کاری جز تمکین نمیتوانست.
* یعنی غصب حقّ خلافت حضرت علی علیهالسلام ریشه در ماهیت و عملکرد امّت اسلامی داشته است؟
بله همینطور است، البته علاوه بر ماهیت ساختار امت، ایجاد فضای خفقان و رُعب و وحشت، امّت مسلمان را در خانهها حبس کرد و جعل حدیث و شهادت دروغ بر صحّت حدیثِ عدم خلافت اهل بیت(ع)، آن دسته از مسلمانان با بصیرت را نیز همچون حُذیفه و عمّار و أبی بن کعب مرّدد کرد. با تردید ایشان دیگر جای تعجّب برای دیگر مسلمانان باقی نمیماند. البتّه پس از مدت کوتاهی خواصِ کمبصیرت به اشتباه خود پی بردند و نزد حضرت علی (ع) آمدند و از کار خود اظهار ندامت و در پیشگاه خدا توبه کردند، امّا افسوس که دیگر کار از کار گذشته بود.
ضلالت، غالب امّت اسلامی را فرا گرفت و همچنان این ضلالت در امّت اسلامی باقی است. حضرت علی (ع) سه شب حضرت زهراء سلاماللهعلیها را بر چهارپایی سوار کرد، در حالیکه حسنین (علیهماالسلام) همراه ایشان بودند. به دَرِ خانه انصار و مهاجرین رفت، امّا ایشان عذر آوردند و گفتند: دیر شده؛ زیرا با ابوبکر بیعت کردهایم. ایشان بیعت با امام علی علیهالسلام را به فراموشی سپردند، امّا بر بیعت با ابوبکر به خاطر عافیت طلبی باقی ماندند. در مورد ضایع کردن حقّ امیرالمؤمنین (ع) باید بگویم، پس از توجه به حقّ امام علی (ع) در خلافت باید به حقّ بهرهمندی امّت از وجود کامل و شامل آن یگانه رادمرد تاریخ اسلام که نعمت عظیم و موهبت الهی برای امت اسلامی بود توجّه داشت که به وسیله غاصبان پایمال و نابود شد.
* امروز وظیفه مسلمانان در قبال واقعه غدیر خم و پیامهای آن چیست؟
همانطور که میدانیم فرازِ هشتم خطبه غدیر در مورد حضرت مهدی (عج) است؛ یعنی امروز در زمان ما پیامبر اکرم (ص) به دستور خداوند متعال دست حضرت مهدی (ع) را بالا گرفتهاند و ایشان را هچون مولا علی علیهالسلام به ما به عنوان مولا امام عصر ما معرّفی میکنند. حالا وظیفه ما جلوهگر میشود؛ اولین و مهمترین وظیفه ما تمکین به امر الهی است؛ یعنی برای یاری و تبعیّت امام زمانمان اقدام کنیم و برای ظهورش که قطعاً به عملکرد ما و آمادگی شیعیان بستگی دارد، تلاشی درخور داشته باشیم. آن روز مولا علی (ع) تنها رها شد؛ در طیّ سالهای طولانی 10 امام و ولیّ الهی نیز از جانب امت اسلامی تنها گذاشته شدند و هرگز گردشان جمع نشدند و قدرشان شناخته نشد؛ امروز به برکت انقلاب اسلامی ایران امت اسلامی آگاهی بسیاری نسبت به امر ولایت و غدیر پیدا کردهاند که البته باید در درجه اوّل از گزند آفت عافیتطلبی و دنیاخواهی حفظ شود و در مرحله بعد در رساندن آن به امام عصر (ع) تلاش دو چندان کرد.
گفتگو از: امیرمحسن شیخان
انتهای پیام/