گزارش تسنیم|نگاهی به روابط اردوغان با عربستان سعودی از قتل خاشقجی تا به امروز

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، قتل جمال خاشقجی به عنوان حادثه‌ای در سطح منطقه‌ای شناخته می‌شود که به نقطه عطف روابط بین ترکیه و عربستان سعودی تبدیل شده است.

جمال خاشقجی که دارای روابط حسنه با غرب و اجازه اقامت در آمریکا و نویسنده روزنامه واشنگتن‌پست بود و به عنوان فردی برخاسته از درون نظام سعودی شناخته می‌شد و در بهترین حالت می‌شد او را مخالفی معتدل محسوب کرد، به دستور مستقیم سران عالی‌رتبه سعودی و به دست گروهی 15 نفره که از عربستان آمده بودند در کنسولگری عربستان در استانبول به قتل رسید و بعد از آن سر به نیست کردن جسدش، تأثیری بسزا و عمیق در مناقشات منطقه‌ای و جهانی داشت.

تعداد کمی از تحلیلگران پیش‌بینی می‌کردند که رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه کمپین جهانی در محکومیت قتل خاشقجی به راه بیندازد و آن را به یک‌باره به تیتر یک اخبار جهان تبدیل کند.

در آن دوره تنش بین آنکارا و واشنگتن به خاطر حبس آندره برونسون کشیش آمریکایی به اوج خود رسیده بود و دولت ترکیه با افزایش نرخ دلار و بحران اقتصادی دست‌وپنجه نرم می‌کرد و اردوغان از این فرصت استفاده کرد و شخصاً مدیریت کمپین محکومیت قتل جمال خاشقجی در سطح جهانی را بر عهده گرفت.

اردوغان با دعوت از سازمان‌های بین‌المللی خواستار شفافیت در قتلی شد که به خوبی می‌دانست محمد بن سلمان ولیعهد سعودی مستقیماً در آن دست داشت.

بر اساس خبری که روزنامه نیویورک‌تایمز در تاریخ 22 اکتبر فاش کرده است، خالد بن فیصل نماینده ویژه شاه سعودی برای بستن پرونده قتل جمال خاشقجی به ترکیه پیشنهاد داده بود که علاوه بر کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری کلان در این کشور، تحریم‌های قطر را نیز به حالت تعلیق درآورد.

در این دوره گفتگو و مذاکرات تلفنی اردوغان با ملک سلمان و محمد بن سلمان ولیعهد سعودی صورت گرفت اما اردوغان راضی نشد که در خصوص این پرونده قتل عقب‌نشینی کند.

برخی‌ها این اقدام اردوغان را این‌گونه تحلیل کردند که دولت ترکیه به خاطر زندانی کردن گسترده روزنامه‌نگاران، دانشگاهیان و سیاستمداران با فشارهای بین‌المللی مواجه بود و برای کاهش این فشارها و ترمیم پرستیژ خود در سطح جهان، پرونده قتل جمال خاشقجی را شخصاً پیگیری می‌کرد و در محکومیتش کمپین به راه انداخت.

اما بسیاری از کارشناسان بین‌المللی هدف اصلی اردوغان از این اقدام را تحت تأثیر قرار دادن دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا عنوان کردند.

استراتژی اردوغان این‌گونه بود که می‌خواست هم تنش‌های ایجاد شده بین آنکارا-واشنگتن را به خاطر حبس کشیش آمریکایی کاهش دهد، هم بحران اقتصادی ترکیه را از طریق بهبود روابط اقتصادی بین دو کشور حل کند و هم محمد بن سلمان را تضعیف کند چراکه وی علاوه بر اینکه  به عنوان رقیب جدی اردوغان در منطقه و جهان اسلام مطرح بود از حمایت کامل دونالد ترامپ بهره می‌برد.

اردوغان با وجود اینکه توانست حمایت رسانه‌های جهان را در کمپینی که در محکومیت قتل خاشقجی به راه انداخته بود به دست آورد اما نتوانست دونالد ترامپ را به نقطه مدنظر خود هدایت کند.

ترامپ در دوره‌ای که مسئله قتل جمال خاشقجی به اوج خود رسیده بود و کل جهان آن را محکوم می‌کرد، علاقه‌ای برای اظهارنظر صریح در این خصوص نشان نداد و فقط پیام داد که این مسئله را از نزدیک پیگیری می‌کند و برای این کار  مایک پومپئو وزیر امور خارجه آمریکا و جینا هسپل رئیس سازمان سیا را به ترکیه می‌فرستد.

اردوغان در دوم نوامبر همان سال با تحریر مقاله‌ای در واشنگتن‌پست با موضوع قتل جمال خاشقجی، حملات تندی علیه حکومت سعودی و ولیعهد جوان این کشور وارد کرد و تلاش کرد تا از افکار عمومی آمریکا برای فشار به ترامپ به منظور موضع‌گیری صریح در خصوص این قتل استفاده کند.

از طرف دیگر اردوغان با انتشار فایل‌های صوتی منتسب به جنایت خاشقجی در کنسولگری عربستان، تلاش کرد سازمان ملل و شورای امنیت را وارد این پرونده کند.

اما روند کار مطابق پیش‌بینی‌های اردوغان پیش نرفت و مایک پومپئو وزیر امور خارجه آمریکا به صراحت اعلام کرد: ایالات‌متحده آمریکا دارای روابط بسیار مهم استراتژیک، اقتصادی و امنیتی با عربستان سعودی است و به این روابط ادامه خواهد داد.

روزنامه واشنگتن‌پست در 16 نوامبر در خبری که منتشر کرد به نقل از سازمان سیا مدعی شد که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی در پشت پرده قتل جمال خاشقجی قرار دارد.

اما کاخ سفید در 20 نوامبر بیانیه‌ای در این خصوص منتشر کرد و با رد ادعای دست داشتن ملک سلمان و محمد بن سلمان در قتل جمال خاشقجی، اعلام کرد: محمد بن سلمان چه از ماجرای قتل خاشقجی خبر داشته و چه خبر نداشته باشد، عربستان سعودی یکی از مهم‌ترین متحدان ایالات‌متحده آمریکا برای مقابله با ایران است. به همین خاطر به همراه اسرائیل و دیگر متحدان واشنگتن در منطقه برای حفظ منافع اقتصادی‌مان به اتحاد باثبات با عربستان سعودی ادامه خواهیم داد.

دونالد ترامپ در 22 نوامبر با انتقاد از گزارش سازمان سیا در مورد قتل جمال خاشقجی از محمد بن سلمان حمایت کرد و آگاهی و عدم آگاهی وی از این جنایت را مسئله مهمی ندانست.

جرارد کوشنر داماد ترامپ و معمار روابط نزدیک محمد بن سلمان با دونالد ترامپ در دهم دسامبر با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: ایالات‌متحده آمریکا از تمرکز بر روی مسئله قتل جمال خاشقجی منصرف شده است و از تمام ظرفیت‌های خود برای سازش و صلح اسرائیل با فلسطین استفاده خواهد کرد.

حکومت عربستان سعودی که حمایت تمام و کمال آمریکا را دریافت کرده بود، بسیاری از درخواست‌های ترکیه از جمله تحویل و مجازات 10 تن از عاملان اصلی قتل خاشقجی را رد کرد.

برخلاف میل اردوغان، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان به همراه عبدالفتاح سیسی رئیس‌جمهور مصر به بازوان اصلی ترامپ در منطقه برای حفظ منافع آمریکا و امنیت اسرائیل تبدیل شدند.

ترامپ از این ظرفیت استفاده کرده و با وجود واکنش‌های بین‌المللی، اقدام به جابجایی سفارت آمریکا از تل‌آویو به قدس اشغالی کرد و عربستان سعودی را به همراه امارات متحده عربی به متحدان اصلی اسرائیل در منطقه تبدیل کرد.

نزدیکی رئیس‌جمهور آمریکا با رهبران عربستان سعودی، مصر و امارات متحده امارات باعث شد که علی‌رغم موضع رسمی آمریکا در خصوص تحولات شرق لیبی، ترامپ به صورت تلفنی با ژنرال «خلیفه حفتر» (مورد حمایت مصر، عربستان و امارات) تماس بگیرد و از وی حمایت کند.

ماه پیش زمانی که نیروهای دولت وفاق ملی لیبی (مورد حمایت ترکیه) توانستند مرکز شهر «غریان» واقع در شمال غرب این کشور را از کنترل نیروهای ژنرال «خلیفه حفتر» خارج کنند، مقادیر زیادی سلاح آمریکایی کشف شد که از طرف امارات متحده عربی در اختیار نیروهای حفتر قرار گرفته بود اما آمریکا واکنشی به این‌گونه خبرها نشان نداد.

در عین حال نقش مهم آمریکا در تحولات اخیر سودان که برخلاف منافع ترکیه و بر اساس منافع مصر، عربستان و امارات صورت گرفته است از نزدیکی ترامپ با السیسی، بن سلمان و بن زاید حکایت دارد.

در حال حاضر قضیه قتل خاشقجی هر چه قدر هم کمرنگ شده باشد اما اردوغان تلاش می‌کند در هر فرصتی آن را یادآوری کرده و زنده نگه دارد و همین مسئله به مذاق عربستان سعودی خوش نمی‌آید و آن‌ها هم با استفاده از قدرت رسانه‌ای خود درصدد تحریم کالاهای تُرک و سفرهای توریستی به این کشور هستند. به طوری که بر اساس اطلاعات رسمی وزارت گردشگری ترکیه، میزان توریست‌های سعودی در 5 ماهه نخست سال جدید میلادی نسبت به مدت مشابه با کاهش 30 درصدی مواجه شده است.

رسانه‌های سعودی روزانه برنامه‌هایی با محتوای «دزدیده شدن پاسپورت توریست‌ها در ترکیه»، «بدقولی پیمانکاران تُرک در تحویل خانه‌های خریداری شده توسط خارجی‌ها»، «اعمال رفتارهای نژادپرستانه ترک‌ها نسبت به عرب‌ها» و ... علیه ترکیه تولید و منتشر می‌کنند.

این رسانه‌ها به همین مقدار هم اکتفا نکرده و کمپین‌های تحریم کالاهای تُرک، تحریم سفر به ترکیه و حتی تحریم تماشای سریال‌های تُرک (به عنوان قدرت نرم ترکیه) در دستور کار خود قرار داده‌اند.

البته کارشناسان سعودی معتقدند که عربستان سعودی از سلاح اصلی خود علیه ترکیه خود یعنی عدم سرمایه‌گذاری در این کشور استفاده نکرده است و حتی میزان سرمایه‌گذاری عربستان در ترکیه نسبت به سال‌های گذشته افزایش هم داشته است.

بدون شک حکومت سعودی از ایجاد تقابل و تنش مستقیم با ترکیه اجتناب می‌کند و حداقل به مانند امارات متحده عربی و مصر عمل نمی‌کند و ظاهر را حفظ و اقداماتش را در پشت پرده انجام می‌دهد، چراکه به خوبی می‌داند که تبدیل کردن ترکیه به دشمن برای عربستان می‌تواند راه را برای قدرتمند شدن روابط آنکارا-تهران باز کند.

عربستان سعودی به این نتیجه رسیده است که تحولات در کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس و آسیای غربی به نفع ایران تمام خواهد شد. ایرانی که رقیب جدی عربستان از یمن تا کویت، از بحرین تا عراق و عمان است و هرگونه تغییر رژیم در این کشورها به معنای درآمدن زنگ خطر برای تغییرات در عربستان است. به همین خاطر از نزدیکی ترکیه با ایران به شدت هراس دارد و با وجود اقدامات اردوغان علیه ولیعهد سعودی بسیار سنجیده عمل می‌کند و به جای تقابل مستقیم با دولت ترکیه به دنبال سرنگونی نرم حکومت اردوغان و روی کار آمدن دولت ضد ایرانی در این کشور است.

نویسنده: حمید قدسی آذر کارشناس مسائل ترکیه

انتهای پیام/