به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، عبدالحسین آذرنگ در مقالهای با عنوان «دورههای عادی و بحرانی نشر کتاب در ایران در نیم قرن اخیر» وضعیت نشر کتاب در ایران را بهخوبی تصویر کرده است، وضعیتی که در پس سانسور و خفقان شدید دوره پهلوی اول و پهلوی دوم ایجاد شده بود. وی نوشته است: «سال 1338 در کشوری که حدود 20 میلیون جمعیت داشت، فقط 485 عنوان کتاب منتشر میکردند؛ یعنی بهازای هر یک میلیون نفر 24 عنوان کتاب. سال 1340 تعداد کتابها 587 عنوان شد و سال 1349 چهارهزار و 359 کتاب؛ یعنی بهازای هر یک میلیون نفر 88 عنوان. در سال 1350 تعداد 3474 عنوان کتاب منتشر شد و سال 55 تعداد 1689 کتاب که حتی نسبت به 11 سال قبلش هم کمتر بوده است».
پس از انقلاب اما انقلابی در صنعت نشر شکل گرفت و نشری که بیم آن میرفت که هر لحظه چراغش خاموش شود، جانی دوباره گرفت. این گزارش تلاش دارد تا با استفاده از آمارهای موجود در تنها بانک مرجع نشر کشور یعنی خانه کتاب و کتابچه منتشرشده با عنوان «چهلسال نشر کتاب در ایران» از منشورات خانه کتاب به بررسی وضعیت در این چهل سال اخیر بپردازد.
بانک اطلاعات خانه کتاب نشان مىدهد، در طول این چهل سال بیش از 1میلیون و 320هزار عنوان کتاب در کشور بهچاپ رسیده است، خبرگزاری تسنیم در بخش نخست این گزارش که روز گذشته منتشر شد، به بررسی آمار شمارگان نشر در این چهل سال اخیر بهتفکیک عناوین، انتشار در تهران و شهرستان، چاپ اول و دوم، تألیف و ترجمه و... پرداخت. حال در بخش دوم این گزارش به بررسی آمار شمارگان نشر، قیمت و رشد نویسندگان پس از انقلاب اسلامی خواهیم پرداخت.
آمار شمارگان کتاب در سالهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی
نگاهی کلی به آمارهای شمارگان کتاب در چهل سال اخیر نشان میدهد که علیرغم افزایش مداوم تعداد کتابها در طول چهل سال، اما از سال 1385 (تقریباً از ابتدای دولت نهم)، شمارگان کل کتابها سیری نزولی داشته و در سال 1391 دچار سقوط شدید شده است. البته در سالهای اخیر از شدت کاهش آن کاسته شده و در سال گذشته (1396) توقف داشته است، یعنی با سال قبل (1395) برابر بوده است. البته نباید از نظر دور داشت که کاهش شمارگان کتابهای چاپی بهدلیل تغییر شرایط اجتماعی در ایران، ظهور و بروز تکنولوژیهای جدید و... تا اندازهای طبیعی است و در همه کشورهای دنیا وجود دارد.
شمارگان کل کتابهای ثبتشده در بانک اطلاعات خانه کتاب پس از پیروزی انقلاب اسلامی 4میلیارد و 163میلیون و 595هزار و 537 نسخه بوده است. بیشترین شمارگان مربوط به سال 1385 با 229میلیون و 253هزار و 197 نسخه و کمترین شمارگان مربوط به سال 1357 با 106هزار و 600 نسخه است.
قیمت کاغذ (برای مثال) در سال 1390 قیمت هر بند کاغذ 70گرمی 60×90، مبلغ 25هزار تومان بود که بر اثر تحریمها در سال 1391 به 63هزار تومان رسید یعنی در عرض یک سال 152درصد افزایش یافت. گران شدن کاغذ، موجب افزایش قیمت کتاب (بهویژه در سالهای 91ــ90) شد که چنین کاهشی را در تعداد شمارگان بهدنبال داشته است. البته نباید از عوامل دیگری همچون کتابسازی، چاپ دیجیتال کتاب، گسترش رسانههای جدید و شبکههای اجتماعی در کاهش شمارگان کتابها غافل شد.
کلاً، شمارگان کل در 10 سال گذشته سیر نزولی داشته است و سال به سال شاهد کاهش شمارگان کتابها هستیم.
آمار تعداد میانگین شمارگان کتاب نشان میدهد که در چهل سال پس از انقلاب اسلامی، به جز نوسانهایی در زمانهای محدود، تعداد میانگین شمارگان کتابها، تقریباً همواره روندی نزولی داشته است؛
مرور دههای میانگین شمارگان
دهه 1360، حدود 7هزار نسخه؛
دهه 1370، حدود 5هزار نسخه؛
دهه 1380، حدود 3500نسخه؛
و دهه 1390 تاکنون، حدود 2هزار نسخه.
در سالهای پس از انقلاب اسلامی بیشترین شمارگان متوسط با 8هزار و 443 نسخه در سال 1361 و کمترین شمارگان متوسط با 1470 نسخه در سال 1396 بوده است.
افزایش تعداد ناشران، تخصصی شدن فعالیت آنها، گسترش شاخههای مختلف علوم، ظهور فرمتهای الکترونیک کتاب، تنوع و تعدد رسانههای مختلف، گسترش استفاده از فضای مجازی و فنآوریهای ارتباطی جدید از جمله دلایل کاهش مداوم شمارگان متوسط کتاب میتواند تلقی شود. اگرچه اکثر صاحبنظران، کاهش شمارگان را با وجود افزایش جمعیت، نگرانکننده و حتی نشانه بحران میدانند اما گروهی نیز چنین وضعیتی را در عصر کنونی طبیعی قلمداد میکنند.
قیمت کل کتابهای چهل سال پس از انقلاب اسلامی
تا پایان سال 1396، مجموع قیمت تمام کتابهای ثبتشده در بانک اطلاعات خانه کتاب در طول چهل سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی، 141,317,400,018,000 ریال بوده است.
بعد از هشت سال جنگ تحمیلی، با توجه به تورم و افزایش نسبی قیمت کاغذ، قیمت کل کتاب نیز متناسب با افزایش تعداد عناوین با شیبی ملایم افزایش یافته؛ اما در نیمه دهه 80 این روند صعودی با جهش شدیدی همراه بود که در دهه 90 بهدلیل مهار تورم، از افزایش شتابان آن جلوگیری شده است.
میانگین قیمت کتاب در چهل سال پس از انقلاب اسلامی، عموماً روندی صعودی داشته اما یکنواخت نبوده است. این افزایش در دهه 1370 آهنگی کند داشته، اما در دهه 1380 شتاب بیشتری گرفته و از ابتدای دهه 1390 جهش صورت گرفته، بهگونهای که طی هفت سال (1390 تا 1396) میانگین قیمت کتاب بیش از سهبرابر شده است (از 51,710 ریال به 177,448 ریال). تحریمها و افزایش تورم از عوامل اصلی این جهش قیمت بوده است.
بررسی دههای میانگین قیمت کتاب
دهه 1360، 736 ریال؛
دهه 1370، 7500 ریال؛
دهه 1380، 27000 ریال؛
و دهه 1390 تاکنون، 117000 ریال.
تعداد پدیدآورندگان کتاب
در سال نخست پیروزی انقلاب، 312 نویسنده در ایران کتاب منتشر کردهاند، پس از آن شمار تعداد نویسندگان رشد ناگهانی و قابل توجهی پیدا میکند بهطوری که در سال بعد از آن به 1352 نفر میرسد. این رقم در سال 96 به 89هزار و 474 نفر افزایش مییابد.
در مجموع در دهه اول انقلاب 26هزار و 978 مؤلف کتاب منتشر کردهاند. در دهه دوم 76هزار و 360 مؤلف و در دهه سوم 266هزار و 720 مؤلف و در دهه چهارم 604هزار و 781 مؤلف داشتهایم.
زنان چهسهمی از نشر ایران دارند؟
آمار تعداد نویسندگان زن و مرد در سالهای پیروزی انقلاب اسلامی نیز آمار قابل توجهی است، در سال 57 تعداد نویسندگان مرد 388 نفر بوده است که این رقم در سال 96 به 60هزار و 33 نفر میرسد. اما در سال نخست پیروزی انقلاب اسلامی تنها 11 نویسنده زن در ایران کتاب منتشر کردهاند. در سال بعد از آن یعنی در سال 58 این آمار افزایش قابل توجهی در حدود هشت برابر پیدا میکند و 80 نویسنده زن در ایران کتاب منتشر میکنند پس از آن شمار نویسندگان زن با شیبی ملایم افزایش پیدا کرده و به 28هزار و 239 نویسنده در سال 96 میرسد.
انتهای پیام/*