به گزراش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، زنان که در اوایل دهه 1280 اجازه یادگیری نوشتن نداشتند، در دوران سلطنت قاجار تاحدودی اجازه یافتند که خواندن و نوشتن بیاموزدند. اما با وجود این، یادگیری نوشتن همچنان برای زنان امری ممنوع به شمار میآمد، زیرا برخی از مردم بر این باور بودند که اگر زنان نوشتن بیاموزند، ممکن است رفتارهای خارج از عرف داشته باشند. در این دوران حرکتهای مؤثری از سوی زنان در حال شکلگیری بود که موجب رواج سواد و همچنین رشد شعور اجتماعی زنان شد که از مهمترین آنها میتوان به راهاندازی مدارسی ویژه دختران و انتشار نشریات زنانه اشاره کرد. با وجود تمام این تغییرات، نگاه غالب به زنان همچنان در چنبره نگاههای سنتی بود که زنان را فرودست میانگاشت. نتیجه سالها تلاش و ممارست زنان برای تغییر این نگاههای سنتی و ارتقای جایگاه اجتماعی، منجر به شکلگیری انجمنهای مختلف شد. زنان رفتهرفته وارد عرصه نویسندگی شدند و بیش از هر حوزهای، وارد دنیای رمان شدند؛ دنیایی که در آن آرمانها و آرزوهای خود را میتوانستند راحتتر به تصویر بکشند.
در میان تمام این سالها، سالهای پس از انقلاب نقطه عطفی برای زنان نویسنده بود. دهه 60، دهه معرفی نویسندگان زن جوان و چهرههای نو به عرصه داستاننویسی بود و در دهه 70، هویت خود را تاحدودی شکل داد. جمال میرصادقی، نویسنده و پژوهشگر، در کتاب جدید خود با عنوان «زنان داستاننویس نسل سوم» تلاش دارد تا حدودی به این رشد بپردازد و با ارائه نمونه داستانهایی، فراز و فرود داستاننویسی زنان در سالهای اخیر را مورد بررسی قرار دهد.
او در یادداشت ابتدای کتاب نوشته است: فکر توجه به آثار «زنان داستاننویس نسل سوم»، زمانی در سر من افتاد که خواستم به دنبال دو کتاب «جهان داستان، ایران» جلد اول و دوم، به «جهان داستان، ایران» جلد سوم بپردازم. در دو کتاب قبلی، به داستاننویسان نسل اول و دوم پرداخته بودم و از هر نویسنده نامآور این دو نسل، داستان کوتاهی برگزیده بودم و تفسیری بر آن نوشته بودم، نویسندههایی که از آغاز داستاننویسی نوین(مدرن) ایران، آثار معتبری از خود برجا گذاشته بودند و جامعه هنری و منتقدان و خوانندگان ادبیات داستانی آنها را به عنوان نویسندههای تثبیت شده، میشناختند.
قاعدتاً این دو کتاب باید دنبالهای داشته باشد تا مسیر رشد و تحول داستاننویسی نوین ایران را نشان دهد، چون بعد از انقلاب نیز نویسندههایی به وجود آمدهاند و آثارشان در جامعه ادبی بازتاب یافته است، و باید از این نویسندهها نیز صحبت کرد تا چرخه ادبیات داستانی نوین معاصر ایران کامل شود.
مقدمات کار را وقتی فراهم آوردم، با واقعیتی روبهرو شدم که کمتر انتظار آن را داشتم، واقعیت انفجاری داستاننویسان زن بعد از انقلاب؛ پیش از انقلاب، در نسل اول نویسندهها که از سال 1300 شمسی تا 1332 آثاری به وجود آوردند. تنها یک نویسنده نامآور، سیمین دانشور را داشتیم و نسل دوم که نویسندههای بعد از 1332 تا وقوع اقلاب را در برمیگیرد، تعداد نویسندههای زن شاخص و نامآور به پنج نفر میرسد، نویسندههایی چون گلی ترقی، مهشید امیرشاهی، میهن بهرامی، شهرنوش پارسیپور و غزاله علیزاده.
بعد از انقلاب به تعداد زنان داستاننویس به نحو بیسابقه و کمنظیری اضافه شده است. مجموعه داستانها و رمانهایی از آنها انتشار یافته است که میتوان حساب جداگانهای برای آنها در عرصه ادبیات داستانی نوین ایرانی باز کرد. از این رو، اولویت داستاننویسان نسل سوم را برای زنان داستاننویس قائل شدم و با انتخاب داستانی از مجموعه داستانهای آنها، به ارزش هنری معنایی و ساختاری آنها پرداختهام. ...
در این اثر 66 نمونه داستان از 65 مجموعه منتشر شده از داستاننویسان زن ارائه شده و نویسنده در ادامه، به نقد و بررسی و سبک و روش نویسنده در خلق اثر پرداخته است. مجموعه نقدهای ارائه شده میتواند تاحدودی معرف روند داستاننویسی در میان زنان نویسنده به ویژه در سالهای پس از انقلاب باشد. فراز و فرود این جریان و مفاهیمی که گاه به صورت مشترک در تمامی آثار به آن پرداخته شده نیز قابل تأمل است؛ موضوعاتی مانند تبعیض حقوق زنان و تلاش برای تغییر شرایط فعلی، از جمله موضوعات مشترکی است که در اکثر این داستانها دیده میشود.
میرصادقی معتقد است که پرداختن به حقوق زنان و تبعیضهای عرفی و قانونی، گاه محدود به مسائل زناشویی شده و به این سطح تقلیل مییابد. در نظر او، این موضوع میتواند داستاننویسان زن را تهدید کند و از ارزش و اعتبار آثار آنها بکاهد؛ چرا که عموماً تنها پرداختن به این مسائل و محدود کردن نگاهها به این میزان میتواند موجب غفلت نویسنده از پرداختن به مسائل اجتماعی، فرهنگی و سیاسی حاکم بر جامعه شود.
انسیه ملکان، سارا سالار، نیلوفر نیاورانی، نیکو خاکپور، گیتی رجبزاده، زهره حکیمی، راشین مختاری، ترانه صادقیان، نصرت ماسوری، عشرت رحمانپور، مریم ابراهیمی، تکتم توسلی، سهیلا عرفانیان، فریبا وفی، فرخنده آقایی، خاطره حجازی، پری منصوری، پیمانه روشنزاده، فهیمه فرسایی، میترا داور، فرشته احمدی، آذر رشیدی، زویا پیرزاد، فرشته ساری، ناهید طباطبایی، مرجان شیرمحمدی، شیوا مقانلو، راضیه تجار، اکرم محمدی و ... از جمله نویسندگانی هستند که در این اثر از آنها و آثارشان یاد شده است. هرچند به نظر میرسد که نام برخی از نویسندگان که آثار قابل توجهی نیز داشتهاند، در این فهرست به چشم نمیخورد، اما میتوان ادعا کرد که کتاب حاضر در معرفی جریان و فضای حاکم بر داستاننویسی زنان در سالهای اخیر توانسته معرف خوبی باشد.
انتشارات مروارید کتاب حاضر را در 770 نسخه و در 632 صفحه روانه بازار نشر کرده است.
انتهای پیام/