به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا از مهمترین سفارشات خداوند در آیات قرآن توجه به آیات و نشانههای الهی در پهنه آسمانها و زمین است. به عنوان نمونه خداوند در قرآن بارها افراد را در هر جایگاهی قرار دارند، دعوت به نگاه آیاتی میکند به این معنا که هر شیئی در عالم "آیه و نشانی" از مفهوم یا ماجرایی عظیم دارد که باید به آن توجه داشت. بیشترین مورد استفاده واژه "آیه" در قرآن به معنای «نشانه یک موضوع مهم» است.
مثلاً در ماجرای عُزیز پیامبر میخوانیم ایشان از یک روستایی عبور میکرد و دید همه مردند و به خداوند عرضه داشت چطور اینها را پس از مرگشان زنده میکنی. در ادامه آیه اینطور آمده است: «پس خداوند، او را [به مدت] صد سال میراند. آنگاه او را برانگیخت» اینجا خداوند مفهوم «بعث» را به کار میبرد و میفرماید «ثُمَّ بَعَثَه» او را مبعوث میکند، بعث یک موضوع دنیایی نیست بلکه موضوعی است که در دوران رجعت اتفاق میافتد و در حد وسیعتر در قیامت رخ میدهد. حالا خداوند این اتفاق از سنخ آینده را در دنیا برای عُزیز واقع میکند و در همین راستا میفرماید ما تو را آیه قرار دادیم. «لِنَجْعَلَکَ آیَةً لِلنَّاس» یعنی یک مفهومی را که مربوط به آینده است در زمان تو و در دنیا قرار دادیم. بنابراین میتوان گفت مفهوم آیه در قرآن یعنی «نشانه از یک موضوع بزرگ که اصلش صرفاً دنیایی نیست، روال نیست بلکه موضوعی در نظام خداوندی است که حالا در قالبی قابل فهم و مطالعه در معرض انسانها قرار میگیرد تا انسانها از آن درس بگیرند و رفتار درست و مناسب در پیش بگیرند». حساسیت خداوند بر «نگاه آیاتی» به قدری بالاست که متکبرین، استهزاکنندگان و کافران نسبت به آن را به عذاب سخت وعده داده است.(8 ـ 11 جاثیه)
از این جهت یکی از ویژگیهای بارز خوبان درگاه الهی توجه به آیات و نشانههای موجود در عالم هستی و فهم حکمت و فلسفه آنهاست که در اوج این خوبان انبیا و رسولان قرار دارند. خداوند در آیات190 و 191 سوره آلعمران این نکته را اینگونه بیان میفرماید: «إِنَّ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ اخْتِلافِ اللَّیْلِ وَ النَّهارِ لَآیاتٍ لِأُولِی الْأَلْبابِ؛ مسلما در آفرینش آسمانها و زمین و در پى یکدیگر آمدن شب و روز براى خردمندان نشانههایى است. «الَّذینَ یَذْکُرُونَ اللَّهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فی خَلْقِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النَّارِ؛ همانان که خدا را [در همه احوال] ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد مىکنند و در آفرینش آسمانها و زمین مىاندیشند [که] پروردگارا اینها را بیهوده نیافریدهاى منزهى تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار.»
در این آیات خداوند عدهای را به نام «اولوا الالباب» یا صاحبان خرد معرفی میکند که یکی از ویژگیهای مهمشان «نگاه آیاتی» به ماجرای خلقت آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز است؛ اینها به قدری توجه به این مسأله دارند که در تمام احوال ایستاده و نشسته و در حال خواب فکرشان مشغول است و در خلقت آسمانها و زمین مدام تفکر میکنند طوری که حقیقتاً شهادت میدهند خداوند آنها را باطل و عبث خلق نکرده است. امیرالمؤمنین(ع) ذیل این آیه فرمودند رسولالله هنگامی که از خواب بر میخواست مسواک میزد سپس به آسمان نگاه میکرد و بعد آیات 190 و 191 سوره آلعمران را میخواند. (نور الثقلین، ج1، ص421)
اما سؤال اینجاست که کدام وجه از خلقت آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز برای آن حضرت جلب توجه میکرد تا جایی که فکر پیامبر(ص) را در تمام حالات به آن مشغول نگه میداشت؟ آیا خود خلقت آسمانها و زمین اعجاببرانگیز است یا مسائلی که در این محدوده رخ میدهد و یا رخ خواهد داد؟ شاید به لحاظ لفظ جمع «آیات» بتوان گفت چند وجه از این ماجرا برای پیامبر(ص) مدنظر بود. دیگر اینکه چرا در بین این همه مقولات در محدوده آسمانها و زمین، آمد و شد شب و روز مورد توجه است و چه ارتباطی میتواند به بحث داشته باشد؟
یکی از راههای دستیابی به پاسخ این پرسش، بررسی نوع درخواست ایشان از خداوند در آیات بعدی همین سوره است که به طور قطع به «نگاه آیاتی» آنان ارتباط دارد. در آیه194، «اولوا الالباب» که در اوج ایشان رسولالله(ص) قرار دارند، از خداوند درخواست میکنند: «رَبَّنا وَ آتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِکَ وَ لا تُخْزِنا یَوْمَ الْقِیامَةِ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمیعادَ؛پروردگارا، و آنچه را که به وسیله فرستادگانت به ما وعده دادهاى به ما عطا کن، و ما را روز رستاخیز رسوا مگردان، زیرا تو وعدهات را خلاف نمىکنى.»
سؤال اینجاست که خداوند چه وعدهای به رسولان خود داده است و ارتباطش با پهنه آسمانها و زمین و اختلاف شب و روز چیست؟ با بررسی آیاتی از قرآن به راحتی میتوان نتیجه گرفت یکی از وعدههای خداوند بلکه مهمترین آنها به انبیا و رسولان الهی، وعده برپایی حکومت الهی و حاکمیت صالحان بر زمین در آخرالزمان است تا حدی که خداوند میفرماید وعده آن را در زبور داود(ع) دادیم آنجا که میفرماید: «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصَّالِحُونَ؛ و در حقیقت، در زبور پس از ذکر نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد». این نکته را ما در روایتی ذیل همین آیه194 آلعمران در دعایی از رسول اکرم(ص) مییابیم. حذیفة بن یمانی نقل میکند در جنگ اُحد پیامبر دست به سوی آسمان بلند کرد و فرمود: «... اللَّهُمَّ وَعْدَکَ وَعْدَکَ إِنَّکَ لا تُخْلِفُ الْمِیعادَ(آلعمران194) وَعَدْتَنِی أَنْ تُظْهِرَ دِینَکَ عَلَى الدِّینِ کُلِّهِ وَ لَوْ کَرِهَ الْمُشْرِکُونَ(اشاره به توبه33).» خدایا وعده تو وعده است که تو در وعدهها تخلف نمیکنی. به من وعده داده که دینت را بر تمام ادیان غلبه میدهی هرچند مشرکان کراهت داشته باشند.»
بنابراین تا به اینجا میتوان نتیجه گرفت پیامبر(ص) هنگامی که به ماجرای خلقت آسمانها و زمین مینگریستند، یادی از وعده خداوند مبنی بر حکومت صالحان بر پهنه عالم و غلبه دین حق بر تمام ادیان و یاد عبور بشریت از تاریکی دنیا به روشنایی عصر ظهور امام زمان(عج) میکردند؛ لذا وقتی به خلقت آسمانها و زمین نگاه میکردند، آمد و شد شب و روز برایشان بیشتر جلوهگر بود چرا که شب دنیا مثالی از ظلمت دوران قبل از ظهور و روز دنیا نشان از عصر ظهور و روشنایی جهان با نور امام(ع) است که در روایات متعددی به این موضوع تصریح شده است. به عنوان نمونه امام محمدباقر(ع) ذیل آیه «وَ النَّهارِ إِذا جَلَّاها» فرمودند: «ذَلِکَ الْقَائِمُ مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ ص یَمْلَأُ الْأَرْضَ عَدْلًا وَ قِسْطا. منظور از روز، قائم آل محمد است که زمین را از عدل و قسط پر میکنند.» (تفسیر فرات کوفی، ص561)
این حقیقت که خداوند به رسولان خود وعده داده زمین را به تسلیم آنان در بیاورد و زمین (پهنه عالم) را محلی امن برای حکومت صالحان قرار دهد و بشریت را در نهایت به سرزمین امن ظهور برساند در یک روایتی به زیبایی از سوی امام صادق(ع) میخوانیم. راوی از حضرت درباره سلام بر رسول خدا در انتهای نماز پرسید. امام(ع) فرمود:
«زمانی که خداى تبارک و تعالى پیغمبرش را و وصى او و دختر و دو پسرش و امامان دیگر و همه شیعیان را (در عالم ذر) خلق فرمود، از آنها پیمان گرفت که صبر کنند و پایدارى کنند و (جان خود و اسبان خویش را) در مرزها و سرحدها به بندند و از خدا پروا کنند. و خدا (در مقابل این امور) به آنها وعده فرمود که زمین مبارک و حرم امن (مکه) را تسلیمشان کند و بیت المعمور را برایشان بیاورد و سقف افراشته را به آنها بنمایاند و ایشان را از دشمنشان آسوده کند و هم از آفات زمین که خدا به جهت سلامتى آنها از شرور تبدیل فرموده [و زمینى را که خدا دگرگونش کرده از جمله سلامت است] و آنچه را در زمین است براى آنها سالم دارد و لکهاى در آن نباشد و هر چه را دوست داشته باشند، در زمین براى آنها موجود باشد. و پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله از همه امامان و شیعیانشان این پیمان را گرفت و سلام بر آن حضرت یادآورى این پیمان و تجدید آنست بر خداوند (تا خدا فرستادن سلام را بر آن حضرت تجدید کند) و تا شاید خداى جل و عز در رسیدن وقت این پیمان تعجیل کند و سلامت و سازش را با تمام آنچه در پیمان بود، براى شما بشتاب آماده کند.»
إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لَمَّا خَلَقَ نَبِیَّهُ وَ وَصِیَّهُ وَ ابْنَتَهُ وَ ابْنَیْهِ وَ جَمِیعَ الْأَئِمَّةِ وَ خَلَقَ شِیعَتَهُمْ أَخَذَ عَلَیْهِمُ الْمِیثَاقَ وَ أَنْ یَصْبِرُوا وَ یُصَابِرُوا وَ یُرَابِطُوا 1 وَ أَنْ یَتَّقُوا اللَّهَ وَ وَعَدَهُمْ أَنْ یُسَلِّمَ لَهُمُ الْأَرْضَ الْمُبَارَکَةَ وَ الْحَرَمَ الْآمِنَ وَ أَنْ یُنَزِّلَ لَهُمُ الْبَیْتَ الْمَعْمُورَ وَ یُظْهِرَ لَهُمُ السَّقْفَ الْمَرْفُوعَ وَ یُرِیحَهُمْ مِنْ عَدُوِّهِمْ وَ الْأَرْضِ الَّتِی یُبَدِّلُهَا اللَّهُ مِنَ السَّلَامِ وَ یُسَلِّمُ مَا فِیهَا لَهُمْ لا شِیَةَ فِیها قَالَ لَا خُصُومَةَ فِیهَا لِعَدُوِّهِمْ وَ أَنْ یَکُونَ لَهُمْ فِیهَا مَا یُحِبُّونَ وَ أَخَذَ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلَى جَمِیعِ الْأَئِمَّةِ وَ شِیعَتِهِمُ الْمِیثَاقَ بِذَلِکَ وَ إِنَّمَا السَّلَامُ عَلَیْهِ تَذْکِرَةُ نَفْسِ الْمِیثَاقِ وَ تَجْدِیدٌ لَهُ عَلَى اللَّهِ لَعَلَّهُ أَنْ یُعَجِّلَهُ جَلَّ وَ عَزَّ وَ یُعَجِّلَ السَّلَامَ لَکُمْ بِجَمِیعِ مَا فِیهِ. (الکافی، ج1، ص439)
-------------
پاورقی:
1ـ اشاره به آیه 200 آلعمران: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صابِرُوا وَ رابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُون».
انتهایپیام/