خبرگزاری تسنیم، کاهش خامفروشی نفت از زمان مطرحشدن اقتصاد مقاومتی در کشور و شاید قبلتر از آن جزو راهکارهای برجسته حل مشکلات اقتصادی کشور بوده است. منویات مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) و اسناد بالادستی بارها این موضوع را تبیین کردهاند، از آخرین موارد آن نیز میتوان به جلسه شهریورماه رهبری با سران قوا اشاره کرد. ایشان در این جلسه به مواردی همچون بداستفاده کردن از منابع ملی، استفاده از نقدینگی سرگردان کشور برای تأمین مالی پروژهها و... اشاره کردند.
آمارهای وزارت نفت نشان میدهد که میزان تولید نفت کشور در سال 96، 3 میلیون و 915 هزار بشکه بوده است. از مقدار مذکور 2 میلیون و 115 هزار بشکه که معادل 55 درصد از تولید کل است بهصورت خام صادر شده و مابقی در کشور پالایش شده است. با استفاده از این آمارها و دیگر اطلاعاتی که در ادامه آورده میشود میتوان بیانات مقام معظم رهبری در حوزه خامفروشی را از چند منظر بررسی کرد:
مصرف بنزین در بزرگراه صعود
مصرف بنزین کشور در 28 اسفند 96، به 115 میلیون و 800 هزار لیتر رسید. این آمار نسبت به مدت مشابه خود در سال 95، ده درصد افزایش داشته است. واردات بنزین در سال گذشته تا قبل از راهاندازی فاز جدید پالایشگاه خلیج فارس افزایش سهدرصدی داشت که بعد از راهاندازی آن با کاهش 74درصدی روبهرو شد. بهطور متوسط کشور در سال 96 روزانه 12.6 میلیون لیتر بنزین وارد کرده است که با احتساب قیمت 50 سنت برای بنزین فوب خلیج فارس، معادل 2 میلیارد دلار خروج ارز از کشور بوده است. در سال جاری میزان واردات بنزین با توجه به راهاندازی فاز 3 پالایشگاه خلیج فارس تا حدود قابل توجهی کاهش یافت، این در حالی است که اگر مصرف بنزین با استفاده از ابزارهای مدیریتی همچون سیاستهای قیمتی کنترل نگردد، این افزایش مصرف موجب خروج ارز کشور خواهد شد.
مشتریان محدود و دردسرهای بزرگ
نکته دومی که باید به آن پرداخت محدود بودن مشتریان نفت خام ایران در جهان است. بیش از 70 درصد از 2.5 میلیون بشکه نفتی که تا قبل از خروج آمریکا از برجام بهفروش میرساندیم بین کشورهای چین، هند، کره جنوبی، ترکیه، ژاپن و ایتالیا تقسیم شده است. همین محدودیت مشتریان نفت خام، پس از خروج آمریکا از برجام منجر به کاهش فروش نفت خام تا 1 میلیون و 800 هزار بشکه در روز شد. با توجه به هدایت فروش نفت خام ایران پس از جدا کردن 8 کشور در خرید نفت، این نقطهضعف شدت بیشتری نیز به خود گرفته است. این شرایط در پایان میتواند ما را به اوایل دهه 90 که فروش نفتمان نزدیک به 1 میلیون و 200 هزار بشکه در روز بود برساند که با کاهش احتمالی قیمت نفت و یا ثبات آن بهدلیل پر شدن سهم از بازار نفت جهانی توسط دیگر تولیدکنندهها باعث کاهش آوردههای مالی نیز میشود.
تکمیل زنجیره ارزش، راهحل مسئله
با توجه به نکتههای فوق تنوع مشتریان در فروش نفت ضروری هست، اما این تنوع مادامی که نفت بهصورت خام و با این حجم بالا بهفروش میرسد محقق نخواهد شد. برای تحقق این مهم لازم است نفتها پالایش و به محصولات شیمیایی متنوعی تبدیل شوند، بهعبارتی، زنجیره ارزش در این صنعت کامل شود. با تنوع محصولات در صنعت نفت مطمئناً مشتریان نیز متنوع خواهند شد. حال دیگر انتقالها در حجمهای عظیم و قابل رهگیری نخواهد بود بلکه در حجمهای کوچکتر و بهروشهای مختلفی انجام میگیرد، درواقع بهجای انتقال از یک شاهرگ، محصولات نفتی ما از مویرگها منتقل خواهند شد. این روش بهخاطر گسترش تراکنشهای مالی کشور، امکان رهگیری از طریق تراکنشهای مالی را نیز از تحریمکنندههای کشور خواهد گرفت و بهعبارتی هزینههای تحریم را برای آنها افزایش خواهد داد.
در نتیجه ضرورت تکمیل زنجیره تولید محصولات نفتی بهخوبی پیداست. اما لازم است در کشور سرمایه بهسمت تکمیل این زنجیره هدایت شود. بازارهای متلاطم ارز، طلا و... نشاندهنده سرگردانی حجم عظیمی از نقدینگی در کشور است. این حجم از نقدینگی میتواند با قانونگذاری درست و اجرای درست آن توسط دولت بهسمت زیرساختهای لازم برای توسعه زنجیره ارزش نفت مورداستفاده قرار گیرد.
* محمدرضا عربمقدم